مراسم نوروز در افغانستان

رویداد۲۴ مریم آیتی: بیش از سه هزار سال است که ۲۱ مارس یا اول فروردین به عنوان روز اول سال نو پارسی یا نوروز، جشن گرفته می‌شود و این روز برای مردم افغانستان هم بسیار مهم و ارزشمند است.

مردم افغانستان هر ساله در شهر‌ها و روستا‌های این کشور با شکوه تمام و براساس رسوم و آداب میهنی خود از این آیین دیرین پارسی تجلیل می‌کنند.

 اوج این شکوه و تجلیل در مزارشریف مرکز استان بلخ و روضه منسوب به حضرت علی «ع» با حضور مردم از سراسر افغانستان و کشور‌های منطقه بویژه آسیای میانه برگزار می‌شود.

مردم افغانستان بر این باور هستند که مزارشریف زادگاه نوروز و مقر سلطنت جمشید پادشاه پیشدادی بوده است که آن را موسس و بنیانگذار نوروز می‌پندارند و به همین دلیل برگزاری این جشن در مزارشریف اهمیت ویژه‌ای دارد.

جشن‌های نوروز در افغانستان

جشن گل سرخ یا جهنده بالا

مردم افغانستان معتقدند که رسیدن پرنده‌های مهاجر به افغانستان در این موقع از سال خبر از آغاز فصل بهار می‌دهد. جشن گل سرخ هم که در افغانستان با عنوان میله گل سرخ از آن یاد می‌شود، در ۴۰ روز اول سال و به مناسبت رویش لاله‌های سرخ در مزار شریف و در زیارتگاهی منسوب به امام علی برگزار می‌شود. اهمیت این جشن به حدی است که حتی از کشور‌های ایران و تاجیکستان و دیگر کشور‌های آسیای میانه هم، راهی این شهر می‌شوند.

جشن گل سرخ با یک مراسم مذهبی که افغان‌ها از آن به جهنده علی، ژنده علی و یا ژنده سخی یاد می‌کنند، تقارن دارد. مراسمی که بر اساس باور افغان‌ها به خلافت امام علی تعلق دارد.

 در این مراسم که بیش از ۲۰۰ هزار افغان از سراسر افغانستان در آن حضور می‌یابند و در مسجد کبود مزار شریف برگزار می‌شود، علمی منسوب به حضرت علی (ع) که بر آن اسماء متبرک نوشته شده است به اهتزار در می‌آید و سپس این علم برای روز‌های متوالی در آن مکان افراشته می‌ماند.

این علم که در واقع تداعی کننده درفش کاویانی اساطیر فارسی است، با پارچه‌های زربافت و دست دوزی شده مزین شده است.

علاوه بر این در طول مراسم ۲۱ گلوله توپ نیز شلیک می‌شود و بسیاری از مقامات بالای حکومتی و فرمانداران ولایت‌ها نیز برای تماشا به مزارشربف می‌آیند.

جشن دهقان 

نوروز در بسیاری از سرزمین‌های پارسی، همواره با زایش زمین همراه بوده است. از این رو در افغانستان جشنی به نام جش دهقان در اولین روز سال برگزار می‌شود. از جمله آیین‌های این جشن این است که کشاورزان به شهر‌ها آمده و تولیدات خود را در استادیوم چمن حضوری در کابل به نمایش می‌گذارند. اگر چه این جشن امروزه تنها به کابل و شهر‌های مهم محدود شده، زمانی در تمام شهر‌های افغانستان برگزار می‌شده است.

موضوع جالب این است که این جشن آن‌قدر در میان افغان‌ها محبوبیت دارد که شهردار و شخصیت‌های بالای حکومتی هم در آن حاضر می‌شوند. ضمن اینکه در روز جشن دهقان شهرنشینان هم با لباس‌های شاد و رنگارنگ به مزارع کشاورزان رفته و کشاورزان درمقابل چشم مردم، زمین را با گاو آهن شخم می‌زنند و با رنگ کردن شاخ‌های گاو فصل بهار را شروع می‌کنند.

البته چوپانان نیز سهمی از جشن روز دهقان دارند و در این روز گوسفندان خود را در مزارع رها می‌کنند.

هفت میوه

شاید یکی از جالب‌ترین رسم‌های نوروزی افغان‌ها هفت میوه باشد. در واقع افغان‌ها به جای سفره هفت سین سفره هفت میوه دارند. هفت میوه چیزی شبیه سالاد میوه که از هفت نوع میوه خشک تشکیل شده است که عبارتند از کشمش، سنجد، پسته، فندق، قیسی، گردو و آلو.

باور مردم افغانستان بر این است که در واقع نه هفت سین و نه هفت شین وجود داشته است. بلکه آنچه که از ابتدا وجود داشته هفت چین بوده است. مراد از آن هم هفت میوه‌ای بوده که از هفت درخت متفاوت چیده شده و به عنوان برکت در سفره چیده می‌شده است. البته گاهی هفت میوه افغان‌ها با هفت سین، سبزی پلو و سمنو هم همراه است.

سمنک پزان

تهیه سمنو یکی از آیین‌های مشترک میان تمام مردمی است که نوروز را جشن می‌گیرند. سمنو که در میان افغان‌ها به سمنک شهره است نه تنها نذر برآمدن حاجت‌ها و مرادهاست، بلکه به باور بسیاری با خود خیر و برکت به ارمغان می‌آورد. سمنک آنقدر برای افغان‌ها مهم هست که زنان افغان از آغاز شب نوروز تا سپیده دم به طبخ آن مشغول می‌شوند و همزمان شادمانه آواز می‌خوانند.

کمپیرک در افغانستان

کمپیرک داستان طولانی و جالبی در افغانستان دارد. کمپیرک در واقع همان حاجی نوروز ایرانی هاست؛ پیرمردی با ریش‌های بلند، لباس‌های رنگی، کلاهی دراز و یک تسبیح که نماد برتری و قدرت طبیعت بر زمستان است. او و همراهانش روستا به روستا می‌چرخند، با زبان فصیح کتابی مانند تاریخ بیهقی حرف می‌زنند، شعر می‌خوانند و کمک‌هایی را که جمع کرده اند بین افراد توزیع می‌کنند؛ چیزی شبیه بابانوئل. البته به نظر می‌رسد این جشن بیشتر در بامیان و دایکندی برگزار می‌شود.

باید بدانید که داستان کمپیرک در سراسر دنیا سر درازی دارد و بر اساس برخی افسانه‌های قدیمی این شخصیت یک پیرزن است. حتی برخی، از وجود شواهدی از این پیرزن در کتاب ابوریحان بیرونی پرده برداشته اند. اما نکته جالب‌تر این است که این پیرزن اسطوره‌ای حتی در بخش‌هایی از ایران، آسیای مرکزی و حتی در قسمت‌هایی از جنوب اروپا و بالکان مانند پرتغال و بلغارستان و نیز ترکیه و شمال آفریقا رواج دارد.

بزکشی عید

بزکشی یک رقابت ورزشی محلی در برخی کشور‌های آسیای میانه مانند تاجیکستان و افغانستان است. به این صورت است که افرادی سوار بر اسب با یک بز سربریده تمام میدان را برای کسب امتیاز با هم مسابقه می‌دهند. در این رقابت سوارکاران تلاش می‌کنند تا بز بی سر را به میدان بزرگی که با خط سفید و پرچم مشخص شده و به آن دایره حلال گفته می‌شود، برسانند. بزکشی آنقدر برای افغان‌ها اهمیت دارد که چند سال پیش در فهرست بازی‌های ملی این کشور ثبت و دارای فدراسیون ورزشی شده است.

با وجود آن که بز کشی از بازی‌های محلی ولایت‌های شمالی افغانستان به شمار می‌رود، اما به دلیل جذابیت آن، این بازی در تمام نقاط افغانستان علاقمندان فراوانی دارد و در زما‌ن‌های مختلف به ویژه ایام نوروز مسابقات بز کشی در تمام ولایت‌های افغانستان برگزار می‌شود.

بادبادک بازی (گدی‌پران)

بادبادک بازی از جمله باز‌های مورد علاقه مردم افغانستان به ویژه جوانان شهر کابل است و روز‌هایی که باد به آرامی می‌وزد، آسمان کابل پر از بادبادک‌های رنگارنگ می‌شود.

جوانان شهر کابل در روز‌های نوروز با حضور بر فراز تپه‌ها برای بلند کردن بادبادک‌های خود تلاش می‌کنند. این بازی به عنوان یکی از سرگرمی‌های اصلی مردم افغانستان در جشن نوروز به شمار می‌رود.

بادبادک بازی بیشتر در فصل بهار و روز‌هایی که باد بیشتر می‌وزد، رونق می‌گیرد و در روز‌های غیر از جشن نوروز هم جوانان بادبادک‌های دست ساز خود را از بالای خانه‌هایشان بلند می‌کنند.

بادبادک‌ها در اندازه‌های مختلف و قیمت‌های گوناگون در مغازه‌های کابل به فروش می‌رسد، اما در گوشه‌ای از این شهر بازار مخصوص ساخت و فروش بادبادک وجود دارد.

تماشای دشت ارغوان

شهروندان کابلی به‌همراه خانواده در طول دو هفته عید برای گردش به استالف (روستایی در ۲۹ کیلومتری شمال غرب کابل) یا چاریکار (شهری در ۶۴ کیلومتری شمال کابل) یا دیگر مناطقی که سرزمین‌های سرسبز و دشت ارغوان دارند می‌روند.

خانه تکانی عید

خانه تکانی در آستانه نوروز از سنت‌های پسندیده افغان‌ها است. زنان افغان در آستانه نوروز با شستن فرش‌ها و گردگیری خانه خود تلاش می‌کنند تا پاکیزگی و نشاط را در آستانه بهار در خانه به وجود آورند.

تزیین و رنگ خانه برای استقبال از بهار از دیگر رسوم افغان‌ها در روز‌های آخر زمستان است و مرد‌ها در افغانستان تلاش می‌کنند تا در آستانه نوروز وسایل خانه خود را نو کنند.

لباس نو عید

افغان‌ها معتقداند با نو شدن طبیعت و آمدن فصل بهار باید لباس نو پوشید، زیرا طبیعت بر روح و جان آدمی اثر می‌گذارد و انسان باید ظاهری پاکیزه و تمیز داشته باشد.

مردم افغانستان معمولا برای عید لباس‌هایی که رنگ زرد و سرخ دارد به تن می‌کنند. آن‌ها می‌کوشند تا برای مدتی هرچند کوتاه با طبیعت یکی شوند، با او نفسی تازه کنند و این تازگی را تا چندین روز جشن بگیرند.

در آستانه نوروز، بازار فروش لباس در شهر کابل بسیار رونق دارد و مردان و زنان به ویژه کودکان برای استقبال از بهار لباس‌های نو خریداری می‌کنند.

دید و بازدید عید

ایام عید فرصت مناسبی برای صله رحم و رسیدگی به وضع خویشان و بستگان است. از همان روز اول نوروز، دید و بازدید‌ها آغاز می‌شود. در همه خانواده‌ها رسم بر آن است که افراد خانواده ابتدا به دیدن بزرگتر‌های فامیل می‌روند و عید را به آن‌ها تبریک می‌گویند. سپس به خانه بر می‌گردند و منتظر می‌مانند تا بزرگتر‌ها به آن‌ها سر بزنند.

در این دید و بازدید‌ها عیدی هم داده می‌شود. علاوه بر دیدوبازدید از بستگان، دوستان، همسایگان و بزرگان فامیل، با جمعی از مصیبت دیدگان در سال گذشته نیز دیدار می‌شود. دید و بازدید‌ها تا روز سیزده بدر، (سیزدهمین روز سال نو) ادامه دارد.

کشتی پهلوانی

کشتی در ایام جشن نوروز، سرگرمی بسیاری از افغان‌ستانی‌ها به ویژه جوانان این کشور به حساب می‌آید. کشتی از جمله ورزش‌های باستانی و پرطرفدار در میان مردم افغانستان است که در روز‌های نوروز بیشتر در مناطق بیرون شهر با شرکت کشتی‌گیران و در حضور تماشاگران مشتاق برگزار می‌شود.

کشتی‌گیران محلی در مکان‌هایی که پوششی از سبزه و یا خاک نرم دارد، گرد هم می‌آیند و با حضور یک داور، مسابقه میان ۲ کشتی‌گیر برگزار می‌شود.

 تخم مرغ جنگی

تخم مرغ جنگی از بازی‌های ویژه نوروزی در افغانستان است که بیشتر در محلات تفریحی و پارک‌ها که مردم برای تفریح به آنجا می‌روند، برگزار می‌شود.

در این بازی ۲ نفر که هر کدام تخم مرغ‌های جوشیده و سفت در دست دارند، تخم مرغ‌های خود را به یکدیگر می‌زنند و تخم مرغی که زودتر شکست صاحب آن بازنده است و تخم مرغ شکسته شده به صاحب تخم مرغ برنده تعلق می‌گیرد.

تخم مرغ جنگی، تنها بازی محبوب جوانان افغانستانی نیست، بلکه در میان بزرگسالان هم از محبوبیت ویژه‌ای برخوردار است.

کودکان نیز این بازی را بسیار دوست دارند و می‌توان، گفت که بسیاری از خانواده‌های هموطن این بازی را با اعضای خانواده خود انجام می‌دهند.

چرخ و فلک سواری

چرخ‌وفلک سواری یکی دیگر از سرگرمی‌های نوروزی مردم افغانستان است که بیشتر نزد کودکان و نوجوانان محبوبیت دارد.

بسیاری از چرخ ‌و فلک‌هایی که چرخیدن با آن‌ها آرزوی بسیاری از کودکان در افغانستان است مدرن نیستند.

 بازی‌های دیگری، چون «نیزه بازی»، «خروس جنگی»، «کبک جنگی» و «گردو بازی» از دیگر سرگرمی‌های مردم افغانستان در جشن نوروز هستند.

آتش افروختن، بلاگردانی یا کوزه شکستن، اسپند دود کردن، آش مراد پختن و قاشق زنی دختران، گره زدن سبزه توسط دختران، در آب افکندن سبزه‌ها و عیدی گرفتن کودکان نیز از رسوم برخی اقوام در افغانستان است که در برخی از استان‌ها با سنت‌های جداگانه نیز توام است.

غذا‌های ویژه نوروز در افغانستان

کلوچه نوروز

بی شک نوروز بدون غذا‌ها و شیرینی‌های آن چیزی کم دارد. در گوشه‌ای دیگر از سرزمین‌هایی که نوروز را جشن می‌گیرند، مردم نوروز را با غذا‌ها و شیرینی‌های محلی خود آغاز می‌کنند. افغان‌ها یک شیرینی که از آن به کلوچه نوروزی تعبیر می‌کنند را به عنوان غذا‌های نوروزی خود می‌شناسند.

سبزی پلو و خروس سفید

همچنین رنگ سفید نزد مردم افغانستان نشانه خوشبختی و سعادت است به همین دلیل بسیاری از مردم افغانستان یک خروس سفید رنگ را در شب نوروز با نیت این که سال جدید، سالی پر از خوشبختی و نیکبختی باشد، ذبح کرده و آن را به همراه سبزی و پلو برای سفره شب نوروز طبخ می‌کنند.

ماهی و جلبی

غذای نوروزی دیگر در میان مردم افغانستان ماهی و جَلِبی است. رسم است که جوانان افغان ماهی و جلبی به اضافه لباس‌های محلی را برای نامزد خود نوروزی می‌برند.

جلبی در واقع چیزی شبیه زولبیای خودمان و نوعی شیرینی است. اگر چه ترکیب جلبی و ماهی با هم کمی عجیب به نظر می‌رسد، اما افغان‌ها به سنت‌های گذشته خود پایبندند.

مخالفت طالبان با جشن نوروز در افغانستان

طالبان برگزاری جشن نوروز را در دایکندی ممنوع کردند و به مردم هشدار دادند که اگر مراسمی برگزار کنند، با آن‌ها برخورد خواهند کرد. وزارت امر به معروف طالبان در خبرنامه‌ای نوشته که «محتسبان» این گروه به مردم گفتند که اسلام تجلیل نوروز را ممنوع قرار داده است.

براساس این خبرنامه، محتسبان طالبان با نمازگزاران ۳۵ مسجد دایکندی دیدار کردند و از آن‌ها خواستند که با افکار غربی، خوارج و منحرفین مبارزه کنند.

در همین حال، اداره امر به معروف طالبان به مردم ولسوالی کیتی ولایت دایکندی هشدار داده‌اند که اگر مراسم نوروزی برگزار کنند یا هدیه دهند، با آن‌ها «برخورد قانونی» خواهند کرد.

در این اعلامیه نوروز به «دوران جاهلیت» نسبت داده شده و به مردم گوشزد شده که نوروز را بیگانه‌ها و غربی‌ها در میان مسلمانان ترویج می‌کنند.

اداره امر به معروف طالبان از مردم خواسته به آنچه که این اداره رسم و رواج‌های بیگانه و غیراسلامی خوانده «نه» بگویند و روز‌هایی را که در اسلام مقدس نیستند تجلیل نکنند.

طالبان در نیمه دوم دهه ۱۳۷۰ برگزاری جشن نوروز را در سراسر مناطق تحت کنترول خود در افغانستان ممنوع اعلام کرده بودند.

اکنون با ممنوعیت جشن نوروز در دایکندی به نظر می‌رسد که این گروه به دنبال مخالفت با جشن نوروز است؛ چیزی که پیش از این با انتقاد‌های گسترده‌ای روبه‌ور شده است.

جشن نوروز از آیین‌های باستانی مردم افغانستان است و مردم این کشور مانند دیگر کشور‌هایی که «حوزه نوروز» خوانده می‌شود، به شیوه‌های گوناگونی به استقبال آن می‌روند.

سازمان ملل جشن نوروز را به عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخته و در قعطنامه‌ای روز نوروز را در ۴ حوت ۱۳۸۸، به عنوان «روز جهانی نوروز» به تصویب رسانده است.