مکرون واقعا خواستار برجام است؟
رویداد۲۴ امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه در آخرین اظهارنظرش درخصوص برنامه جامع اقدام مشترک گفت که «ما نیاز به نظارت روشن و شفاف بر فعالیت‌های هسته‌ای در ایران داریم؛ تا زمانی که آژانس نظارت لازم را انجام دهد، این (برجام) امر بسیار خوبی است. ما واقعا نیاز به نظارت بر این فعالیت‌ها داریم که برای کل منطقه کاملا کلیدی است.» فرانس ۲۴ سخنان مکرون در جمع سفرای فرانسه را منتشر کرد.
مکرون ۲۳ آبان سال گذشته نیز گفته بود که «هیچ پیشنهاد جدیدی» نمی‌تواند به «احیای توافق هسته‌ای با ایران در آینده نزدیک کمک کند.» به گزارش خبرگزاری تسنیم رئیس جمهور فرانسه در مورد احیای این توافق ابراز تردید کرده بود. امانوئل مکرون در گفتگو با رادیو فرانسه مدعی شد که به احتمال زیاد چارچوب جدیدی در مورد توافق هسته‌ای با ایران موردنیاز خواهد بود.
البته امروز نیز مکرون نسبت به احیای برجام خوش‌بین نیست بلکه از نظر وی برجام شاید بتواند الگویی برای توافق جامع‌تر یعنی بیشتر در برابر بیشتر یا یک برجام به‌روز شده باشد. این در حالی است که در اوایل مرداد سال گذشته و پیش از ارائه پیش نویس ۳۵صفحه‌ای جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران و اروپا، فرانسه نیز به احیای برجام هنوز امید‌هایی داشت و مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه گفته بود که «توافق هسته‌ای با ایران همچنان ممکن است، اما تهران باید به تعهداتش بازگردد.» همچنین بیانیه رهبران گروه هفت در هیروشیما که اواخراردیبهشت ماه منتشر شد نیز نشان دهنده چرخش دیدگاه این گروه درباره برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است.
در این بیانیه تاکید شده است که راه حل دیپلماتیک بهترین راه برای رفع نگرانی‌های بین‌المللی درباره برنامه هسته‌ای ایران است؛ اما برنامه جامع اقدام مشترک صرفا یک مرجع یا منبع مفید برای این راه حل دیپلماتیک خواهد بود. در حالی که در بیانیه ۲۰۲۲ تاکید وزرای گروه ۷ بر احیای کامل برجام به معنی این بود که این گروه در آن مقطع برجام را به عنوان یک گزینه یا یک هدف در نظر می‌گرفت، اما وقتی این گروه در بیانیه جدید تاکید می‌کند که برجام یک مرجع است، یعنی گزینه‌ای برای الگو‌های دیگر است. به این معنی که برجام از حالت آپشن بودن خارج می‌شود و حالتی الهام‌بخش پیدا می‌کند.
با بررسی صحبت‌های اخیر مکرون و بیانیه اردیبهشت ماه گروه هفت، می‌توان دریافت که امروز برجام تقریبا برای غربی‌ها به‌ویژه فرانسه غیرقابل احیا به نظر می‌رسد و به آن تنها به عنوان مرجعی برای توافق‌های دیگر می‌نگرند. باید در نظر داشت که دو متغیر جنگ روسیه علیه اوکراین و ادعای غرب درباره کمک‌های پهپادی به روسیه و همچنین ناآرامی‌های سال گذشته در ایران باعث شد که رویکرد تروئیکای اروپا (فرانسه، انگلیس و آلمان) در قبال مذاکرات احیای برجام دچار تغییر و تحول شود. زیرا روابط آن‌ها با ایران بعد از این رویداد‌ها بسیار متشنج شد. پیش‌تر تروئیکای اروپا نقش موثری در حفظ برجام داشت و تمایل داشت که این توافق از بین نرود و آمریکا دوباره به برجام بازگردد. در این بین فرانسه هم نقش محوری داشت.
مکرون در صحبت‌های اخیرش خواستار نظارت‌های آژانس بر برنامه هسته‌ای ایران و بازگشت ایران به تعهدات برجامی شده است. در این شرایط آیا اگر نظارت‌های آژانس کاملا اجرا شود، امکان احیای برجام و پذیرش آن توسط اروپا به‌خصوص فرانسه وجود دارد؟ یا اینکه باید صحبت‌های مکرون را نشان‌دهنده آن دانست که فرانسه نیز به دنبال فرمت جدیدی از برجام است؛ یعنی برجام به‌روز شده یا توافق بیشتر در برابر بیشتر. در هر دو مدل نیز پاریس خواستار افزایش نظارت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران است. حال در شرایطی که کمتر از دو ماه تا ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر) زمان انتقالی برجام باقی مانده است، آیا امکان دارد که اروپا نیز فرصت دوباره‌ای به برجام بدهد؟
بیشتر بخوانید: توافق بزرگ ایران و آمریکا در راه است؟
فرانسه به دنبال برجام به‌روز شده
مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا در گفتگو با «دنیای‌اقتصاد» در خصوص فعل و انفعالات و اظهارنظر‌های اخیر پیرامون مساله هسته‌ای ایران گفت: «با نزدیک شدن به نشست فصلی شورای حکام و نزدیک شدن به موعد لغو تحریم‌های موشکی ایران در ۲۶ مهر، گمانه زنی‌ها درباره ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای ایران افزایش یافته است. اولین اظهارنظر در این زمینه سخنان محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی بود که نسبت به مذاکرات ایران و آژانس ابزار خوش‌بینی کرد.» وی افزود: «پس از آن اظهارنظر رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را داشتیم که خواستار نظارت و شفافیت بیشتری از سوی ایران در خصوص بازرسی‌های سایت‌های مشکوک شده بود. ضمن اینکه اعلام کرد که ایران توانایی ساخت سلاح هسته‌ای را دارد. البته باید توجه داشت که مقامات ایران بار‌ها اعلام کرده اند که قصد ساخت سلاح هسته‌ای را ندارند.»
به گفته این کارشناس، پس از آن اظهارات ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه در خصوص مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل طی چند هفته آینده رسانه‌ای شد. مکی تاکید کرد: آخرین موضع در این زمینه، صحبت‌های امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه است که ضمن هشدار به ایران درباره همکاری‌های نظامی با روسیه از نظارت و همکاری‌های بیشتر در برنامه هسته‌ای ایران سخن گفته است. هرچند مکرون خیلی کوتاه از موضوع مذاکرات احیای برجام نیز صحبت کرده، اما اشاره‌ای به اینکه چگونه می‌توان برجام را احیا کرد، نداشته است. این کارشناس مسائل اروپا با اشاره به اجلاس پیش روی فصلی شورای حکام توضیح داد: «این اجلاس از این جهت دارای اهمیت است که اگر گفتگو‌های ایران و آمریکا پیشرفتی داشته باشد، احتمال اینکه قطعنامه جدیدی علیه ایران در شورای حکام مطرح شود خیلی اندک است.
ولی دولت‌های اروپایی و آمریکا همچنان به یک محفل برای جلوگیری از اجرای لغو تحریم‌های موشکی ایران در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ نیاز دارند و به احتمال زیاد تلاش خواهند کرد در قطعنامه یا بیانیه‌ای که در اجلاس فصلی شورای حکام آژانس صادر خواهد شد، به گونه‌ای همچنان توپ را در زمین ایران انداخته و ایران را متهم به عدم همکاری در جهت احیای برجام و روند بازرسی‌های هسته‌ای از ایران کنند.» مکی ادامه داد: «این مساله که واکنش ایران نسبت به این تحرکات و رایزنی‌های دولت‌های غربی چیست، بستگی به آن دارد که دولت‌های اروپایی چگونه می‌خواهند همچنان برجام به کما رفته را حفظ کنند تا زمینه را برای گفتگو با ایران باز بگذارند.» وی در نهایت درباره نگاه فرانسه به برجام گفت: «از نگاه فرانسه نیز قطعا برجام به کما رفته قابل احیا نیست، ولی آمریکا و دولت‌های اروپایی به دنبال به برجام به روز شده‌ای هستند که می‌تواند یکی از بند‌های آن به تاخیر انداختن لغو تحریم‌های موشکی ایران باشد.»
