تهران-ریاض؛ چرخشی راهبردی یا آتش بسی موقت

رویداد ۲۴| خدیجه غبیشاوی: روزنامه الاخبار لبنان در گزارشی به بررسی تحولات مربوط به روابط ایران و عربستان در بحبوحه مذاکرات ایران و آمریکا و پرداخته و با انتخاب تیتر «آتش‌بس موقّت... در انتظار آن‌چه در پیش است»، می‌نویسد: خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی پنجشنبه گذشته مهمان تهران بود، اقدامی که مهمترین گام در راستای تلاش‌های ریاض برای ایجاد آرامش با طرف ایرانی در بحبوحه یک وضعیت پیچیده منطقه‌ای تلقی می‌شود.

این سفر که حاوی پیام‌های روشنی در مورد تقویت همکاری‌های امنیتی و نظامی بین دو کشور بود، نشان دهنده نوک کوه یخی در راستای مجموعه تلاش‌های دیپلماتیکی است که اکنون شکل جدی و موثرتری به خود گرفته است.

در حالی که برخی ناظران امیدوارند که این گام رو به جلو، ثبات منطقه‌ای را از طریق بهبود روابط عربستان و ایران به دنبال داشته باشد، تردید‌هایی نیز نسبت به این رابطه وجود دارد مبنی بر اینکه آیا می‌توان آن را سرآغاز یک رابطه پایدار مبتنی بر اعتماد و منافع مشترک دانست یا اینکه آنچه در روابط ایران و عربستان می‌بینیم صرفا یک آتش بس موقت است که در اولین آزمون واقعی به پایان می‌رسد.

اعتماد متقابل یا محاسبات استراتژیک

روزنامه الاخبار در پاسخ به سوالی که خود مطرح می‌کند، اینگونه می‌نویسد که این تغییر احتمالا نشانگر اعتماد مقابل میان تهران و ریاض نیست بلکه اقداماتی مبتنی بر محاسبات استراتژیک و عملی است. به این دلیل که ریاض به دنبال ایجاد یک رابطه پایدار نیست بلکه نگران ابهام موجود در راهبرد آمریکا در قبال پرونده ایران است.

بیشتر بخوانید: روایت یک رسانه بریتانیایی از جزئیات نامه ملک سلمان به ایران

در ادامه این گزارش آمده است: اگرچه واشنگتن رویکرد جدی در تعامل با تهران را در پیش گرفته است، اما دو احتمال برای نتایج عملی این گفت‌و‌گو‌ها مطرح است: یا حل و فصل دیپلماتیک بلند مدت، یا تشدید تنش نظامی در صورت شکست مذاکرات. قابل ذکر است که هر دو احتمال، نگرانی‌هایی را از بابت پیامد‌های منفی آن، برای پادشاهی سعودی به دنبال دارد.

بر همین اساس، به نظر می‌رسد که عربستان سعودی گشایش نسبی در روابط با ایران را به عنوان اقدامی پیشگیرانه و اطمینان بخش، انتخاب کرده است. چرا که ریاض می‌داند که هرگونه تصمیمی از جانب آمریکا در این زمینه، پیامد‌هایی بر امنیت عربستان خواهد داشت چرا که تضمین‌های کافی برای حفاظت از منافع ریاض در هر دو احتمال وجود ندارد، شرایطی که در موقعیت‌های مشابهی پیشین به خوبی تجربه کرده بود.

با این حال، ابهام در سیاست‌های آمریکا تنها عاملی که عربستان را به سمت تنش زدایی با جمهوری اسلامی سوق می‌دهد نیست. بلکه تحولات داخلی و منطقه‌ای نیز در این زمینه نقش عمده‌ای ایفا می‌کنند.

یکی از این عوامل منطقه‌ای، تحرکات نظامی در یمن است. عربستان سعودی، که سال‌ها از پیامد‌های جنگ یمن رنج برده است، به‌خوبی می‌داند که هرگونه تنش جدید به‌ویژه اگر به درگیری زمینی گسترده تبدیل شود می‌تواند به‌طور مستقیم بر امنیت داخلی‌اش و ثبات مرز‌های جنوبی‌اش تأثیر بگذارد.
همچنین، مداخله مستقیم آمریکا در یمن، ممکن است راه را برای تقابل گسترده‌تری که شامل ایران و متحدانش شود را نیز باز کند، سناریویی که عربستان نسبت به آن نگران است. بر همین اساس، سفر خالد بن سلمان به تهران که سفیر عربستان در یمن نیز او را همراهی می‌کرد به معنی تلاشی از سوی ریاض برای اطمینان‌بخشی به طرف ایرانی با تمرکز بر منافع مشترک بود.

تلاش برای کاهش خطرات تنش دوجانبه

علاوه بر آن، به نظر می‌رسد عربستان در تلاش است تا با تهران به تفاهماتی دست یابد که هدف آن کاهش خطرات تنش دوجانبه است. عربستان می‌داند که هرگونه پیشرفتی در روابطش با آمریکا ممکن است از سوی تهران به‌عنوان تهدیدی مستقیم تلقی شود. ترامپ قرار است به زودی به ریاض سفر کند.
بر همین اساس، ریاض از طریق کانال‌های دیپلماتیک، ضمانت‌هایی از پیش ارائه می‌دهد و حتی در پی رسیدن به تفاهم‌هایی است که هدفشان اعتمادسازی با طرف ایرانی است؛ به امید آن‌که بتواند ارزیابی جمهوری اسلامی از سطح تهدید احتمالی آینده را تا حدی تعدیل کند.

بیشتر بخوانید: سخنگوی وزارت خارجه: میانجی‌گری عربستان در مذاکرات تهران-واشنگتن، شایعه است

در مقابل، ایران به‌خوبی توانسته است از شتاب سعودی‌ها به‌سوی عادی‌سازی روابط بهره‌برداری کند، با وجود آن‌که کاملاً به انگیزه‌های پنهان پشت این روند آگاه است؛ چرا که جمهوری اسلامی با این اقدام جدید با منطقی عمل‌گرایانه برخورد می‌کند که منافعش را تأمین می‌کند، و بر این باور است که نگرانی‌های ریاض چه از پیامد‌های توافق هسته‌ای یا از رویارویی نظامی، به عربستان مجالی نسبی برای اثرگذاری در معادله منطقه‌ای می‌دهد.

با این حال، گام‌های عادی‌سازی روابط میان دو کشور واقعیت را تغییر نمی‌دهد که گزینه‌های آینده ایران همچنان وابسته به معادلات مستقلی است که در صدر آنها، نتیجه‌ای است که مذاکرات با طرف آمریکایی به آن خواهد رسید.

به‌این‌ترتیب، به نظر می‌رسد که آرامش در روابط میان عربستان سعودی و ایران چیزی جز یک آتش‌بس تاکتیکی در چارچوب نزاعی راهبردی و گسترده‌تر نیست؛ آتش‌بسی که ممکن است دوام یابد یا کوتاه‌مدت باشد، بسته به تحولات پیش‌رو که می‌توانند در هر لحظه موازنه‌ها و انگیزه‌ها را تغییر دهد.