آبادان یازده ۶۰؛ ملی گرایی ایرانی در خدمت ایدئولوژی موسسه اوج

رویداد۲۴ مازیار وکیلی: فیلم سینمایی آبادان یازده ۶۰ به کارگردانی مهرداد خوشبخت در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. هزینه‌های مالی این فیلم را موسسه سینمایی اوج وابسته به سپاه داده است؛ همین موضوع کافی بود تا منتقدان در نقد فیلم به دنبال رد پای سیاسی ماجرا باشند؛ چه آنکه این الگو در تمام فیلم‌های مشابه همچون لاتاری و ماجرای نیمروز و ... رعایت شده بود.

موسسه اوج چند سالی هست که به تولید فیلم در سینمای ایران ورود پیدا کرده و توانسته با بودجه‌ای که در اختیار دارد فیلم‌های زیادی تولید کند و همه ساله در جشنواره حضور پُررنگی داشته باشد.

هر سال فیلم یا فیلم‌هایی از موسسه اوج در جشنواره حضور دارند. امسال هم موسسه اوج با حضور چهار فیلم در بخش سودای سیمرغ و نگاه نو توانسته جشنواره را به تسخیر خود درآورد و عملاً خودش را به فضای جشنواره فیلم فجر تحمیل کند.

بیشتر بخوانید: تازه نفس‌ها در سینما/ چرا موسسه اوج تاسیس شد؟

آبادان یازده ۶۰ را باید کم امیدترین فیلم موسسه اوج در جشنواره دانست. خود این موسسه بیشتر روی سه فیلم دیگر مانور می‌دهند و منتقدان حامی جریان فکری حاکم بر اوج هم منتظر آثار دیگر این موسسه هستند.

آبادان یازده ۶۰ از این جهت فیلم مهجوری است. چون خود منتقدان و اهالی رسانه حامی این موسسه هم اُمید چندانی به این فیلم ندارند و همین موضوع سبب می‌شود فیلم اکران پُر سر و صدایی هم نداشته باشد. تیزر تمام فیلم‌های سینمایی جشنواره تا کنون منتشر شده و عجیب اینکه این فیلم آنقدر مهجور بوده که عوامل آن، زحمت انتشار تیزر را به هم خود نداده‌اند و برای فیلم تبلیغ کاملی هم انجام نشده؛ شاید سرمایه‌گذار آنقدر بی‌نیاز است که نیازی به جذب گیشه و بازگشت پول و سرمایه وجود ندارد.

به گزارش رویداد۲۴ داستان آبادان یازده ۶۰ درباره رادیو ملی نفت ایران و کارکنان آنان است که در روز‌های ابتدایی جنگ در آبادان باقی می‌مانند و اجازه نمی‌دهند با وجود وضعیت پیچیده و بغرنج جنگ، میدان تبلیغاتی برای رژیم بعث عراق خالی شود.

بزرگترین مشکل آبادان یازده ۶۰ را باید نبود یک داستان منسجم در فیلم دانست. فیلم به دفترچه خاطراتی می‌ماند که انگار چند صفحه آن گم شده است. کارگردان فیلم خاطراتی از بچه‌های رادیو ملی نفت آبادان در سال‌های ابتدایی جنگ را کنار هم قرار داده و از این خاطرات کولاژی ساخته که انسجام درونی ندارد؛ شخصیت‌ها مدام می‌آیند و می‌روند و کار‌هایی انجام می‌دهند که چون انگیزه انجام آن کار‌ها مشخص نیست تماشاگر هم درکی از فداکاری‌های شخصیت‌ها پیدا نمی‌کند.

البته وجود برخی از شخصیت‌ها برای بسط مضمون مورد نظر سفارش دهندگان لازم است تا فیلم یک اثر ملی که برای تمام اقشار جامعه به نظر برسد.

شاید اگر قبل از تماشای آبادان یازده ۶۰ به کسی می‌گفتی که شخصیت یکی از فیلم‌های موسسه اوج، یک ارمنی غیر مسلمان است که یواشکی روی پشت بام رادیو ملی نفت ایران مشروب می‌خورد و ویگن گوش می‌دهد با تعجب نگاهت می‌کرد. اما یکی از شخصیت‌های اصلی آبادان یازده ۶۰ چنین کاراکتری است.

به نظر می‌رسد موسسه اوج به این نتیجه رسیده که با توجه مشکلات پیش آمده در جامعه ایران و فشار اقتصادی که مردم تحمل می‌کنند، لازم است کمی از ایدئولوژی فاصله بگیرند و به فکر ساخت آثار به ظاهر ملی‌تر باشد؛ آثاری که تمام مردم ایران را در بربگیرد.

موسسه اوج از بادیگارد که در آن شخصیت‌های مثبت فیلم فقط به جهان فکری مدیران موسسه تعلق داشتند، به آبادان یازده ۶۰ رسیده که در آن یک ارمنی غیرمسلمان یکی از شخصیت‌های سمپاتیک فیلم است. این تغییر رویکرد را باید جدی گرفت و به آن توجه کرد.

شرایط جامعه ایران نسبت به زمان ساخته شدن بادیگارد بسیار تغییر کرده است. حوادث سال‌های نود و چهار تا نود و هشت به قدری عجیب و متفاوت است که موسسه اوج را هم به این فکر انداخته که کمی دایره فیلم‌هایش را فراخ‌تر کند بنابراین بیشتر از این‌که اهمیت داشته باشد آبادان یازده ۶۰ فیلم خوبی است یا نه، این تغییر رویکرد مدیران اوج است که هنگام تماشای فیلم جلب نظر می‌کند.

این‌که این تغییر رویکرد چقدر ماهیت سیاسی/تبلیغاتی دارد را زمان مشخص می‌کند، فعلاً این موضوع مهم است که دایره آدم‌های فیلم آبادان یازده ۶۰ بسیار گسترده‌تر از بادیگارد و به وقت شام است. به جز ادیک شخصیت اصلی دیگر فیلم یعنی بهمن هم فاقد آن وجوه ایدئولوژیک سایر فیلم‌های موسسه اوج است و کارگردان سعی کرده از او یک مدیر روشنفکر، حرفه‌ای و تکنوکرات بسازد که با وجود درگیری اولیه با نیرو‌های سپاه که برای جمع آوری آرشیو رادیو آمده‌اند، کنار آن‌ها می‌ایستد تا از کیان ایران دفاع کند.

باید دید در دیگر محصولات امسال موسسه اوج که بسیار مهم‌تر از آبادان یازده ۶۰ هستند هم این تغییر رویکرد دیده می‌شود یا خیر. اگر اینطور باشد باید گفت موسسه اوج وارد دور تازه‌ای از فعالیت‌های خود شده که می‌توان آن را الصاق ایدئولوژی به ملی‌گرایی دانست؛ این موضوع محور اصلی آبادان یازده ۶۰ هم هست. تنها زمانی ایران به عنوان یک کلیت منسجم حفظ می‌شود که تمام اقشار جامعه (از ادیک غیرمسلمان تا بهمن روشنفکر) در خدمت ایدئولوژی حاکم قرار بگیرند.

این‌که این خاطرات چقدر واقعی است زیاد مهم نیست، مهم این است که چرا موسسه اوج در وضعیت بحرانی امروز جامعه ایران تصمیم گرفته این خاطرات را از آرشیو بیرون بکشد و برمبنای آن آبادان یازده ۶۰ را بسازد. موسسه اوج متوجه شده برای حفظ ایدئولوژی خود باید اقشار مختلف را درگیر نگاه حاکم بر این موسسه کند تا بقای ایدئولوژیک ساختار موجود تضمین شود.

بازتاب این رویکرد را در فیلم آبادان یازده ۶۰ ملاحظه می‌کنیم که تلاش می‌کند ملی به نظر برسد و نشان دهد وجود ایدئولوژی حاکم برای همه لازم است تا ایران متحد و یک پارچه باقی بماند و مردم هم اگر خواستار تضمین بقای کلیتی بنام ایران هستند باید با این ایدئولوژی همکاری کنند تا آن کلیت که نامش ایران است حفظ شود.

عوامل آبادان یازده ۶۰:
نویسنده و کارگردان: مهرداد خوشبخت
تهیه‌کننده: حسن کلامی
بازیگران: علیرضا کمالی، حسن معجونی، نادر سلیمانی، ویدا جوان و حمیدرضا محمدی
آهنگ ساز: بهزاد عبدی
مدیر فیلمبرداری: مهدی جعفری
تدوینگر: سهراب خسروی
طراح صحنه: زهرا صمدی
طراح لباس: کیوان امجدیان
طراح چهره‌پردازی: جعفر محمد شاهی