توافق مراکش با اسرائیل، چه مفهومی برای خاورمیانه بزرگ دارد؟

رویداد۲۴ فیلیپ گوردون، دیپلمات و متخصص سیاست خارجی آمریکایی، که از ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ به عنوان دستیار ویژه رئیس‌جمهور و هماهنگ کننده خاورمیانه، شمال آفریقا و منطقه خلیج فارس در کاخ سفید فعالیت کرده است وحالا عضو پیوسته شورای روابط خارجی، و مشاور ارشد گروه آلبرایت استونبریج است در یادداشتی با عنوان: «توافق مراکش با اسراییل، چه مفهومی برای خاورمیانه بزرگ دارد؟» در وب سایت مطالعاتی و دیپلماتیک سی. اف. آر، به سازش کشور‌های عربی با اسرائیل پرداخت و نوشت:

پس از مصر، اردن، امارات، سودان و بحرین، حالا مراکش هم به جمع پنج کشور عربی می‌پیوندد که روابط عادی با اسرائیل را به رسمیت شناخته اند. توافق مراکش و اسرائیل پرواز‌های مستقیم بین دو کشور را امکان پذیر می‌کند، مبادلات تجاری و گردشگری را توسعه می‌دهد و می‌تواند به داد اقتصاد‌های دو کشور برسد که در شرایط کنونی درگیر ویروس کرونا هستند. عادی سازی، انزوای دیپلماتیک اسرائیل را کم می‌کند و بر مشروعیتش می‌افزاید، یعنی همان هدف دیرینه دولت‌های اسرائیل و مسئولان در سراسر طیف سیاسی این کشور. از سوی دیگر، مقامات مراکشی به گشایش سفارتی در اسرائیل متعهد نشده اند و بر این باورند که این توافق در بر دارنده روابط کامل دیپلماتیک نیست- تاکیدی بر محدودیت‌های پایدار در روابط اعراب و اسرائیل.

دیگر کشور‌های عربی نیز احتمالا از چنین توافقی پیروی کنند. گزینه بعدی می‌تواند عمان باشد که قبلا میزبان نخست وزیر اسرائیل بوده هر چند به نظر می‌رسد که سلطان تقریبا تازه وارد عمان قصد دارد با دور اندیشی حرکت کند. بزرگ‌ترین جایزه برای اسرائیل به رسمیت شناختنش توسط عربستان است که تا به حال نشان داده که نمی‌خواهد رویه همسایگان خود را در پیش گیرد. عادی سازی روابط با عربستان بسیار مناقشه برانگیز است، جایی که روحانیون محافظه کار احساس خوبی از اصلاحات اجتماعی اخیر ندارند و مردم نیز به چندین دهه تبلیغ ضد اسرائیلی در مساجد و مدارس خو گرفته اند.

رهبران سعودی به عنوان کلید داران مساجد مکه و مدینه، نگران سرکوفت رقبای منطقه‌ای خود - ایران و ترکیه- هستند که عربستان را متهم به خیانت به آرمان‌های مسلمانان و فروش فلسطینیان می‌کنند. عادی سازی بدون قید و شرط عربستان با اسرائیل همچنین ناقض طرح صلح عربی ۲۰۰۲ است که ولیعهد وقت سعودی مبتکرش بود. در آن طرح، عادی سازی روابط با اسرائیل تنها در ازای خروج اسرائیل از سرزمین‌های اشغالی و حل مسئله فلسطین مجاز شمرده میشد.

---

بیشتر بخوانید: قطر درخواست آمریکا برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل را رد کرد

---

در فضای کنونی، خروج شاه سلمان از شرایطی که برادر فقیدش تعیین کرده دشوار است. ولیعهد- محمد بن سلمان- از نسلی است که آرمان‌های فلسطین برایش رنگ باخته- و چه بسا با به دست گرفتن پادشاهی رویکرد متفاوتی در پیش گیرد.

برخی بر این باورند که سعودی‌ها عادی سازی روابط را به تاخیر می‌اندازند تا آن را به مانند هدیه‌ای به دولت بایدن ارزانی کنند. به خاطر دخالت عربستان در جنگ یمن، نقض حقوق بشر و قتل جمال خاشقچی، بایدن و دیگر دموکرات‌ها از جمله منتقدان سرسخت سیاست‌های عربستان در چند سال اخیر بوده اند. به این ترتیب ریاض ممکن است با به رسمیت شناختن اسرائیل که از پشتیبانی هر دو حزب ایالات متحده برخوردار است، تلاش کند تا از تیم جدید بایدن امتیازاتی بگیرد.

دولت ترامپ در ازای به رسمیت شناختن اسرائیل برای کشور‌های عربی امتیازات ویژه‌ای در نظر گرفت: فروش بسته تسلیحاتی ۲۳ میلیارد دلاری، از جمله پهپاد‌های پیشرفته و جنگنده‌های F۳۵ به امارات، کمک مالی به سودان و خارج کردن این کشور از لیست کشور‌های حامی تروریسم و به رسمیت شناختن ادعای مراکش مبنی بر حاکمیت بر مناطق صحرای غربی. دولت بایدن اگرچه از عادی سازی حمایت می‌کند، اما روشن نیست که آیا آمادگی پرداخت بهای به رسمیت شناختن اسرائیل توسط عربستان را دارد یا نه.

منطق پشت طرح صلح عربی این بود که به رسمیت نشناختن اسرائیل می‌تواند به مانند اهرمی در توافق با فلسطینیان عمل می‌کند. آن اهرم کار نکرد و حالا پس از بیست سال، شمار فزاینده‌ای از کشور‌های عربی اولویت‌های دیگری را دنبال می‌کنند. مراکش به روشنی در جستجوی توسعه روابطش با اسرائیل و به رسمیت شناختن حاکمیتش بر مناطق صحرای غربی است، به ویژه اینکه بر این باور است که انکار رسمیت، هیچ دردی را دوا نمی‌کند. مراکش مانند دیگر کشور‌های عربی بر این موضوع پافشاری می‌کند که همچنان برای راه حل دو کشور تلاش خواهد کرد، اما این بار از گذر تعامل با اسرائیل نه با تحریم آن، مسئله‌ای که باور آن برای فلسطینیان دشوار است.

توافق مراکش یک کودتای دیپلماتیک بزرگ برای رباط است و در نوع خود می‌تواند درگیری‌ها بین دولت مراکش و شورشیان جبهه پولیساریو که برای تعیین تلکیف مناطق صحرای غربی می‌جنگند را افزایش دهد. رهبران پولیساریو گفته اند که مبارزه آن‌ها ادامه خواهد داشت. احتمالا تعداد اندکی از بازیگران بین المللی در این مورد از واشنگتن پیروی کنند، منتقدان جمهوری خواه و دموکرات در کنگره ایالات متحده انتقاد می‌کنند که امتیاز ترامپ به مراکش- حتی به رغم عادی سازی روابط با اسرائیل- پیام‌های غلطی پیرامون تعیین تکلیف خودسرانه و اصل تصرف قلمرو با زور می‌فرستد. معامله ایالات متحده با مراکش در باره اسرائیل است نه صحرای غربی.