سیاست خارجی ایران در سال ۹۹/ مهمترین اتفاقات در سالی که گذشت
رویداد۲۴ در سال ۹۹ شاهد تحولات مهمی در حوزه سیاست خارجی ایران بودیم. شاید ۲ سال پیش و بعد از خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران و تشدید شرایط اقتصادی کشور گمان می رفت که این بدترین روزهای کشور است که سپری می شود یا حتی پیش از آن، بعد از انتخابات ۸۸ گمان می‌رفت از این بدتر نمی‌شود؛ اما سال ۹۹ نشان داد همیشه بدتری وجود دارد. احتمالا برای یافتن نمونه مشابه سال ۹۹ مجبوریم به سال‌های ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۸ و همزمانی قحطی، وبا، مالاریا، آنفولانزای اسپانیایی و جنگ جهانی اول در ایران سفر کنیم.در این گزارش نگاهی داریم به مهمترین اتفاقات سال گذشته در عرصه سیاست خارجی ایران.
شکست ترامپ و پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا
شکست دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا و پیروزی جو بایدن یکی از جمله مهمترین اتفاقات عرصه بین‌الملل در سال گذشته بود که تاثیر مستقیمی بر تحولات داخلی ایران از جمله توقف روند صعودی قیمت دلار و ایجاد ثبات در بازارها به همراه داشت. روی کار آمدن فردی با شعار احیای برجام و رفتن شخصی که آمریکا را از برجام خارج و شدیدترین تحریم‌های اقتصادی تاریخ را بر کشور اعمال کرده بود، امیدها برای بازشدن دوباره پنجره دیپلماسی میان تهران و غرب را افزایش داد اگرچه تا به امروز نه از رفع تحریم‌ها خبری شده است و نه از گشایش در وضعیت اقتصادی و نه از احیای برجام.
شکست ترامپ البته یکی از اتفاقاتی بود که برای تهران خوشایند بود. حسن روحانی رئیس جمهور در اولین جلسه هیات دولت بعد از پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا گفت: ما از آمدن بایدن خوشحال نیستیم، ولی از رفتن ترامپ بسیار خوشحالیم.
محمد باقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی هم در واکنش به نتایج انتخابات در آمریکا گفت: از شکست ترامپ قمارباز در انتخابات آمریکا خوشحالیم.
حتی روزنامه کیهان نیز در سرمقاله پس از اعلام نتایج انتخابات آمریکا از شکست ترامپ ابراز خوشحالی کرد و نوشت: شکست قاتل خبیث سردار سلیمانی برای جمهوری اسلامی به خصوص یک نتیجه خوب به حساب می‌آید. این شکست از یک سو به ما فرصت می‌دهد تا با بهره‌گیری از آمریکای فشل و گرفتار در مشکلات عدیده، فشار‌های کنونی را با برنامه‌ریزی درست از بین ببریم و از سوی دیگر شکست سیاست «فشار حداکثری» اعتماد هیئت‌حاکمه جدید آمریکا به این سیاست را کاهش می‌دهد و این برای ما در فضای بین‌المللی هم وضع بهتری را رقم می‌زند.
عدم بازگشت آمریکا به برجام
روزنامه وال استریت ژورنال در اوایل اسفند ماه گزارشی منتشر کرد و در آن افشا کرد که ایران پیشنهاد مذاکرات هسته‌ای مستقیم با حضور آمریکا و اروپایی‌ها را رد کرده است. تهران بارها اعلام کرده بود که کشوری که از برجام خارج شده آمریکا است و این واشنگتن است که باید گام نخست را برداشته و به برجام بازگردد و ایران بر سر بازگشت آمریکا به برجام هیچ گونه مذاکره‌ای انجام نخواهد داد.
بیشتر بخوانید:سال ۹۹ در یک نگاه/ عجیب‌ترین اتفاقات در سالی که گذشت
متعاقب این تصمیم ایران یک مقام کاخ سفید گفت که واشنگتن از مخالفت ایران با برگزاری نشست درباره برجام با حضور آمریکا مأیوس شده است.
برخی ناظران بر این باورند که یکی دلایلی که مانع مذاکره مجدد ایران و امریکا شده در واقع انتخابات امریکا و تاثیر مذاکره بر شانس پیروزی اصلاح طلبان و میانه روهاست.
این مساله در اظهارنظر شخصیت‌های محافظه کار نیز پنهان نیست. محسن رضایی در گفتگویی با روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» اظهار داشته است که ایران آماده‌ی از سر گرفتن مذاکرات بر سر برجام با آمریکا و سایر قدرت‌های اروپای است، البته مشروط به اینکه آنها «سیگنال مشخصی» ارسال کنند که تحریم‌ها در عرض یک سال لغو می‌شود.
این اظهار نظر رضایی به عنوان یکی از کاندیدا‌های بالقوه ریاست جمهوری با اعتراض جدی دولت همراه شد. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در یک توییت به زبان انگلیسی گفت: «سخنان دیگر شخصیت‌های سیاسی جمهوری اسلامی درباره برنامه هسته‌ای (برجام) ارتباطی با دولت ندارد. من به عنوان وزیر خارجه و مذاکره‌کننده اصلی برجام، به زودی طرح خود را از طریق کانال‌های دیپلماتیک ارائه خواهم کرد.»
رد درخواست مذاکره با آمریکا از سوی دولت در واقع بن بستی بر سر راه دستگاه دیپلماسی ایران بود. مقامات کشور بر این باورند که آمریکا از برجام خارج شده و باید قدم اول را بردارد. آمریکا نیز متعاقبا از ایران انتظار دارد اولین قدم را بردارد، اما هر قدمی نیازمند مذاکره و دیپلماسی است.
احتمالا حمله آمریکا به ایران و ترور فخری زاه
پس از شکست ترامپ در انتخابات آمریکا، زمزمه‌هایی درباره احتمال حمله نظامی واشنگتن به ایران قوت گرفت. رسانه‌های آمریکایی خبر دادند که در واپسین روزهای حضور ترامپ در کاخ سفید احتمال درگیری نظامی مستقیم و یا غیرمستقیم میان ایران و آمریکا بالارفته، این امر با اعزام ناوهای جنگنده و هواپیماهای نظامی آمریکا به منطقه خلیج فارس همراه بود و همین امر منطقه را در حالت آماده باش قرار داد.
همزمانی ماه‌های پایان ریاست جمهوری ترامپ با سالگرد ترور سردار سلیمانی نیز احتمال هرگونه تنش و برخورد شدید میان دو کشور را افزایش داده بود. رسانه‌های آمریکایی از تشکیل جلسه‌ای در کاخ سفید برای بررسی گزینه‌های حمله به ایران و در نهایت لغو هرگونه حمله نظامی با تصمیم ترامپ خبر دادند. برخی رسانه‌ها نیز از احتمال حمله محدود و موردی علیه مواضع ایران در عراق و سوریه خبر دادند. این تنش‌ها با سفر مایک پومپئو وزیر خارجه آمریکا به منطقه و کشورهای امارات و عربستان و برگزار دیدار سه جانبه میان نتانیاهو،بن سلمان و پومپئو همراه شد. در نهایت اگرچه ریاست جمهوری ترامپ به پایان رسید و هیچ گونه درگیری نظامی میان دو کشور رخ نداد اما اوایل آذرماه سال گذشته در عملیات پیچیده‌ای که با دخالت اسرائیل همراه بود، محسن فخری زاده دانشمند هسته ای ایران در منطقه آبسرد تهران ترور شد.
تنش میان ایران و ترکیه بر سر یک شعر
یکی دیگر از اتفاقات مهم در عرصه سیاست خارجی ایران در سال گذشته، جنگ قره باغ و پیروزی جمهوری آذربایجان در این جنگ با حمایت ترکیه بود. طی این درگیری‌ها جمهوری آذربایجان توانست پس از چند دهه منطقه قره باغ را از ارمنستان پس بگیرد. مساله‌ای که با تغییر مرزهای سیاسی در شمال ایران همراه شد. اما شعری که رئیس جمهور ترکیه در مراسم رژه پیروزی در باکو خواند، آتش اختلافات و تنش لفظی میان تهران و آنکارا را برای مدتی روشن کرد. اردوغان شعری را در این مراسم سرود که به جدایی مناطق ارس از یکدیگر و آرزوی بازگشت آنها به یکدیگر اشاره داشت. این مساله با واکنش شدید ظریف و دیگر مقامات ایرانی و همچنین کاربران در فضای مجازی همراه شد. اردوغان اگرچه برای خواندن این شعر عذرخواهی نکرد اما توضیح داد آنچه در رسانه‌های ایرانی نسبت به این اتفاق بازتاب داشته درست نبوده. روابط ایران و ترکیه تا مدتها در سایه این تنش غبارآلود بود.
