آینده مبهم همکاری ایران و آژانس؛ سایه جنگ ۱۲ روزه بر دیپلماسی هستهای
رویداد۲۴| جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل که با حمایت مستقیم و اطلاعاتی آمریکا صورت گرفت به آتش بس ختم شد، اما بمباران تأسیسات هستهای ایران در فردو، نطنز و اصفهان موضوعی نیست که بتوان از کنار آن ساده عبور کرد و به فراموشی سپرد. این اقدام آمریکاییها قطعا بر آینده تعاملات دیپلماتیک از روند مذاکرات هستهای گرفته تا همکاری ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی سایه خواهد انداخت.
عراقچی: هیچ کس برنامه هستهای را رها نخواهد کرد
حمله به تاسیسات هستهای ایران در حالی که این تأسیسات تحت نظارت پادمانی آژانس قرار داشتند، این نگاه را در داخل ایران تقویت کرد که نظارتهای آژانس تاثیر قابل توجهی ندارد و باید در روند همکاری با این سازمان بینالمللی تجدید نظر کرد. عباس عراقچی، وزیرخارجه کشورمان در مصاحبه با العربی الجدید درباره آینده روابط ایران و آژانس صراحتا گفت: «فعلاً زود است درباره جزئیات روابط ایران و آژانس قضاوت کنیم، اما بدون شک این حملات تأثیرات جدی و عمیقی بر مسیر برنامه هستهای خواهند گذاشت. ما سالها نشان دادهایم که به معاهدۀ NPT پایبندیم، اما این پیمان نتوانست از برنامهمان محافظت کند. گزارشهای آژانس کمککنندهاند، اما نگرانیهایی هم داریم که ممکن است انگیزههای سیاسی پشت آنها باشد. باید نحوه محافظت از تأسیسات هستهایمان را بازنگری کنیم.»
او در عین حال گفته: « این تجاوزها اراده ایران را تقویت کرده است. ملت و دانشمندان ما سالها بر سر برنامه هستهای خود ایستادگی کردهاند، تحت تحریمها و حالا جنگ. آنها ایستادگی کردهاند و هیچکس در ایران برنامه هستهای را رها نخواهد کرد؛ برنامهای شفاف تحت نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی.»
خیز مجلس برای تعلیق همکاری
اشاره عراقچی به احتمال تجدید نظر در نحوه همکاری با آژانس، اما در حالی بیان میشود که برخی در داخل ایران، مواضع تندتری دارند. طیف رادیکال که مدتها است به هر بهانهای ساز خروج از NPT را کوک میکنند، بیکار ننشسته و در پی تحولات اخیر، بار دیگر خواهان قطع همکاری با آژانس هستند. شاهد این مدعا اظهارات ابراهیم رضایی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی است که از تصویب جزئیات طرح الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی در کمیسیون متبوعش خبر داده است.
نیازی به گفتن نیست که با تصویب این طرح، عملاً تعلیق یا کاهش سطح همکاریهای پادمانی با آژانس در دستور کار قرار خواهد گرفت، همانطور که در سالهای گذشته مصوبه اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از حقوق ملت ایران که در پاسخ به خروج آمریکا از برجام تصویب شد در مسیر حل و فصل پرونده هستهای پیچیدگیهای جدید ایجا کرد.
خط و نشان برای گروسی
تلاش طیف رادیکال برای کاهش همکاری با آژانس، اما همه ماجرا نیست. رویکرد رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در قبال پرونده ایران و واکنشهای داخلی نسبت به مواضع او را نیز نباید نادیده گرفت.
مثلا گروسی در کنفرانس خبری ۱۹ ژوئن گفت: «ایران باید به اجرای پروتکل الحاقی و نصب دوباره دوربینها در مراکز هستهای تن دهد. بدون این همکاریها، شفافیت از بین میرود و اعتماد جامعه جهانی آسیب میبیند.» او همچنین هشدار داد که «بیاطلاعی آژانس از وضعیت فعلی ذخایر اورانیوم ایران، تهدیدی جدی برای توافقات آتی است». این گزارش آژانس نقش ویژهای در افزایش نگرانیهای جهانی داشت و عملا فرصت را برای ارتش متجاوز اسرائیل فراهم کرد که به خاک ایران تجاوز کند.
در پی همین اتفاقات هم فضای داخلی ایران نسبت به شخص گروسی تغییر کرد. دیگر فقط کیهان و همفکرانش علیه او موضع نمیگیرند. شاهد آنکه علی لاریجانی رئیس پیشین مجلس و مذاکرهکننده اسبق هستهای که اتفاقا از چهرههای میانهرو اصولگرا به حساب میآید، در حساب توییتر خود گروسی را تهدید کرد و نوشت: «جنگ که تمام شود به حساب گروسی خواهیم رسید». مصطفی پورمحمدی، دیگر چهره شاخص اصولگرا هم پای توییت او یک تیک سبز گذاشت تا بگوید که در این صف آرایی مقابل آژانس و گروسی حضور دارد.
همکاری یا تقابل؟
خلاصه اینکه در فضای پس از جنگ و افزایش سطح تنشها، چشمانداز همکاری با آژانس نهتنها شفاف نیست، بلکه بهشدت مبهم و متزلزل شده است. از سویی اعتماد تهران به آژانس آسیب دیده، از سوی دیگر اروپا و آمریکا میخواهند همکاریها احیا شود، وگرنه ممکن است پرونده ایران دوباره به شورای امنیت ارجاع داده شود.
درخواست گروسی برای ازسرگیری همکاری آژانس و ایران با استقبال تهران مواجه نشد، اما به گفته تحلیلگران هنوز هم احتمال بازگشت به مسیر دیپلماسی منتفی نیست.
در واقع، این جنگ بود که دیپلماسی را قربانی کرد. آنچه در ۱۲ روز نبرد ایران و اسرائیل رخ داد، عملاً مسیر تعامل با آژانس را از مسیر فنی به مسیر امنیتی و سیاسی تغییر داده است. دولت در ایران از بازنگری در نحوه محافظت از تاسیسات هستهای میگوید و مجلس نیز ساز و کار قطع همکاری را بررسی میکند.. غربیها، اما هنوز از دیپلماسی گفته و بدون توجه به آنچه در روزهای اخیر بر ایران گذشته، خواهان از سر گرفتن همکاریها هستند، اما بیاعتمادی تهران بیش از آن است که بتوان تصور کرد، این دو خط موازی – نگاه ایران و نگاه غرب - به این زودی و راحتی در نقطهای بهم برسند.
