آینده برجام بدون تضمین
رویداد۲۴ پایگاه خبری-تحلیلی "نشنال اینترست" در گزارشی، ضمن پرداختن به آخرین تحولات مرتبط با معادله هسته‌ای ایران، به طور خاص به مساله اصرار ایران به آمریکا جهت ارائه تضمین‌های لازم به تهران مبنی بر اینکه هیچ رئیس جمهورِ دیگری در آینده همچون دونالد ترامپ به صورت یکجانبه از توافق برجام خارج نخواهد شد پرداخته و سعی کرده به این سوال پاسخ دهد که اگر دولت بایدن نتواند یکچنین تضمینی را به ایران ارائه دهد، آینده توافق برجام چه خواهد شد؟
نشنال اینترست در این رابطه می‌نویسد: «هنگامی که سناتور "تام کاتن" در سال ۲۰۱۵ گفت توافق برجام می‌تواند با یک امضای رئیس جمهور آمریکا ناپدید شود، بسیاری از جمله وزیر خارجه سابق ایران "محمدجواد ظریف" گفتند که رئیس جمهور بعدی آمریکا قادر نخواهد بود که این کشور را از توافق برجام خارج سازد.
چقدر این افراد در اشتباه بودند. علی رغم اینکه دولت "حسن روحانی" تلاش‌های زیادی انجام داد تا ایرانی‌ها را قانع کند که تعهد آمریکا به توافق برجام کاملا تضمین شده است، امضای وزیر خارجه وقت آمریکا "جان کری" به اندازه کافی از قدرت برخوردار نبود تا مانع از اقدام "دونالد ترامپ" در خارج کردن یکجانبه آمریکا از توافق مذکور شود.
اکنون پس از گذشت پنج سال از مناقشه میان جواد ظریف و تام کاتن، مذاکرات جهت احیای برجام قرار است در تاریخ ۲۹ نوامبر سال جاری میلادی، در وین و میان ایران و قدرت‌های جهانی از سرگرفته شود. با این حال، پیشرفت‌های کمی جهت نزدیک کردن مواضع و اختلافات میان ایرانی‌ها و آمریکا در معادله برجام حاصل شده است. امری که تا حد زیادی آینده و سرنوشت توافق برجام را دچار ابهام و تردید کرده است.
با این حال، هم ایران و هم آمریکا به یک توافق نیاز دارند. در این راستا، برخی چالش‌ها و موانع در مسیر حصول هرگونه توافق و مصالحه میان ایران و قدرت‌های جهانی جهت احیای برجام وجود دارند. اصلی‌ترین و مهمترین چالش در این رابطه، اصرار ایران بر ارائه تضمین از سوی دولت آمریکا مبنی بر این است که دولت‌های آتی آمریکا نیز کاملا به توافق برجام وفادار بمانند. با این حال، دولت بایدن از دادن یکچنین تعهدی به ایران خودداری می‌کند.
البته که با توجه به خروج ترامپ از توافق برجام و خسارت‌های قابل توجه اقتصادی این مساله بر اقتصاد ایران و مردم این کشور، کاملا طبیعی است که ایرانی‌ها در شرایط کنونی به دنبال اخذ تضمین از آمریکا و تقویت ابعاد حقوقی برجام باشند. در واقع، اعتماد ایرانی‌ها به آمریکا به قدری پایین است که حتی برخی سیاستمداران ایرانی از دولت آمریکا درخواست دارند تا خسارت‌های خروج ترامپ از برجام و وضع تحریم‌های گسترده علیه ایران، در شرایطی که تهران در سال اول خروج آمریکا از برجام، همچنان به تعهدات خود عمل می‌کرد را نیز بپردازد.
در این رابطه "رهبر انقلاب" در موضع گیری می‌گوید: "آن‌ها (مقام‌های آمریکایی) یک مرتبه، بدون پرداختِ هرگونه هزینه ای، از توافق برجام خارج شده اند. اکنون نیز آن‌ها به صراحت می‌گویند که نمی‌توانند تضمینی دهند که این مساله بار دیگر اتفاق نخواهد افتاد".
بیشتر بخوانید: مذاکرات وین؛ شانس احیای برجام در بهترین حالت ۵۰ درصد است؟
بایدن برای اینکه یکچنین تضمینی را به ایران بدهد، بایستی برجام را در قالب یک "معاهده" به تصویب سنای آمریکا برساند. مساله‌ای که با توجه به آرایش سیاسی سنای آمریکا چندان ممکن به نظر نمی‌رسد (سنای آمریکا از ۱۰۰ کرسی تشکیل شده که در شرایط کنونی، به طور مساوی میان دموکرات‌ها و جمهوریخواهان تقسیم شده است). در این راستا، "تِد کروز" سناتور جمهوریخواه می‌گوید: "جو بایدن از هیچ اختیار قانونی جهت قول دادن به ایران مبنی بر اینکه دولت‌های آتی آمریکا، توافق برجام را نقض نخواهند کرد، برخوردار نیست. سنا به هیچ عنوان با توافق برجام موافقت نخواهد کرد. تقریبا به طور قاطع و صد در صدی می‌توان گفت که یک رئیس‌جمهورِ جمهوریخواه، در آینده بار دیگر آمریکا را از توافق برجام خارج خواهد کرد".
در ماه‌های اخیر، مقام‌های ایرانی به طور مستقیم و غیرمستقیم، دغدغه اصلی خود مبنی بر اینکه دولت‌های آتی آمریکا نیز باید به توافق برجام احترام بگذارند را به اروپا و آمریکا اعلام کرده اند. در این رابطه، یک مقام آلمانی به خبرگزاری "سی ان بی سی" آمریکا می‌گوید: "ایرانی‌ها می‌خواهند این تضمین را داشته باشند که یک ترامپِ دوم در آمریکا، آن هم در شرایطی که ایران به تعهدات برجامی خود عمل می‌کند، ظهور نخواهد کرد. ایرانی‌ها نمی‌توانند خروج آسان و بی هزینه آمریکا از توافق برجام را مجددا بپذیرند". با این حال "رابرت مالی"نماینده ویژه دولت آمریکا در مساله ایران صرفا گفته است که "دولت بایدن قصد ندارد ماه‌ها با ایران مذاکره کند تا برجام احیا شود و سپس از آن خارج گردد".
نظرسنجی‌ها به این مساله اشاره دارند که دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا و از مخالفان جدی برجام، بار دیگر در جریان انتخابات ریاست جمهروی ۲۰۲۴ آمریکا، کاندیدا خواهد شد. اضافه بر این، جمهوریخواهان هشدار‌های جدی را خطاب به دموکرات‌ها صادر کرده اند و تاکید نموده اند که اگر دولت بایدن به توافق برجام بازگردد، یک دولت جمهوریخواه در آینده به طور کامل توافق برجام را نابود خواهد کرد. در نتیجه، مذاکره کنندگان ایرانی به خوبی می‌دانند که هرگونه توافق با ایران، بدون موافقت و تصویب سنای این کشور، اساسا غیرقابل اتکا است.
اگرچه درخواست ایران جهت دریافت تضمین از آمریکا کاملا منطقی است با این حال باید منتظر ماند و دید که ایران با توجه به شدت فشار‌های بین المللی علیه آن، تا چه زمان بر روی این خواسته خود پافشاری خواهد کرد. بدون تردید ایران محرک‌های زیادی برای انعقاد توافق با غرب دارد. رفع تحریم‌ها علیه این کشور و آزاد شدن منابع مالی ایران و در عین حال تسهیل روند فروش نفت این کشور، تا حد زیادی می‌تواند خونی تازه را به رگ‌های اقتصاد ایران تزریق کند.
با این همه، ایران به جای اینکه از دولت آمریکا تضمین بخواهد که مبادا دولت‌های آتی این کشور از توافق برجام خارج شوند، می‌تواند بر تعریفِ مکانیسم‌هایی تمرکز کند که هرگونه خروج آمریکا از توافق برجام را به امری پرهزینه تبدیل می‌کنند یا حتی برای ایران، غرامت برای جبران خسارت‌های وارده ناشی از خروج آمریکا در نظر می‌گیرند. با این حال، همانطور که ترامپ یک مرتبه ثابت کرد، موانع بسیار کمی وجود دارند که بتوانند مانع از خروجِ یک رئیس جمهورِ آمریکا از یک توافق و یا بی توجهی وی به توافقات بین المللی شوند».
