گشت ارشاد

رویداد۲۴ گشت ارشاد عنوان طرحی است که توسط نیروی انتظامی ایران برای مقابله با آنچه بدحجابی خوانده می‌شود، راه‌اندازی شده است. نمود این طرح برای مردم در خودروهایی است که در خیابان‌ها اقدام به برخورد، امر به معروف یا بازداشت بدحجابان می‌کند. این طرح در حقیقت ادامه همان برخوردهایی است که در دهه شصت توسط کمیته‌های انقلاب با منتقدان و بدحجابان می‌شد.

آن زمان گشت‌های بسیج به خاطر حملات مسلحانه سازمان مجاهدین خلق ایران در خیابان‌ها حضور داشتند اما به مرور فعالیت آنها کاهش یافت و در نهایت در دولت دوم هاشمی رفسنجانی متوقف شد.

بیشتر بخوانید: تظاهرات زنان ایرانی علیه حجاب اجباری

تاریخچه گشت ارشاد در ایران

در اواخر فعالیت دولت هشتم، طرحی با عنوان «طرح جامع عفاف» در دوره ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی تصویب شد که برای اجرا به نیروی انتظامی ابلاغ شد، با این حال اجرای این طرح در دولت هشتم متوقف شد و ظاهرا دولت زیر بار اجرای آن نمی‌رفت، به همین دلیل اجرای آن به دولت بعدی (دولت محمود احمدی نژاد) واگذار شد.

با استقرار دولت نهم، نیروی انتظامی این برنامه را با عنوان «طرح ارتقای امنیت اجتماعی» با همکاری همه جانبه قوه قضائیه، سپاه پاسداران، وزارت اطلاعات، نیروی مقاومت بسیج و… اجرا کرد.

مراحل نخستین طرح بیشتر بر پوشش زنان تمرکز داشت و در مراحل بعدی طرح‌هایی برای جمع‌آوری معتادان و سپس جمع‌آوری اراذل و اوباش، بازرسی از کارگاه‌ها و فروشگاه‌های لباس و آرایشگاه‌های مردانه، عکاسی‌ها، جمع‌آوری فیلم‌ها و... نیز در دستور کار نیروی انتظامی قرار گرفت.

اجرای طرح مقابله با بدحجابی در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ به اوج رسید و در دوره‌ای بسیج هم برای اجرای جدی این طرح به نیروی انتظامی پیوست.

در سال ۱۳۹۵ طرح جدیدی با عنوان «گشت ارشاد نامحسوس» در نیروی انتظامی تصویب شد. نیروی انتظامی در این‌مورد اعلام کرد: «براساس این طرح ۷ هزار مامور نامحسوس امنیت اخلاقی، جرائم «مزاحمت برای نوامیس»، «کشف حجاب» و «آلودگی صوتی» را به پلیس اطلاع می‌دهند.»

در دولت روحانی فعالیت گشت ارشاد همچنان وجود داشت و در دولت رئیسی برخوردهای گشت ارشاد به شدت افزایش یافت؛ تا حدی که در چند مورد به خشم افکار عمومی انجامید؛ از جمله تصویری که برای دستگیری یک خانم از ابزار زنده‌گیری حیوان استفاده شد یا بازداشت مهسا امینی که به فوت او منجر شد.

بیشتر بخوانید: نخستین تظاهرات علیه حجاب اجباری در ایران

گشت ارشاد از ابتدای انقلاب تا کنون

سال ۱۳۵۹ ابتدای انقلاب با منع ورود زنان به مراکز دولتی و نظامی نخستین برخوردهای اجتماعی آغاز شد. این قانون توسط مرحوم آیت الله ری شهری، رئیس وقت دادگاه‌های انقلاب به تصویب رسید.

سال ۱۳۶۲ با تصویب قانون مجازات اسلامی اعلام شد زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به تعزیر تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شوند.

سال ۱۳۶۶ طرح جدید مبارزه با بدحجابی از سوی وزیر کشور آماده شد. این طرح تلاش داشت تا دسترسی بدحجابان از کلیه امکانات دولتی و عمومی را سخت‌تر کند.

سال ۱۳۶۹_۱۳۷۰ طرح مبارزه با منکرات و بدحجابی تصویب شد که بعد از تصویب این طرح، کمیته‌های انقلاب اسلامی که مسئول اجرای طرح بودند منحل و در نهاد جدیدالتاسیس نیروی انتظامی ادغام شدند و از این به بعد، مسئول اجرای طرح مبارزه با بدحجابی نیروی انتظامی شد.

سال ۱۳۷۵ قانون جدید مجازات اسلامی و به روز رسانی احکام مربوط به حجاب و عفاف آماده شد که براساس ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی، افراد بی حجاب، باید ۱۰ روز تا دو ماه زندان رفته یا جزای نقدی ۵۰ هزار تا ۵۰۰ هزار ریالی بدهند. در این طرح، مجازات شلاق برای افراد بی حجاب ملغی شد.

سال ۱۳۷۶ از طرح اسناد راهکار‌های اجرایی گسترش حجاب و عفاف رونمایی شد که تاکید این اسناد انتقال مسئولیت مبارزه با بی حجابی از نیروی انتظامی به نهاد‌های فرهنگی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد و صدا و سیما و همچنین، برخی وزارت خانه‌های مربوطه بود.

سال ۱۳۸۴ طرح جامع عفاف توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال پایانی ریاست جمهوری محمد خاتمی تصویب شد و اجرای این طرح در دولت هشتم پیگیری نشد و به دولت نهم واگذار شد.

سال ۱۳۸۴_۱۳۸۵ طرح عفاف و حجاب از دولت به نیروی انتظامی و تصویب طرح ارتقای امنیت اجتماعی ارجاع شد. نیروی انتظامی برنامه اجرایی خود پیرامون عملی کردن «طرح جامع عفاف» را پس از چند جلسه هماهنگی با محمود احمدی‌نژاد با عنوان «طرح ارتقای امنیت اجتماعی» آغاز کرد. با توجه به آنکه طرح در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب گردیده بود، در کنار دولت قوه قضائیه، سپاه پاسداران، وزارت اطلاعات، نیروی مقاومت بسیج و… نیز حضور و همکاری داشتند.

سال ۱۳۸۹ طرح امنیت اخلاقی توسط دولت و ادغام آن در طرح ارتقای امنیت اجتماعی تصویب شد. این طرح به خصوص در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ به شدت پیگیری شد و فعالیتش به اوج خود رسید.

سال ۱۳۹۲ شورای اجتماعی عفاف و حجاب و امنیت اخلاقی در وزارت کشور تشکیل شد. بر اساس این طرح، بخش قابل‌توجهی از وظایف نیروی انتظامی به شورای عفاف و حجاب انتقال یافت. نیروی انتظامی اعلام کرد، این نهاد با همکاری شورای اجتماعی عفاف و حجاب عمل خواهد کرد.

سال ۱۳۹۵ طرح گشت ارشاد نامحسوس تصویب شد. بر اساس این طرح نیروی انتظامی، ۷ هزار مامور نامحسوس امنیت اخلاقی مزاحمت برای نوامیس، کشف حجاب در خودرو و آلودگی صوتی را به پلیس اطلاع می‌دهند.

سال طرح گشت زنی در فضای مجازی برای مبارزه با ناامنی اخلاقی و بدحجابی آغاز شد. بر اساس این طرح نیروی انتظامی و پلیس فتا، کشف حجاب در فضای مجازی از آن‌جا که در زیرمجموعه ناهنجاری‌ها قرار می‌گیرد، تخلف محسوب می‌شود و پلیس شروع به گشت زنی در فضای مجازی می‌کند تا این معضل را از بین ببرد و متخلفان را تنبیه کند.

قانونگذاری نیروی انتظامی در گشت ارشاد

پلیس در جریان اجرای طرح انواعی مختلفی از پوشش و آرایش‌ها را ممنوع کرده است. منتقدان و حقوقدانان می‌گوید پلیس حق قانونگذاری ندارد زیرا در قانون فقط در یک مورد از این مسئله صحبت شده است و در هیچ کجا چنین برخوردی که صورت می‌گیرد، وجود نداشته است چراکه بر اساس قوانین ایران پلیس تنها ضابط قضایی و اجراکننده قوانین است و نمی‌تواند قانون‌گذاری کند.

حاشیه‌های گشت ارشاد

در فروردین ۱۳۹۷ فیلمی در شبکه‌های اجتماعی پخش شد که در آن چند مأمور زن گشت ارشاد با چند دختر درگیر شده و ضرب و شتم رخ می‌دهد. به دنبال انتشار این فیلم عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور دستور بررسی جامع و ارائه گزارش ماجرا را صادر کرد. اما پیش از صدور دستور وزیر کشور برای ارائه گزارش از این ماجرا، دفتر سخنگوی ناجا ضمن ابراز تاسف از اتفاق صورت گرفته گفت: پلیس به هیچ وجه چنین رفتار‌هایی را تأیید نمی‌کند.

در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ مهسا امینی در نزدیکی ایستگاه مترو شهید حقانی تهران توسط مأموران گشت ارشاد، دستگیر شد و در ساختمان گشت ارشاد وزرا به کما رفت. پلیس می‌گوید او دچار عارضه قلبی شده و برخوردی با او نشده، اما خانواده مهسا امینی می‌گویند که او سالم بوده و حتما برخوردی با صورت گرفته که چنین اتفاقی برای او رخ داده است. آنها گفته‌اند اگر برخوردی نبوده چرا مقامات امنیتی با اصرار مهسا را شبانه دفن کردند و اجازه بررسی کامل پزشکی قانونی را ندادند.

تعطیلی گشت ارشاد

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجعفر منتظری دادستان کل کشورروز ۱۳ آذر ۱۴۰۱ در یک سخنرانی از تعطیلی گشت ارشاد سخن گفته است. در این سخنرانی یکی از حاضران از دادستان کل کشور پرسیده است «وضعیت گشت ارشاد چطور است» که منتظری پاسخ داده «گشت ارشاد ربطی به قوه قضائیه ندارد و از همان جایی که در گذشته تأسیس شد از همانجا نیز تعطیل شد. البته قوه قضائیه نظارت‌های خود را بر کنش‌های رفتاری در سطح جامعه ادامه می‌دهد.»

این نخستین پاسخ رسمی یک مقام بلندپایه درباره مسئله حجاب اجباری و عملکرد گشت ارشاد بوده است که بر اساس این پاسخ می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که فعالیت خودروهای گشت ارشاد و ماموران نیروی انتظامی در این حوزه کلا تعطیل شده است. البته گفته‌اند به جای فعالیت گشت ارشاد و بردن افراد بی‌حجاب به مقرهای نیروی انتظامی، قرار است محرومیت‌های اجتماعی اعمال شود.

علی‌اصغر عنابستانی نماینده سبزوار به رویداد۲۴ گفته «از آنجایی که حجاب قانون است و برخی این قانون را زیر پا گذاشتند، دستگاه‌های خدماتی برای عدم‌خدمات به این افراد، نیازی به تصویب قانون و ابلاغ ندارند و بی‌حجاب باید از گرفتن خدمات اجتماعی محروم شود.»