شو آف ترامپ در قفقاز؛ رقابت ژئوپلیتیکی تازه در همسایگی ایران
رویداد۲۴| در حالی که منطقه قفقاز جنوبی سالها از تنش و درگیری میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان رنج برده، توافق صلح تاریخی که اخیراً در کاخ سفید و با میانجیگری دونالد ترامپ امضا شد، بهعنوان نقطه عطفی در این مناقشه طولانیمدت مطرح شده است. ترامپ که این توافق را «مسئله کلیدی» خواند، مسیر ترانزیتی جدیدی بین نخجوان و آذربایجان را به نام خود «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بینالمللی» نامگذاری کرد. این اقدام، بازتاب گستردهای در رسانهها داشت و واکنشهای مختلف منطقهای و بینالمللی را برانگیخت.
دیدار «الهام علیاف» رئیسجمهور جمهوری آذربایجان و «نیکول پاشینیان» نخستوزیر ارمنستان در کاخ سفید و امضای توافق صلح، پایان دههها جنگ و تنش بین دو کشور را نوید میدهد. ترامپ با تأکید بر دوستی جدید این دو کشور پس از ۳۵ سال درگیری، از آغاز همکاریهای اقتصادی و گشایش مسیرهای تجاری جدید سخن گفت و وعده سرمایهگذاریهای کلان شرکتهای آمریکایی در این منطقه را داد. توافق شامل ایجاد کریدور زنگزور که حال اسمش را «مسیر ترامپ» گذاشتهاند؛ است وآذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل میکند. این کریدور به مدت ۹۹ سال به یک شرکت آمریکایی اجاره داده شده است.
این توافق نشاندهنده ورود مستقیم و فعال ایالات متحده در تحولات منطقه قفقاز است و نشانهای از تلاش واشنگتن برای تثبیت نفوذ خود در این منطقه استراتژیک که پیوندی حیاتی میان اروپا و آسیا بهشمار میآید.
اهمیت و پیامدهای تحولات در قفقاز
تحولات اخیر در قفقاز اهمیت ویژهای دارد؛ چرا که این منطقه همواره صحنه منازعات قومی، ارضی و ژئوپلیتیکی بین ارمنستان و آذربایجان بوده و نقش کشورهای بزرگ و قدرتهای منطقهای مانند روسیه و ایران در این معادلات بسیار حساس است. ایجاد کریدور ترانزیتی جدید و تغییر نام آن به نام ترامپ، به معنای نفوذ اقتصادی و سیاسی بیشتر آمریکا و تغییر توازن قدرت در منطقه است.
از سوی دیگر، توافق صلح میتواند زمینهساز توسعه اقتصادی و ارتقای ثبات منطقهای باشد، اما نگرانیهایی نیز درباره پایبندی طرفین به تعهداتشان و مداخلههای خارجی وجود دارد که ممکن است ثبات شکننده این منطقه را به خطر بیندازد.
واکنش قابل تامل ایران
وزارت امور خارجه ایران با صدور بیانیهای ضمن استقبال از صلح و ثبات در قفقاز، بر ضرورت رعایت حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورهای منطقه تأکید کرد. ایران با ابراز نگرانی از هرگونه مداخله خارجی که امنیت و ثبات منطقه را تهدید کند، بر اتخاذ تدابیر سیاسی، حقوقی و اقتصادی برای حفظ منافع ملی خود تأکید نموده است.
در بیانیه ایران آمده است که ایجاد مسیرهای ارتباطی و بازگشایی شبکههای ترانزیتی زمانی موثر و مفید خواهد بود که در چارچوب منافع متقابل کشورهای منطقه باشد و بدون دخالت قدرتهای خارجی صورت گیرد. تهران همچنین آمادگی خود را برای ادامه همکاریهای سازنده با هر دو کشور، در قالب سازوکارهای منطقهای مانند ۳+۳، اعلام کرده است.
توافق صلح اخیر و تغییر نام کریدور زنگزور به «مسیر ترامپ» نشاندهنده ورود جدی آمریکا به بازی قفقاز و تلاش برای تثبیت نفوذش در این منطقه حساس است. این تحولات میتواند به دو صورت تاثیرگذار باشد. یا به عنوان فرصتی برای کاهش تنشها، توسعه اقتصادی و ارتقای امنیت منطقهای عمل کند؛ یا موجب تشدید رقابتهای ژئوپلیتیکی، تغییر موازنه قدرت و افزایش بیثباتی شود.
واکنش ایران که همزمان استقبال از صلح را اعلام میکند و هم هشدار نسبت به مداخلات خارجی میدهد، نشاندهنده حساسیت تهران نسبت به تغییرات ژئوپلیتیکی پیرامون خود است. در شرایطی که منطقه قفقاز محل رقابت نفوذ میان قدرتهای بزرگ است، حفظ تعادل و احترام به منافع ملی کشورها کلید اصلی دستیابی به ثبات و امنیت پایدار خواهد بود.
