مذاکره ایران و آمریکا؛ قمار مکرون شکست خورد؟

رویداد۲۴ گویند شاعری نزد پادشاهی رفت و شعری در مدح او خواند. پادشاه هم که از شعر به وجد آمده بود، فی الفور دستور داد یک کیسه سکه به شاعر بدهند. شاعر خوش اقبال، سراسیمه به خزانه‌دار رفت تا پاداش خود را دریافت کند. اما در کمال ناباوری متوجه شد که پادشاه دستور داده است پول شاعر را پرداخت نکنند. شاعر دوباره نزد پادشاه رفت و از این ناهماهنگی گلایه کرد. پادشاه خطاب به او گفت تو با حرف‌هایت من را خوشحال کردی و من هم با حرف‌هایم تو را خوشحال کردم!

ماجرای اخیر ایمانوئل مکرون و دونالد ترامپ هم به نوعی با حکایت شاعر و پادشاه شباهت‌هایی دارد. مکرون می‌دانست که ترامپ شیفته دیدار‌های پرهیاهو با رهبران مناقشه‌برانگیز خارجی است. در نتیجه، پس از دو ماه تلاش بی‌وقفه به ترامپ پیشنهاد داد که با همتای ایرانی‌اش، حسن روحانی، دیدار کند. اما در ازای این دیدار تاریخی، ترامپ می‌بایست مجددا برای فروش نفت ایران، ولو به طور موقت، معافیت‌های تحریمی صادر کند. ترامپ هم ظاهرا با صدور این معافیت‌ها موافقت کرد و حتی گفت: چنین معافیت‌هایی مدت‌دار و محدود خواهند بود. مکرون به قدری از این انعطاف لفظی ترامپ خوشحال شد که در یک نشست خبری مشترک با ترامپ در پایان اجلاس سران گروه هفت در بیاریتس، ابراز امیدواری کرد که روحانی و ترامپ در «هفته‌های آینده» با هم دیدار کنند.

از حدود دو ماه پیش که معلوم شد وساطت نخست‌وزیر ژاپن میان ایران و آمریکا شکست خورده است، فرانسوی‌ها، به طور بی‌سروصدا سعی کردند در وساطت میان دو طرف شانس خود را امتحان کنند. هفته گذشته به نظر می‌رسید وساطت مکرون به نتیجه رسیده و مقدمات یک دیدار تاریخی میان روسای جمهور ایران و آمریکا را فراهم کرده است.

روحانی و ترامپ، هر دو برای دیدار با یکدیگر ابراز تمایل کردند. از یک طرف روحانی گفت حاضر است برای حل مشکلات با هر شخصی دیدار کند؛ و از طرف دیگر، ترامپ هم گفت احساس خوبی نسبت به ایران دارد. به نظر می‌رسید وساطت فرانسه به یک موفقیت تاریخی رسیده است.

اما طولی نکشید که همه چیز نقش بر آب شد. به دلایلی که هنوز به طور واضح معلوم نیست، روحانی ظرف ۲۴ ساعت، موضع خود را تغییر داد و هر گونه تحول مثبت در روابط تهران - واشنگتن را به رفع «تمام تحریم‌ها» مشروط کرد. امری که به عقیده بسیاری از تحلیلگران، «محال» است.

اینکه چرا روحانی به این سرعت از دیدار با ترامپ عقب‌نشینی کرد، پرسشی است که هنوز رسما به آن پاسخی داده نشده است. با این حال، گمانه‌های متعددی در این خصوص مطرح شد. در مجموع عوامل مختلفی دست به دست هم دادند تا راهکار مکرون به نتیجه نرسد. البته در آینده ممکن است مکرون موفق شود یخ روابط میان ایران و آمریکا را بشکند، اما در شرایط فعلی تصور چنین موفقیتی بسیار دشوار است و شاید هم غیرممکن باشد.

نقطه ضعف راهکار فرانسه
بخشی از دلایل ناکامی مکرون ریشه در ماهیت وساطت او دارد. پیشنهاد اصلی مکرون به دو طرف منازعه این است: ایران به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای بازمی‌گردد و در ازای این پایبندی، آمریکا به ایران اجازه می‌دهد مقداری نفت بفروشد و پول آن را دریافت کند.

اما مشکل اصلی پیشنهاد یادشده این است که فرانسه و دیگر اروپایی‌ها نمی‌خواهند یا نمی‌توانند برای نجات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از جیب خودشان هزینه کنند. آن‌ها فقط امیدوارند که دولت ترامپ انعطاف نشان دهد و مانع فروپاشی کامل برجام شود. فرانسوی‌ها تا حالا نگفته‌اند بر چه اساسی انتظار دارند کاخ سفید توافقی را نجات دهد که آن را به کرات «بدترین توافق تاریخ» توصیف کرده بود و از آن به طور یکجانبه خارج شده است. در همین رابطه، یک مقام بلندپایه دولت ترامپ به وال‌ستریت ژورنال گفت: اروپایی‌ها «مشتاق نجات یک توافق وحشتناک هستند.»

منابع آمریکایی می‌گویند مکرون امیدوار بود که با دعوت وزیر خارجه ایران به محل حضور رئیس‌جمهور آمریکا در بیاریتس، ترامپ را به دیدار با ظریف اغوا کند. ظاهرا مکرون فکر می‌کرد چنین دیداری می‌تواند آغاز گفتگو‌های ایران و آمریکا را تسهیل کند. مون جائه این، رئیس‌جمهور کره جنوبی، نیز در جریان بازی‌های المپیک پیونگ چانگ ۲۰۱۸، برای تنش‌زدایی میان آمریکا و کره شمالی تلاش مشابهی انجام داد و در نهایت موفق شد مقدمات دیدار سران آمریکا و کره شمالی را فراهم کند.

برخلاف تکاپوی مون جائه این، تلاش مکرون نتیجه نداد. ایران نگران است که دیدار روحانی با ترامپ صرفا به فرصتی برای عکس گرفتن تبدیل شود و کمکی به رفع تحریم‌ها نکند. روحانی به صراحت به این نگرانی اشاره کرده است. از سوی دیگر، مقامات دولت ترامپ، به وضوح اعلام می‌کنند که آغاز مذاکره با ایران به معنای رفع تحریم‌ها نیست. اندکی پس از جدی شدن دیدار سران ایران و آمریکا، جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، اعلام کرد ایران نباید به صرف آغاز مذاکره با آمریکا انتظار منافع اقتصادی داشته باشد و تحریم‌ها پس از حصول یک توافق جامع رفع خواهد شد.

آمریکایی‌ها حتی با کاهش تحریم‌ها در صورت پایبندی کامل ایران به برجام هم مخالفت می‌کنند. مقام دولت ترامپ افزود: «(موضع) رئیس‌جمهور (ترامپ)، واضح بوده است: قرار نیست ایران به خاطر بازگشت به یک توافق کاملا ناکافی، منافع اقتصادی ملموس از جانب آمریکا بدست بیاورد.»

قمار مکرون شکست خورد؟
در جریان نشست سران گروه هفت در فرانسه، مکرون تلاش کرد روحانی و ترامپ را به انجام دیداری در هفته‌های آینده متقاعد کند. دو طرف هم ابتدا با این پیشنهاد موافقت کردند، اما با توجه به اصرار آمریکا بر استمرار تحریم‌های نفتی علیه ایران، بعید است چنین دیداری به این زودی اتفاق بیافتد.

اقدامات مشکوک
اما صرفنظر از ابهامات راهکار فرانسه، به نظر می‌رسد دولت ترامپ و متحدان آن، خصوصا در اسرائیل، هنوز تمایلی به مذاکره با ایران ندارند. اندکی از پس از اعلام آمادگی ترامپ برای دیدار با روحانی، وزارت خزانه‌داری آمریکا چندین فرد و نهاد ایرانی را به ادعای کمک به برنامه موشکی ایران تحریم کرد، مقامات آمریکایی در گفتگو با نیویورک تایمز، یک حمله سری سایبری به سپاه، که دو ماه پیش اتفاق افتاده بود را افشا کردند، نفتکش آدریان دریا-۱ (گریس-۱ سابق) و ناخدای آن تحریم شدند و بدتر از همه، ترامپ در توئیتی با لحن کنایه‌دار و طعنه‌آمیز تصویری از یک انفجار ادعایی در سایت فضایی سمنان منتشر کرد.

به موازات اینها، اسرائیل با هدف کارشکنی در تلاش‌های میانجیگرانه مکرون، ظرف ۲۴ ساعت به گروه‌های همسو با ایران در سه کشور عراق، سوریه و لبنان حمله کرد. حمله‌ای که دفتر رسانه‌ای حزب الله را در محله «ضاحیه جنوبی» بیروت هدف قرار داد، به قدری تحریک آمیز بود که سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله، شخصا قول داد به اسرائیل پاسخ دهد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به این حملات اکتفا نکرد و در یک گفتگوی تلفنی با مکرون، به طرف فرانسوی گفت الآن زمان مناسبی برای گفتگو با ایران نیست.

در داخل ایران اجماعی درباره مذاکره با ترامپ وجود ندارد
در داخل ایران نیز هنوز اجماعی درباره گفتگو با دولت ترامپ شکل نگرفته است. هر چند که این روزها، حرف و حدیث‌ها درباره گفتگو با ترامپ میان محافل سیاسی ایران زیاد شده است. روزنامه نیویورک‌تایمز اخیرا در گزارشی مدعی شد که دولت ایران در حال بررسی ایده مذاکره با کاخ سفید است. طبق ادعای این روزنامه، حدود یک ماه پیش، اوایل ماه آگوست، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور ایران، با گروهی از مشاوران و دستیاران سیاسی جلسه گرفت تا ایده تعامل با آمریکا را بررسی کند. حاضران در جلسه گفتند اگر ترامپ یک «توافق جامع‌تر» از برجام می‌خواهد، ایران درخواست او و حتی بخش‌هایی از برنامه موشک بالستیکی و نفوذ منطقه‌ای خود را بررسی خواهد کرد، اما ایران در ازای این کار، از آمریکا تضمین‌های جامع‌تری برای رفع طولانی‌مدت تحریم‌ها درخواست خواهد کرد.

با این حال، هنوز معلوم نیست که دولت روحانی در این رویکرد جدید موفق شود. چرا که برخی محافل محافظه‌کار از اظهارات مبهم روحانی درباره دیدار با ترامپ به تلویح و تصریح انتقاد کردند. حسین شریعتمداری، مدیر مسئول روزنامه کیهان، طی یادداشتی در همین روزنامه، به شدت از ملاقات روحانی با ترامپ انتقاد کرد و نوشت: «آقای روحانی فرموده‌اند؛ اگر بدانم با کسی ملاقات کنم که نتیجه آن آبادانی کشور باشد، از ملاقات دریغ نمی‌کنم! خب، اگر منظورتان ملاقات با ترامپ باشد که اولا به قول خودتان "دیوانگی" است! و ثانیا بارزترین نتیجه ملاقات‌ها و مذاکرات شما با آمریکا، برجام بوده است که هیچکس - تاکید می‌شود که هیچکس - نمی‌تواند در فاجعه‌آمیز بودن آن کمترین تردیدی داشته باشد.»

علاوه بر این، دقیقا سه روز پس از تمایل روحانی برای دیدار با ترامپ، نشریه «خط حزب الله»، که در پایگاه اینترنتی رهبری انقلاب منتشر می‌شود، با این تیتر و زیرتیتر منتشر شد: «مذاکره با آمریکا قطعا منتفی است»، «حالا آقای رئیس‌جمهور که هیچ، وزیرخارجه و عناصر وزارت خارجه هم همین‌جور». این نشریه به نقل از رهبری انقلاب می‌گوید شرایط فعلی برای مذاکره مناسب نیست. چرا که اگر امروز ایران مذاکره کند، «قطعا» این مذاکره به ضرر آن تمام خواهد شد.

واضح است که فعلا دو طرف منازعه، یعنی ایران و آمریکا، هر کدام بنا به دلایل خود، تمایلی به مذاکره ندارند. اما چرا ترامپ به تلاش‌های مکرون برای ترتیب دیداری با روحانی، روی خوش نشان داد، آیا او هم مانند آن پادشاه می‌خواست با حرف‌هایش مکرون را خوشحال و امیدوار کند؟ پاسخ این سوال در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر آینده مشخص خواهد شد.