اختلال هویت جنسی و مسیر دشوار پذیرش/ چرا ترنس‌ها به گرمخانه ویژه نیاز دارند؟
رویداد۲۴ شادی مکی: بهمن ماه سال گذشته بود که مالک حسینی سرپرست سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی از اختصاص گرمخانه‌ای ویژه افراد ترنس یا دارای اختلال هویت جنسی تا پایان سال خبر داد. خبری که تنها چند روز بعد با اعلام رسمی شیوع کرونا از یک سو و مخالفت ساکنان و نهاد‌های مردمی محلی با راه‌اندازی گرمخانه ویژه این افراد در محله خود به سرعت رنگ باخت و در سکوت رسانه‌ها به فراموشی سپرده شد.
اما حقیقت آن است که هنوز هم بخشی از خانواده‌های ایرانی که یکی از اعضای آن‌ها ترنس هستند در برابر پذیرش این موضوع مقاومت کرده و در نهایت فرد را از خانواده طرد می‌کنند. موضوعی که باعث می‌شود این افراد بدون ارتکاب جرم و بی‌هیچ مشکل اخلاقی درخیابان‌ها سرگردان شده و آینده آن‌ها تباه شود.
وقتی که زن شدم
مهتاب یک ترنس زن است. یعنی فردی که با کالبد مردانه به دنیا آمده است، اما هویت جنسی او یک زن است و تمایل دارد که به عنوان یک زن در جامعه زندگی کند. با او درباره شرایط افراد ترنس و دلایل نیاز آن‌ها به گرمخانه گفتگو کردیم.
مهتاب دانشجوی دانشگاه تهران است. او داستان خود را برای رویداد۲۴ اینگونه تعریف می‌کند: من اگر چه با جسمی مردانه متولد شدم، اما ذهنیت، تفکرات و واکنش‌های من متعلق به یک زن است که این موضوع با بدن من در تضاد است.
هم‌بازی‌های کودکی مهتاب همه دختر بودند. بزرگتر که می‌شود با این فکر که یک پسر است و باید با پسر‌ها نشست و برخاست کند وارد دنیای پسر‌ها می‌شود و وارد مدرسه پسرانه می‌شود. از ۷ سالگی به سمت لباس‌های مادرش کشیده می‌شود و آن‌ها را امتحان می‌کند. درسن ۱۱سالگی حسی عجیب را تجربه می‌کند. او هر شب را به این امید صبح می‌کند که پس از بیداری به جسم واقعی‌اش یعنی کالبد یک دختر باز می‌گردد اتفاقی که نمی‌افتد. در این مدت متوجه می‌شود مشکلی وجود دارد که آن را درک نمی‌کند.
وی در ۱۶ سالگی از طریق اینترنت متوجه موضوع ترنس‌ها می‌شود اینکه افراد ترنس می‌توانند عمل تغییر جنسیت را انجام دهند. موضوع را نمی‌پذیرد و خود را به دلیل تمایل به زن بودن سرزنش می‌کند. برای سرکوب احساسات خود سبک زندگی‌اش را تغییر می‌دهد. خودش می‌گوید: به صورت اغراق شده‌ای رفتار‌های مردانه می‌کردم. از ۱۴ سالگی در یک صحافی کار می‌کردم، اما برای مقاومت در برابر ترنس بودن شغلم را تغییر دادم و در تراشکاری مشغول کار شدم. ریش گذاشتم و رفتارهایم پرخاشگرانه شد. این رفتار‌ها شبیه یک نقاب بود وبا آن‌ها راحت نبودم.
به گزارش رویداد۲۴ از آنجایی که مهتاب در دوران مدرسه از دانش‌آموزان درس خوان بوده و به لحاظ رفتاری نیز سعی می‌کرده مانند پسر‌ها رفتار کند دوران مدرسه را بدون دردسر پشت سر می‌گذارد. به علاوه آنکه با توجه به آموزه‌های خانواده مذهبی و سنتی‌اش تمایل یک مرد به زن بودن یک تابو بود و به همین دلیل هم با سرکوب احساساتش نمی‌گذاشت دوستان و خانواده‌اش به مشکل او پی ببرند.
در ۱۸ سالگی مشکل خود را با روانشناس در میان می‌گذارد و متوجه می‌شود که بهتر است برای تغییر جنسیت خود اقدام کند. ورود به دانشگاه باعث می‌شود زندگی‌اش مستقل‌تر شود. کارش را هم تغییر می‌دهد و کاری پردرآمدتر را در پیش می‌گیرد. سپس وارد مراحل سخت گرفتن مجوز برای عمل تغییر جنسیت می‌شود. مسیری پر فراز و نشیب که از سه سال پیش آغاز شده است.
خانواده وقتی متوجه ترنس بودن مهتاب و تمایلش برای تغییر جنسیت می‌شوند او را طرد می‌کنند. مهتاب می‌گوید: سر این ماجرا بار‌ها کتک خوردم. اما شدیدترین آن زمانی بود که مادر و برادرم متوجه شدند که من در حال اقدام برای تغییر جنسیت هستم این موضوع باعث شد که ابتدا مورد توهین قرار گرفته و بعد هم با ضرب و شتم شدیدی مواجه شوم که باعث شد فکم بشکند و ناچار شوم پس‌اندازم را خرج عمل فک کنم. از اسفند ماه هم با پوشش زنانه زندگی می‌کنم و همین موضوع باعث شد که از خانه بیرون بشوم. اما خوشبختانه محل کارم با شرایط من کنار آمده است و هرگز برخورد بدی از سوی آن‌ها ندیده‌ام.
وی درباره برخورد جامعه با او عنوان می‌کند: اوایل با نگاه‌ها متعجب و بد مردم مواجه می‌شدم زمانی که پوشش مردانه داشتم، اما از گوشواره و تل استفاده می‌کردم، اما حالا که هورمون تراپی کرده و ظاهری زنانه‌تر دارم و در کنار آن از پوشش زنانه هم استفاده می‌کنم مشکلی ندارم. هر قدر به ظاهر زنانه نزدیک می‌شوم آرامش بیشتری به دست می‌آورم.
اما این جوان ۲۲ ساله به دلیل طرد از سوی خانواده و عدم توانایی در اجاره خانه ابتدا در خانه دوستانش سرگردان می‌شود تا اینکه موفق می‌شود به صورت استثنایی و پنهانی در یکی از گرمخانه‌ها شب‌هایش را به صبح برساند. در این مدت یکبار خانواده از او می‌خواهند که به خانه برود، اما آنچه در خانه انتظارش را می‌کشد توهین و کتک بیشتر است مساله‌ای که باعث می‌شود بار دیگر به دامان گرمخانه پناه ببرد. گرمخانه‌هایی که غالبا ساکنان آن افراد دارای اعتیاد و آسیب‌دیدگان اجتماعی شدید هستند محیطی که برای او چندان هم خوشایند نیست. شروع کرونا هم مانع از حضور او در خانه دوستانش می‌شود و او چاره‌ای ندارد به جز آنکه به گرمخانه مراجعه کند.
آزار جنسی ره‌آورد بی‌خانمانی برای ترنس‌ها
او بار‌ها در شرایطی قرار گرفته است که ناچار شده شب را در خیابان به صبح برساند و برای حفظ امنیت هم خیابان‌های شلوغ را برای خوابیدن انتخاب کرده است.
مهتاب می‌گوید: تعدادی از دوستان ترنس من که از خانه طرد شدند ناچار شده‌اند برای داشتن سرپناه تن به روابط جنسی ناخواسته بدهند یا حتی مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند، اما من تا به حال در چنین شرایطی قرار نگرفته‌ام چرا که دفعات کمتری در خیابان بوده‌ام.
مهتاب می‌گوید: اگر چه دوستان ترنسی دارم که کاملا مورد حمایت خانواده هستند، اما دوستانی هم دارم که به دلیل طرد شدن از سوی خانواده بی‌سرپناه شده یا زندگی مستقلی را با زحمت زیاد تجربه می‌کنند یا به دلیل شرایط‌شان و به‌ویژه نداشتن سرپناه و درآمد به تن فروشی روی آورده‌اند.
بیشتر بخوانید:صفوف بلند تغییر جنسیت!/ وضعیت ترنس‌ها در ایران چگونه است؟
راه سخت امرار معاش و تامین هزینه درمان ترنس‌ها
یک پژوهشگر اجتماعی نیز به رویداد۲۴ می‌گوید: در کار پژوهشی که انجام داده‌ایم به این نتیجه رسیدیم که مجموعه مسائلی کنار هم قرار گرفته و باعث می‌شود که برخی افراد ترنس مجبور به تن فروشی شوند، یکی از این عوامل هم مشکل مسکن و سرپناه برای این افراد است.
وی ادامه می‌د هد: فرهنگ ما به دلیل جنبه‌های سنتی که دارد ارتباط زیادی با اقسام و گونه‌هایی از رفتار و هویت که غالب نباشد برقرار نمی‌کند. این موضوع باعث شده است که افراد ترنس نیز دچار آزار و انزوا و طرد اجتماعی و خانوادگی شوند. این افراد با توجه به وجود چنین شرایطی امکان داشتن شغل و درآمد را ندارند لذا آن‌ها مجبور می‌شوند برای امرار معاش و تامین هزینه‌های عمل تغییر جنسیت به تن‌فروشی روی بیاورند.
این پژوهشگر اجتماعی عنوان می‌کند: نداشتن مسکن باعث می‌شود که این افراد به زحمت افتاده و هزینه‌های روانی و اجتماعی زیادی را متحمل شوند. اما نمی‌توان گفت اگر مسکن برای افراد ترنس مهیا شود مشکلات آن‌ها حل می‌شود. این افراد نیاز به تسهیل‌گری اجتماعی دارند تا در برنامه‌ای بلند مدت به جامعه نزدیک و در آن پذیرفته شوند. در این صورت موانع اقتصادی و اجتماعی آن‌ها از جمله مساله مسکن حل می‌شود. گرمخانه‌ها باید برای این افراد به صورت معقول و تخصصی راه‌اندازی شوند تا به بهبود مساله کمک کند. هر مداخله غیرتخصصی در این حوزه قطعا مشکل را حادتر می‌کند.
وی با بیان اینکه احتمال می‌دهم شرایط برای ترنس‌های زن سخت‌تر است، عنوان می‌کند:، اما ترنس‌های مرد (افرادی با ظاهر زنانه و هویت مردانه) بیشتر در جامعه حضور پیدا می‌کنند که شاید این موضوع به دلیل پاتوق‌های آشکاری است که دارند. همچنین ممکن است ترنس‌های خانم در معرض خطرات بیشتری باشند.
او با بیان اینکه تجربه آزار جنسی در این افراد بسیار گسترده و شایع است، اظهار می‌کند: از خشونت کلامی و جنسی تا تجاوز همگی مواردی هستند که درباره این افراد اتفاق می‌افتد و اکثر ترنس‌ها این موارد را تجربه می‌کنند حالا اگر به تجاوز برسد ممکن است تعداد موارد تجربه شده کاهش یابد، اما بازهم جدی است. این افراد ممکن است در فضای مدرسه، فامیل و اجتماع مورد انواع آزار‌های جنسی قرار بگیرند که علت آن نبود آموزش و جامعه‌پذیری مناسب است.
این پژوهشگر اجتماعی با تاکید براینکه وجود گرمخانه برای این افراد یا مراکزی که آن‌ها را اسکان دهد می‌تواند مشکلات آن‌ها را کاهش دهد، اما راه‌حل نهایی نیست، عنوان می‌کند: احداث گرمخانه اگر با برنامه‌ریزی دقیق باشد می‌تواند به کاهش آسیب این افراد منجر شود همچنین لازم است این افراد با انجام اقدامات و مداخلات تخصصی اجتماعی به این مراکز دعوت شوند تا درآنجا فرایند توانمندسازی اجتماعی آن‌ها شکل بگیرد.
وی با بیان اینکه نتایج پژوهش‌های وی در اختیار سازمان مطالعات شهرداری قرار گرفته است، تاکید می‌کند: چنین پژوهشی باید در سراسر تهران انجام شود. درعین اینکه نباید گمان کنیم که گرمخانه تنها راه حل مشکلات افراد ترنس است و مسئولان اگر می‌خواهند کاری کنند باید فرهنگ‌سازی در سطح جامعه را برای پذیرش این افراد انجام دهند، همچنین باید با انجام تسهیل‌گری اجتماعی در پاتوق‌های این افراد سعی در بهبود اوضاع برای آن‌ها کنند.
حدود ۱۵۰ ترنس بی‌سرپناه در پایتخت
حسین مهاجر جمعیت شناس و روانشناس که درحوزه ایجاد گرمخانه برای افراد ترنس فعالیت‌هایی داشته است نیز به رویداد۲۴ می‌گوید: ما از سال ۸۳ با موضوع افراد ترنس مواجه بودیم و در خلال ایجاد سرپناه برای افراد کارتن‌خواب گاهی با ترنس‌ها مواجه می‌شدیم که جایی برای نگهداری از آن‌ها نداشتیم. در آن سال‌ها فضا برای طرح این موضوع چندان مهیا نبود، اما در سال ۹۷ این موضوع را مطرح کردم. قاعدتا طی ۱۴ سال تعداد افراد ترنس نیز بیشتر شده بود و در پاتوق‌ها و سطح شهر این افراد را بیشتر مشاهده می‌کردیم و برایمان ملموس شده بود که باید جایی را برای نگهداری از این افراد در نظر بگیریم.
وی با بیان اینکه ما درخواست انجام طرحی مطالعاتی را در محدوده پارک دانشجو داشتیم، یادآور می‌شود: ما قراردادی بستیم برای مطالعه در خصوص ترنس‌ها در این محدوده و در سال ۹۷ در سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران به این جمع‌بندی رسیدیم که به عنوان پایلوت فضایی را برای اسکان افراد ترنس در نظر بگیریم. در نهایت بنا شد فضایی را در اختیار یک موسسه فعال در این حوزه قرار بدهیم. موافقیت‌های اولیه گرفته شد و مکاتباتی را با استانداری و فرمانداری و بهزیستی درخصوص اخذ مجوز برای راه‌اندازی این موسسه انجام دادیم. اما موضوعات مختلفی مانند نامناسب بودن فضای درنظر گرفته شده مطرح شد بعد هم مساله شیوع کرونا پیش آمد که در نتیجه این پروژه مغفول ماند.
این روانشناس اضافه می‌کند: یکی، دو ماه پیش بهزیستی موسسه جدیدی را معرفی کرد و دفتر این موسسه شروع به کار خواهد کرد. اولویت این موسسه ارائه خدمات کاهش آسیب است و ایجاد اسکان و سرپناه برای این افراد در مرحله آخر قرار دارد. این در حالی است که اولین و مهمترین نیاز این افراد داشتن سرپناه است و بعد ارائه خدمات کاهش آسیب مانند روانشناسی و مشاوره و...
وی با تاکید براینکه موضوع احداث گرمخانه برای افراد ترنس به صورت مداوم و مستمر وجود دارد، عنوان می‌کند:، اما ضروری است در این خصوص فرهنگ‌سازی شود. زیرا وقتی می‌خواهیم گرمخانه‌ای را در نقاط مختلف شهر تهران راه اندازی کنیم با مقاومت ساکنان محلی و نهاد‌های مردمی محلی مواجه می‌شویم که این شرایط برای راه‌اندازی گرمخانه برای افراد ترنس چند برابر هم می‌شود؛ لذا مشکل اساسی آن است که فضای مناسبی را برای اسکان این افراد تا کنون پیدا نکرده‌ایم.
مهاجر با اشاره به اینکه آمار مشخصی از تعداد افراد ترنس وجود ندارد، می‌گوید: در مطالعه اخیری که در پارک دانشجو انجام شده بود مشخص شد ۱۵۰ نفر از افراد ترنس در این پاتوق که در واقع پاتوق اصلی ترنس‌ها در شهر تهران است، تردد می‌کنند. برآورد من آن است که بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ نفر از افراد ترنس در شهر تهران حضور داشته باشند که برخی از آن‌ها از سایر شهر‌ها به تهران مهاجرت کرده‌اند. از این تعداد حدود ۱۵۰ نفر نیاز به گرمخانه و پناهگاه شبانه دارند، زیرا بسیاری از آن‌ها از خانواده طرد می‌شوند.
وی تصریح می‌کند: گاهی وقتی در محل کار این افراد متوجه می‌شوند که با یک ترنس مواجه هستند از محل کار هم طرد می‌شوند و در جامعه برای این افراد سرخوردگی ایجاد می‌شود. اما شرایط برای این افراد در جلسات و حتی دراذهان عمومی در حال بهبود است به همین دلیل هم امیدوارم به زودی گرمخانه برای این افراد تاسیس شود.
این روانشناس تاکید می‌کند: ترنس‌ها نه گناهکار هستند ونه بزهکار و مجرم و نه اینکه دچار نقص ذهنی یا عقب‌ماندگی فرهنگی هستند این افراد تنها با جنسیتی که از بدو تولد با آن زندگی کرده‌اند تمایلی نداشته و علاقه‌ای به ادامه دادن هویت جنسی که با آن متولد شده‌اند ندارند. اگر این موضوع را در نظر بگیریم این افراد نیز به عنوان عضوی از جامعه مورد پذیرش قرار می‌گیرند.
به گزارش رویداد۲۴ براساس اطلاعات به دست آمده مساله گرمخانه برای ترنس‌ها همچنان در شهرداری تهران در دست بررسی است و به فراموشی سپرده نشده است. با این حال، اما اجرای آن نیازمند پذیرش مردم است. نهاد‌های محلی و ساکنان محلات باید بدانند که افراد ترنس هیچگونه مشکل اخلاقی و فرهنگی نداشته و مانند هر قرد دیگری از جامعه اعضایی قابل احترام، مفید و سالم هستند.
