۱۰ استان سیل خیز ایران/ ما کشوری خشک هستیم یا سیل‌خیز؟
رویداد۲۴ سال آبی و بارشی کشور از ابتدای مهرماه آغاز شده است. در عین حال تغییر الگوی بارش، شرایط را برای وقوع سیل‌های متعدد فراهم کرده است.
اطلاعات اختصاصی رسیده از سازمان جنگل‌ها نشان می‌دهد که طی ۷۰ سال اخیر ۸۴۴۹ سیل در استان‌های کشور به ثبت رسیده که نیمی از آنها مربوط به ۲۰ سال اخیر بوده است. این یعنی هر سال ایران دست‌کم میزبان ۱۲۰سیل است؛ به‌طور میانگین هر ۳ روز یک سیل.
آمارها مشخص کرده که ۴۳ درصد همه سیل‌هایی که در ۲۰ سال اخیر در ایران جاری شده، در استان‌های فارس، گلستان، خراسان رضوی، هرمزگان و سیستان و بلوچستان رخ داده است. این ۵ استان از سال ۱۳۸۰ تاکنون محل وقوع ۱۹۲۳سیل کوچک و بزرگ بوده‌اند و قربانیان اصلی این پدیده محیط‌زیستی محسوب می‌شوند.
لبه‌های تغییر اقلیم
تغییر اقلیم طی ۲ دهه اخیر بزرگترین پدیده طبیعی کشور بوده و به تغییرات شدید بارشی در کشور منجر شده است؛ به‌نحوی که در پی خشکسالی‌های ایجاد شده، بارش باران محدودتر از قبل و بیشتر طی فرایندهای رگباری رخ داده است. تحلیل اطلاعات سیل‌های ۷۰ سال اخیر همچنین نشان می‌دهد از سال ۸۰ تاکنون شدت، وسعت و تعداد سیل‌ها نیز در استان‌های سیل خیز افزایش داشته است. در این میان برای کاهش اثرات مخرب سیل، اقدامات آبخیزداری و کاشت نهال اگرچه وسعت گرفته، اما هنوز نتوانسته از جاری شدن سیل‌های مخرب جلوگیری کند.
هوشنگ جزی، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها در این‌باره می‌گوید: هم‌اکنون در ۳۳ میلیون هکتار از اراضی کشور مطالعات تفصیلی و اجرای طرح آبخیزداری انجام شده است، اما برای آغاز اقدامات اجرایی به تامین اعتبار نیاز دارد و طبق نظر قانونگذار باید از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی برآورده شود. به‌گفته جزی، اجرای طرح‌های آبخیزداری با هدف حفاظت از آب، خاک و جلوگیری از سیلاب، جلوگیری از بیابان‌زایی اجرا می‌شود که اجرای این طرح‌ها در کاهش میزان فرسایش خاک و افزایش نفوذ آب در خاک تأثیرگذار است تا منبع آبی برای پایین‌دست حوضه‌های آبخیز کشور تامین شود.
بیشتربخوانید: بحران خشکسالی؛ وضعیت وخیم منابع آب در ایران
لزوم اقدامات حفاظتی
سیل‌ها بخشی از عوامل طبیعت هستند که بر اثر حجم فزاینده باران به فرسایش خاک شدت می‌دهند. محمود عرب‌خدری، عضو هیأت مدیره انجمن آبخیزداری ایران در گفت‌وگو با همشهری با تأیید اینکه نقاط سیل‌خیز در کشور اگر کنترل نشوند، محل وقوع سیل‌های متعدد دیگر می‌شوند، می‌گوید: مهم‌ترین پدیده‌ای که در این مسیل ها وجود دارد، رسوبی است که ثبت شده و نشان از وقوع سیل دارد. نقاطی در کشور داریم که رسوب‌های متعدد ثبت کرده‌اند و در طول هزار سال، ۶ متر رسوب را ثبت کرده‌اند؛ مثلا سطح شهر تبریز طی این دوره، ۶متر بالاتر از قبل است. چون رسوبات لایه‌لایه هستند، می‌توان گفت که یک لایه را یک سیل آورده و لایه بعدی را سیل دیگر. از روی لایه‌های تشکیل‌دهنده خاک مشخص است که در این دوره ۶ سیل بزرگ اتفاق افتاده است.
بدین‌ترتیب رصد مسیل‌ها و انجام عملیات آبخیزداری می‌تواند برای کنترل تخریبی که سیل‌ها ایجاد می‌کنند و حتی وقوع یا عدم‌وقوع آنها بسیار مؤثر باشد. به‌گفته این استاد پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، وقوع هر از چندگاه یک سیل بزرگ، امری طبیعی است. ولی آن چیزی که نگران‌کننده است، این که عوامل انسانی در طبیعت دست برده‌اند. اقداماتی انجام شده که سیل و رسوبات ناشی از آن را اضافه کرده است؛ مثلاً در مورد سیل دروازه قرآن شیراز، کانال‌های طبیعی عبور آب را با خاک پر کردند و به‌جای آن یک لوله به قطر یک متر گذاشتند.
درحالی‌که اگر محاسبه می‌کردند اوج سیلاب در این منطقه چقدر است و دریچه‌های مناسبی قرار می‌دادند تا آب عبور کند، اصولاً مشکلی پیش نمی‌آمد. علاوه بر این، همین دریچه با قطر یک متر هم غالباً توسط نخاله یا قطعات چوب مسدود می‌شود و به همین دلیل فاجعه اتفاق می‌افتد؛ بنابراین اقدامات کنترل‌کننده در مسیل‌ها به راحتی می‌تواند از بروز خطر برای کلونی‌های زندگی جلوگیری کند.
