نوروز پس از اسلام چگونه بود؟

رویداد۲۴: متاسفانه بعد از ورود اسلام به ایران، فرمانروایان و اسلام گرا‌های مخالف آیین‌های ایرانی با ایجاد مالیات‌های سنگین سعی کردند تا مردم جشن‌هایی مانند نوروز و مهرگان را به دست فراموشی بسپارند. خصوصا خلفای بنی امیه و بنی عباس.

هرچند بسیاری از جشن‌های ایرانی به دست فراموشی سپرده شدند، اما آیین نوروز توانست جایگاه خود را در میان مردم حفظ کند. در این دوران مردم در کنار برپاکردن آتش، آب پاشیدن بر یکدیگر و هدیه‌دادن، پخت غذا‌های خاص، خرید عطر و لباس نو به تن‌کردن را هم به آیین نوروز اضافه کردند.

در سلسله‌های طاهریان، سامانیان و آل بویه، شاعران به دربار شاهان دعوت می‌شدند تا سروده‌هایشان درباره نوروز را در خدمت شاه بخوانند.

به دستور ملک شاه سلجوقی، تعدادی از ستاره‌شناسان ایرانی تغییراتی در گاشمار ایرانی ایجاد کردند. این گروه محاسباتی انجام دادند که در آن هر چهارسال یکبار تعداد روز‌های سال از ۳۶۵ روز به ۳۶۶ روز تغییر می‌کرد تا نوروز همواره در اولین روز فروردین برگزار شود. این تقویم به تقویم جلالی شهرت پیدا کرد.

نوروز در دوران صفویان

دوره صفوی دوره‌ای است که در آن نوروز دوباره به روز‌های اوج خود بازگشت. شاه عباس صفوی در سال ۱۵۹۷ میلادی، مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان در اصفهان با شکوه فراوان برگزار کرد و به این ترتیب اصفهان را به عنوان پایتخت خود برگزید.

در این روز قبل از شروع مراسم، منجمان و ستاره‌شناسان روی پشت بام کاخ سلطنتی می‌رفتند و با بررسی دقیق زمان مشخص تحویل سال را مشخص می‌کردند. سپس با علامت این گروه صدای شلیک توپ و تفنگ و نقاره و نای بلند می‌شد و شروع سال نو به اطلاع مردم می‌رسید.

در دوره صفوی هم مانند سلسله‌های ایرانی قبل از اسلام، مراسم بار عام اجرا می‌شد. طول مدت جشن نوروز هشت روز بود که هر روز قشر خاصی از مردم به دیدن شاه می‌رفتند. اولین روز به مردم عادی و آخرین روز به نزدیکان درجه یک شاه اختصاص داشت.

رقص و طرب، آتش‌بازی، اجرای صحنه‌های کمدی در مقابل کاخ شاه از جمله مراسم‌هایی بودند که در جشن نوروز برگزار می‌شد، اما شاید یکی از جالب‌ترین بازی‌های بین مردم تخم مرغ بازی بود. در این بازی دو نفر تخم مرغی به دست می‌گرفتند و نوک تخم مرغ‌ها را به هم می‌زدند، کسی که پوسته تخم مرغش زودتر می‌شکست، بازنده بازی بود.

نوروز در زمان قاجار

در زمان قاجار هم یک ساعت قبل از تحویل سال نو، تمام درباریان در کاخ شاه جمع می‌شدند. سپس شاه به این جمع اضافه می‌شد و پس از کمی صحبت و سخنرانی خطیب، تعظیم در مقابل شاه، منجم دربار خیر شروع سال جدید را به اطلاع توپچی می‌رساند و با شلیک توپ تمامی مردم از شروع سال نو باخبر می‌شدند. سپس شاه به اعضای حاضر در دربار عیدی می‌داد. در سایر شهر‌ها این مراسم با حضور فرماندار همان منطقه برگزار می‌شد.

شاه بازی در نوروز

شاه بازی یکی از مراسم‌های فراموش شده نوروزی که در گذشته نه چندان دور انجام می‌شد، انتخاب یک امیر یا حاکم موقت در شهر‌ها و روستا‌ها بود. در این مراسم حاکم موقت تا سیزدهمین روز فروردین می‌توانست هر دستوری که خواست صادر کند و دیگران باید اطاعت می‌کردند. البته این بازی بیشتر جنبه تفریح و سرگرمی داشت، اما با این وجود حاکم موقت می‌توانست دستور عزل و نصب، توقیف، حبس و جریمه و مصادره را صادر کند. به محض فرا رسیدن سیزده بدر همه چی به حالت عادی خود باز می‌گشت. کافی بود کسی که به عنوان حاکم موقت انتخاب می‌شود کمی شیطنت به خرج دهد تا روز‌های سرگرم کننده‌ای را سپری کنند.

نوروز به سبک امروز

هرچند بسیاری از آیین‌های نوروزی از بین رفته یا شکل و شمایل و رنگ و بوی برگزاری آن‌ها عضو شده، اما هنوز هم حال ‌و‌ هوای نوروز و چیدن سفره هفت سین برای ما ایرانیان لذت‌بخش است. حتی کسانی که مهاجرت می‌کنند و سال‌ها از وطن دور هستند، در غربت نوروز را جشن می‌گیرند.

منتقدان و مخالفان نوروز

نویسندگان و نظریه پردازانی نیز بوده‌اند که نوروز را آیینی ناپسند و مذموم می‌دانستند. برخی روحانیون، پس از انقلاب ۱۳۵۷، سعی در زدودن نوروز از تقویم ایران کردند.

 ابوالقاسم خزعلی نیز گفت: «امیدوارم عید غدیر جای نوروز را بگیرد.»

پیشتر از این نیز ابوحامد محمد غزالی در کیمیای سعادت نوشته بود: .. اظهار شعار گبران حرام است بلکه نوروز و سده باید مندرس شود و کسی نام آن نبرد…

محمود احمدی نژاد

در دوران معاصر نیز، برخی از مسئولان جمهوری اسلامی ایران، تلاش در مذهبی کردن نوروز کرده‌اند. به‌طور نمونه محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور پیشین ایران می‌گوید: «نوروز روز آماده شدن برای تحقق حاکمیت الهی بر جهان است. همه ما باید نوروز را با همه خوبی‌هایش و پیام‌هایش که خلاصه در یک پیام است و آن پیام انتظار و استقبال از بهار بشریت و خرمی دوران، یعنی حاکمیت آخرین، ولی خدا، منجی موعود است را گرامی بداریم.

حسن روحانی

حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران، در پیامک تبریک سال ۱۳۹۸، نوروز را نوروز علوی خواند. متن پیام به این صورت بود: «نوروز علوی بر شما مبارک باد. امیدوارم سال جدید، سال عبور از شرایط سخت فعلی در سایه امید و تلاش بیشتر باشد.»

ثبت جهانی نوروز

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ ۴ اسفند ۱۳۸۸ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۱۰، روز ۲۱ ماه مارس را به‌عنوان «روز جهانی عید نوروز» به رسمیت شناخت. در متن تصویب شده توسط مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز جشنی با ریشه ایرانی و قدمتی بیش از ۳ هزار سال توصیف شده است که امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند.

در تاریخ ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دوره جشن جهانی نوروز در تهران برگزار و این شهر به‌عنوان «دبیرخانه نوروز» تعیین شد.

پس از آن در سال ۱۳۹۱ برای نخستین بار این جشن باستانی را در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران جشن گرفتند و بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل، به این مناسبت پیامی صادر کرد.