آیا ابراهیم رئیسی آیت الله است؟
رویداد۲۴ لیلا فرهادی: از زمان ریاست جمهوری رئیسی، رسانه‌های محافظه‌کار، او را با عنوان «آیت‌الله» و عالی‌ترین سطح روحانیت معرفی کرده‌اند. با این حال، تردید‌هایی درباره جایگاه و تحصیلات مذهبی او وجود دارد. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران است و این سوال مطرح است که واقعا او آیت‌الله است؟
درجات حوزوی به این ترتیب هستند: «ثقه‌الاسلام»، «حجت‌الاسلام»، «حجت‌الاسلام والمسلمین»، «آیت‌الله» و در نهایت «آیت‌الله العظمی». در تنفیذ حکم ریاست جمهوری رئیسی که آیت‌الله خامنه‌ای صادر کرده، از عنوان «حجت‌الاسلام» استفاده شده است و حتی او «حجت‌الاسلام والمسلمین» هم خطاب نشده است. در آن حکم آمده بود «رأ‌ی به ... جناب حجّت‌‌الاسلام آقای سیّدابراهیم رئیسی را تنفیذ ... می‌کنم»
سایت رهبری دقت بسیار زیادی روی استفاده از درجات حوزوی روحانیون دارد و بنا به جایگاه سیاسی، درجات حوزوی را تقسیم نمی‌کند. چنانچه در پیام تسلیت به خاطر درگذشت همسر علم‌الهدی، او «حجت‌الاسلام والمسلمین» خطاب شده بود و این نشان می‌داد عنوان آیت‌الله که برخی برای علم‌الهدی استفاده می‌کنند، صحیح نیست.
در مورد رئیسی، اطرافیانش ناگهان از زمان ریاست جمهوری، او را به عنوان آیت‌الله یاد کردند! در سایت ریاست جمهوری و رسانه‌های اصولگرا هم ناگهان همگی همزمان به او درجه «آیت‌الله» و «دکتر» دادند. با این حال همه با این عنوان موافق نیستند؛ چراکه در جمهوری اسلامی ایران، جایی که رتبه‌بندی‌های مذهبی دارای وزن سیاسی قابل توجهی است. این عناوین با موضوع مشروعیت رئیس‌جمهور گره خورده است؛ به ویژه اگر این افراد به دنبال جایگاه بالاتری هم باشند.
گروهی از روحانیون متمایل به اصلاح‌طلب، از جمله سیدحسین موسوی تبریزی معتقدند بر اساس سطح دانش، رئیسی را نمی‌توان آیت‌الله (دومین رتبه برتر روحانیت شیعه پس از آیت‌الله العظمی) دانست. به گفته تبریزی، رئیسی صلاحیت لازم برای عنوان «آیت‌الله» را ندارد زیرا به حدی نرسیده که بتواند اجتهاد کند. آیت‌الله‌ها بر اساس درک خود از مبانی اسلامی، احکام فقهی را صادر کنند. علمای واجد شرایط اجتهاد به عنوان مجتهد شناخته می‌شوند.
محمدتقی فاضل میبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم هم لقب «آیت‌الله» را برای رئیسی رد کرده است. میبدی در اشاره‌ای پنهان به رئیس جمهور گفته «فردی که سال‌ها پیش تحصیلات خود را در حوزه علمیه رها کرده و بدون ادامه تحصیلات دینی به کار‌های دولتی پرداخته، نمی‌تواند آیت‌الله تلقی شود.» او به تشابه حوزه علمیه و دانشگاه اشاره کرده و خاطرنشان کرد آیا کسی را بعد از قبولی کنکور می‌شود به عنوان پزشک معرفی کرد؟
بیشتر بخوانید:
اسلام‌گرایان علیه مراجع تقلید/ تاریخ تقابل با مرجعیت شیعه در ایران
قربانیان پروتستانیسم اسلامی/ نسل روحانیون مستقل چگونه حذف شدند؟
سیاسی شدن عنوان آیت الله
ریشه سیاسی شدن عنوان آیت‌الله را می‌توان در انقلاب ایران جستجو کرد. پس از انقلاب، روحانیون شروع به تصرف مناصب اجرایی و دولتی کردند و به تدریج القاب روحانیت را به ابزاری سیاسی برای ارتقای مقام روحانیت تبدیل کردند. یکی از روحانیون مدرس حوزه علمیه قم که نخواست نامش فاش شود، به میدل ایست‌آی گفته «در گذشته هیچ کس بدون آموزش‌های لازم جرأت نمی‌کرد ادعا کند که مرجع تقلید یا آیت‌الله است. امروز متأسفانه وضعیت برعکس شده و گاهی با اینکه می‌دانند افراد به دانش و تخصص بیشتری در امر اجتهاد نیاز دارند، به سرعت ادعای عناوین می‌کنند.»
این روحانی می‌گوید «احساس می‌کند که گره زدن عناوین مذهبی به عناوین اداری و سیاسی، سلسله مراتب دینی و جایگاه خود روحانیت را تضعیف کرده است.» او می‌گوید «گاهی یک روحانی که در حوزه علمیه تدریس نکرده یا به مدارج عالی نرسیده، فقط به دلیل تصدی پست مدیریتی یا سیاسی، عنوان آیت‌الله اعطا می‌شود. این عمل گاهی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به درجه اجتهاد نرسیده است.»
وی معتقد است که مراجع و آیت‌الله العظمی باید در خصوص ادعای نامناسب عنوان آیت الله تذکر جدی به مقامات دولتی بدهند و به این گونه اقدامات پایان دهند. این روحانی معتقد است رئیسی فاقد دانش لازم برای اجتهاد به عنوان «آیت‌الله» است.
البته رئیسی تنها مقامی نیست که به دلایل سیاسی لقب آیت‌الله را به او اعطا کرده‌اند. اصولگرایان همچنین اصرار دارند که از این اصطلاح برای روحانیون فوق محافظه‌کاری نظیر احمد خاتمی و احمد علم الهدی، امامان جمعه تهران و مشهد استفاده کنند و بر شهرت آنها بیفزایند. در سوی دیگر برخی اصلاح‌طلبان به حسن خمینی و هاشمی رفسنجانی هم چنین کرده‌اند. در حالی که در پیام تسلیت رهبر انقلاب به هاشمی رفسنجانی هم چنین مسئله‌ای وجود داشت. در خود خبر سایت رهبری از عبارت «آیت‌الله» استفاده شده بود اما در متن پیام تسلیت از عبارت «حجت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ اکبر هاشمی رفسنجانی» استفاده شده است.
روحانی که خواسته نامش منتشر نشود به میدل ایست‌آی گفته «رسیدن به سمت رهبری، مستلزم عنوان آیت‌اللهی است، زیرا رهبر باید مجتهد باشد. در نتیجه، تیم رئیسی در تلاش است تا او را به عنوان یک آیت‌الله معرفی کند تا راه او را هموار کند. با این حال، تلاش‌های آنها تاکنون به جایی نرسیده، زیرا سوابق تحصیلی و دستاورد‌های علمی رئیسی با دیگرانی چون حسن خمینی مشابهت ندارد. در واقع، او هیچ مطالعه مهمی را دنبال نکرده است.»
رئیسی از مقامات قدیمی قوه قضائیه است. وی در دهه‌های پس از انقلاب اسلامی، دادستان کل کرج، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، دادستان کل تهران و معاون قوه قضائیه بوده است. از سال ۱۳۹۴ مسیر رئیسی چرخش قابل توجهی پیدا کرد. آیت‌الله خامنه‌ای رئیسی را به عنوان تولیت حرم مطهر امام رضا انتخاب کرد. قبل از تصدی این سمت، رئیسی رسما در همه جا «حجت‌الاسلام» نامیده می‌شد که دو رتبه کمتر از آیت‌الله بود.حتی در سایت شخصی رئیسی هم از عنوان «حجت‌الاسلام» استفاده شده که جایگاه حوزوی او را نشان می‌دهد. احتمالا این مسئله به خاطر آن بوده که گردانندگان سایت فراموش کرده‌اند در همه اسناد، باید عنوان «حجت‌الاسلام» را «آیت‌الله» تغییر دهند! شرح زندگانی رئیسی در سال ۱۳۹۶ نوشته شده است؛ چنانچه در این مطلب همه سوابق او تا آن سال وجود دارد بنابراین تنها حالت ممکن این است که رئیسی طی ۴ سال همه دوره‌های حوزوی را گذرانده و توانسته از حجت‌الاسلام به مقام آیت‌الله برسد.
زمانی که وی در مشهد، تولیت شد، رسانه‌های اصولگرا به سرعت عنوان آیت الله را به وی اعطا کردند. حتی سایت شخصی رئیسی و پس از ریاست جمهوری، سایت پرزیدنت شروع به معرفی او به عنوان آیت الله کرد.
یک منبع آگاه گفته رئیسی همزمان به تدریس دروس عالی روحانیت پرداخت. البته یک روحانی مستقر در قم به میدل ایست‌آی گفته که «تدریس علوم روحانیت پیشرفته تبدیل به روشی جدید برای روحانیون سیاسی شده تا ثابت کنند به درجه اجتهاد رسیده‌اند، در حالی که این‌ها چیزی جز تدبیر نیست.»
رئیسی یک سال بعد، بعد از ارتقای جایگاه خود در سلسله مراتب روحانیت، با حمایت بی‌دریغ اصولگرایان و جناح‌های بانفوذ محافظه‌کار وارد رقابت برای ریاست جمهوری شد. رقابتی که در نهایت در سال ۲۰۲۱ به نتیجه رسید. یکی از روحانیون ارشد مقیم قم در مورد تحصیلات دینی رئیسی بیشتر توضیح داده و گفته: «رئیسی یکی دو سال در مشهد ادبیات عرب خواند و سپس برای تحصیل به حوزه علمیه قم رفت.»
این روحانی ارشد می‌گوید که رئیسی در قم در کلاس‌های درس شرکت کرد و کتاب اللمعه یا کتاب نور را مطالعه کرد. کتابی متعلق به قرن دهم درباره تصوف که از نظر روحانیون شیعه متنی ضروری برای درک اصول اولیه فقه است. در مرحله اول فقه یک طلبه نیاز به آموزش کتاب اللمعه دارد که دو یا سه سال طول می‌کشد. با این حال، به نظر می‌رسد که تحصیلات دینی رئیسی پس از مطالعات کتاب‌اللمعه متوقف شده است.
رئیسی از آنجایی که سال‌های طولانی تحصیلات لازم برای درک جامع را به پایان نرسانده، فاقد دانش کافی یک روحانی عالی‌رتبه است. در مسیر سنتی، یک طلبه معمولاً دست‌کم هفت تا هشت سال را به تحصیلات مقدماتی اختصاص می‌دهد و سپس به مدت تقریباً ۱۵ سال تحصیلات عالی را ادامه می‌دهد که این روند آموزشی طولانی برای توسعه ظرفیت آموزش و استنباط احکام شرعی از منابع اسلامی ضروری است، بنابراین عنوان فقهی آیت‌الله نباید صرفاً بر اساس عوامل بیرونی مانند جایگاه سیاسی یا وضعیت مالی فرد اعطا شود. تخصص واقعی علمی و سال‌های تحصیل از عوامل بسیار مهم برای دستیابی به چنین عنوان معتبری است.
شاید اینکه رئیسی حجت‌الاسلام باشد یا آیت‌الله تفاوتی در ماجرا ایجاد نکند و این سوال مطرح شود که مگر مسئله مهمتری از درجه حوزوی رئیسی وجود ندارد که اینگونه به ان پرداخته شده است. پاسخ این است که «صداقت» و «راستگویی» یکی از مهمترین ویژگی‌هایی‌هایی است که یک چهره دینی باید به آن وفادار باشد و طبق تعریف اساسا برای همین نوع زندگی تربیت می‌شوند. اگر در نخستین سطوح خلاف آن باشد، چگونه می‌توان به دیگر سخنان اعتنا و اطمینان کرد؟
هیچ‌یک از عالمان دینی به خاطر آیت‌الله یا حجت‌السلام بودن مورد رجوع مردم نیستند؛ چنانچه مردم به امام خمینی به خاطر «آیت‌الله» بودن ایشان اطمینان نداشتند یا حامیان رهبر انقلاب نمی‌گویند چون ایشان «آیت‌الله» هستند، پس حرفشان صحیح است، بلکه واقعیت این است که آنها به مقام «آیت‌الله» اعتبار بخشیده‌اند نه برعکس. ایت‌الله طالقانی روی موکت زمین مجلس خبرگان می‌نشست و نه تنها ذره‌ای از اعتبارش کم نشد، که سایرین نیز برای آنکه به او نزدیک شوند، روی زمین کنارش می‌نشستند. در مورد ابراهیم رئیسی و البته بسیاری چهره‌های دیگر ماجرا از این قرار است که می‌خواهند از «آیت‌الله» بودن اعتبار بگیرند.
احمد شاملو در مصاحبه‌ای با ناصر حریری جمله‌ای درخشان درباره القاب نابجا دارد: «چرا باید به تصور اینکه به مهندس معماری حرمت می‌گذاریم، او را سرتیپ خطاب کنیم؟» این سوالی است که حامیان رئیسی باید به آن پاسخ دهند؛ اینکه چرا برای حرمت گذاشتن به رئیسی حتما باید او را «آیت‌الله» خطاب کنند؟
چهره‌های بسیاری در جمهوری هستند که القاب این‌چنینی به خود می‌دهند اما اینجا با «رئیس جمهور» یک مملکت سر و کار داریم. آیا او هم قرار است همان راه دیگران را برود یا قرار است دست‌کم به سیستمی که به او مدرکی داده تا بر اساس آن خود را «دکتر» بنامد، حرمت بگذارد؟
ایت الله؟
یعنی این بابا هم سطح شهید بهشتی و مطهری یه؟
صد سال دیگه هم نمیشه.
یک دو سال خواهد
افتاد.
نشان های .ن ظ ا م
و پول آن تغییر خواهد کرد