مناظره انتخاباتی یا نشست خبری؟/ چگونه خنثی‌ترین گفت‌وگوهای انتخاباتی را برگزار کنیم؟
رویداد۲۴ رایان حسینی: سپتامبر سال ۱۹۶۰ میلادی نخستین مناظره‌های انتخاباتی در آمریکا میان ریچارد نیکسون دستیار وقت رییس جمهور آمریکا و جان اف کندی سناتور محبوب حزب دموکرات برگزار شد و برای اولین بار در تاریخ این مناظره‌ها به صورت مستقیم از رادیو و تلویزیون پخش شد. از آن زمان به بعد مناظره‌ها جزء لاینفک انتخابات ریاست جمهوری شد و کشورهای دیگر نیز از همین تجربه استفاده کردند و برای جذابیت بیشتر انتخابات فضایی ایجاد کردند تا نامزدهای ریاست جمهوری راحت‌تر بتوانند در مقابل یکدیگر قرار بگیرند و با هم بحث کنند.
۵۰ سال بعد از اولین مناظره در آمریکا، جمهوری اسلامی در سال ۸۸ تلاش کرد برای نخستین جذابیتی در برگزاری انتخابات ایجاد کند و با همین هدف محمود احمدی نژاد، میرحسین موسوی، مهدی کروبی و محسن رضایی نخستین مناظره‌های دو به دو در تاریخ ایران را برگزار کردند اما فضا آنچنان که پیش‌بینی می‌شد، پیش نرفت؛ احمدی نژاد در جریان آن مناظره‌ها گاهی تصویری از زن رقیبی منتشر می‌کرد و گاه به خانواده یک سیاستمدار اتهام اختلاس و فساد می‌زد و زمان دیگر همه را به تبانی علیه خودش متهم می‌کرد. مناظرات آن سال تجربه‌ای شد تا حاکمان جمهوری اسلامی حتی به کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری که از فیلتر شورای نگهبان هم گذشته‌اند هم اعتماد نکنند که مبادا حرفی بر زبان بیاورند که رازهای مگو روی پرده بیفتد.
تجربه سال ۸۸ کافی بود تا در انتخابات سال ۹۲ شیوه برگزاری مناظره‌ها در ایران عوض شود و به جای جدال دو نفره، این بار ۸ نفر (محسن رضایی، علی اکبر ولایتی، محمدرضا عارف، غلامعلی حداد عادل، سیدمحمد غرضی، حسن روحانی، سعید جلیلی و محمدباقر قالیباف) در یک مناظره سه ساعت و نیمه شرکت کردند تا به این ترتیب از هرگونه دوقطبی در جریان مناظره‌ها پرهیز شود. البته در چند مورد این اتفاق رخ داد؛ مثلا زمانی که روحانی به محسن رضایی و قالیباف طعنه می‌زد که «حقوقدان است نه سرهنگ» یا زمانی که قالیباف را به حمله گازانبری دانشجویان در جریان کوی دانشگاه متهم می‌کرد، این جملات بسیار دست به دست می‌شد.
شیوه برگزاری مناظره‌ها و طرح سوالات آنقدر ناشیانه و مبتدی بود که صدای محمدرضا عارف و محسن رضایی درآمد و می‌گفت این برنامه در شأن افرادی که نامزد ریاست جمهوری هستند، نبوده است. سال ۹۶ نیز همین تجربه تقویت شد و این بار هم مسیر هم به نحوی پیش رفت که مناظره‌ها از دوره قبل هم خنثی‌تر باشد. با این حال دعوای روحانی و قالیباف بسیار بازتاب داشت؛ مخصوصا آنجا که روحانی برای دوم قالیباف را در ماجرای کوی دانشگاه خطاب قرار می‌داد و این بار از عبارت «لوله کردن دانشجویان» برای او استفاده کرد یا آنجا که دو طرف درباره املاکی که ظاهرا با زد و بند (املاک طرقبه قالیباف و خانه ولنجک روحانی) به دست آورده بودند، یکدیگر را خطاب قرار می‌دادند، مناظره‌ها دوقطبی شده بود؛ این جدال اندک هم ظاهرا برای حاکمیت خوشایند نبود و بنابراین این بار در انتخابات ۱۴۰۰ حاکمیت تصمیم گرفته کم‌دردسرترین انتخابات را برگزار کند؛ چنانچه در ماجرای بررسی صلاحیت‌ها نیز همین اتفاق افتاد. اگر به دستور العمل مناظره‌های امروز نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که این موضوع چقدر برای تصمیم‌گیران جمهوری اسلامی اهمیت داشته تا فضا را به سمتی ببرند که کسی در مقابل دیگری قرار نگیرد.
بیشتر بخوانید: دیکتاتوری از طریق انتخابات در ایران از قاجاریه تا پهلوی/ مملکت یعنی من و من یعنی مملکت!
به گزارش رویداد۲۴ برای اینکه فرآیند مورد نظر بدون دردسر پیش برود، تمهیدی دیده شده که ابتدا برای صندلی‌ها قرعه‌کشی شود و هر نامزد سه دقیقه به یک سوال تصادفی پاسخ دهد، به این ترتیب از بیش از ۲۰ دقیقه از زمان برنامه به خنثی‌ترین حالت ممکن صرف خواهد شد. اگر فکر می‌کنید ۳ ساعت دیگر مناظره‌ها قرار است فضا کمی جدی‌تر شود، اشتباه می‌کنید چراکه برای بقیه برنامه هم سناریوی دیگری چیده شده است. این بار هر کاندیدا پشت تریبون می‌رود و ۴ دقیقه حرف می‌زند. این یعنی حدود ۳۰ دقیقه از برنامه هم به این شکل صرف خواهد شد تا در مجموع یک‌سوم زمان کل مناظره‌ها در حالتی بگذرد که کمترین تماس میان کاندیداها ایجاد شود. این ترتیب پس از یک دور استراحت و همفکری کاندیدا با مشاورانشان یکبار دیگر تکرار می‌شود.
این حالت هیچ تفاوتی با یک نشست خبری ندارد و هیچ نیازی نبود کاندیداها به صورت همزمان در یک استودیو باشند. تمام جذابیت حضور همزمان کاندیداها در استودیو به این است که آنها با یکدیگر بحث کنند، چراکه اسم آن برنامه «مناظره انتخاباتی» است، نه نشست خبری!
سیاستگذاران مناظره‌های انتخاباتی به راحتی می‌توانستند به جای چنین برنامه‌ریزی‌هایی، چند نشست خبری برگزار کنند، نه آنکه بخواهند از نام «مناظره» استفاده کنند اما در حقیقت فضایی خنثی بسازند که کسی در مقابل دیگری قرار نگیرد. البته شاید فضای انتخابات ۱۴۰۰ چنین سیاستی را طلب می‌کند؛ چه آنکه رد صلاحیت عمده کاندیداها به نحوی بود که اساسا رقابتی میان جریان‌های سیاسی وجود ندارد و عملا این انتخابات به یک رقابت درون‌حزبی تبدیل شده است. جمهوری اسلامی سرآمد بومی‌سازی همه امور است؛ فلسفه را غرب می‌گیرد، اما آن بخشی را که علاقه ندارد، ممنوع می‌کند. تفکیک قوا را می‌پذیرد اما به آن شرایطی که خودش علاقه دارد. آزادی بیان را قبول می‌کند، اما به شیوه خودش آن را بومی‌سازی می‌کند! از این مثال‌ها در تاریخ ۴۰ ساله جمهوری اسلامی فراوان است و از این پس می‌توانید «بومی‌سازی مناظره‌ها» را هم به آن اضافه کنید؛ شرایطی که کاندیداهای یک انتخابات به نام مناظره مقابل هم بنشینند اما هر کس برای خودش حرف بزند. اگر طنزی بهتر از این سراغ دارید، بگویید!
