استاد واعظی: مردم سالاری دینی این نیست که مردم فقط بیایند رای دهند و بروند
رویداد۲۴| بزرگداشت سی و پنجمین سالگرد ارتحال امام خمینی از طرف موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) و مدیریت حوزه‌های علمیه در سالن اجتماعات مدرسه فیضیه قم برگزار شد.
در نخستین نشست که شامگاه پنجشنبه برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اظهار داشت: در فقه معاصر سیاسی اسلام، امام خمینی (ره) نقش بسیار موثری در فقه معاصر سیاسی ما دارد. من در جلسه‌ای که بیش از یکسال گذشته در موسسه تنظیم و نشر آثار امام راحل داشتم، به تفصیل، نوآوری‌ها و نقش برجسته فقهی حضرت امام (ره) را در عرصه فقه سیاسی بیان کردم.
وی افزود: امام راحل با طرح بحث ولایت فقیه در بعد نظری و اصرار و تاکید بر ضرورت حکومت و پیوند حکومت با فقه و طرح بحث رویکرد فقه ولایی و فقه حکومتی یک فضای روشنی را در پیش روی فقه سیاسی شیعه نهادند.
وی گفت: بعد از تشکیل حکومت و بنیان گذاشتن جمهوری اسلامی، ما شاهد یک رشد و غنایی در فقه سیاسی شیعه معطوف به حکومت (دولت اسلامی، ولایت فقیه، نقش مردم در نظام اسلامی، حقوق اقلیت‌ها در نظام اسلامی، جایگاه مردم و مردم سالاری دینی) هستیم. اما در کنار این مباحث فقهی مربوط به حکومت، بحث‌هایی هم راجع به حکمرانی داریم.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی ادامه داد: امام خمینی باب هردو بحث را گشودند گرچه در تلاش‌های فقهی ایشان حجم بسیاری از مباحث فقهی راجع به خود حکومت و نظام اسلامی و ولایت فقیه و حیطه اختیارات ولایت فقیه است، اما راجع به حکمرانی هم ایشان باب بحث را گشودند. اساسا فرازی که امام خمینی در جلد دوم کتاب بیع ذیل بحث ولایت فقیه دارند، احکام اسلامی را شانی از شئون حکومت می‌دانند و می‌فرمایند که احکام ابزاری برای اجرای حکومت و جاری سازی حکمرانی در جامعه و بسط عدالت هستند. یعنی احکام اسلامی در خدمت حکمرانی عادلانه است.
وی با تاکید براینکه حکمرانی غیر از حکومت است، گفت: اینکه یک سیاست یا یک ایده یا یک هدف مراحلی را طی کند تا در جامعه تحقق یابد، «حکمرانی» می‌گویند. مرحله اول حکمرانی، سیاستگذاری و تدوین راهبردهاست. مرحله دوم، مسئله تنظیم گری به معنای نهادسازی و ساختارسازی و وضع قوانین و مقررات لازم و مناسب آن سیاست است. مرحله سوم در حکمرانی، تسهیلگری به معنای رفع موانع و توانمندسازی افراد جامعه است.
وی ابراز داشت: امام خمینی در مکتوبات خود در امر حکمرانی به لحاظ معرفتی و دانشی بسیار روی دانش فقه تاکید می‌کنند و این تعبیر را دارند که «فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور است».
وی ادامه داد: تاکید امام روی فقه به عنوان تئوری کامل و واقعی اداره انسان از گهواره تا گور آیا به معنای این است که ما در امر حکمرانی در جامعه اسلامی تنها به دانش فقه نیاز داریم؟
وی در پاسخ به این پرسش گفت: نقش فقه در ساحت‌هایی از حکمرانی برجسته و تعیین کننده است، در تعیین سیاست‌ها و تدوین راهبرد‌ها نقش فقه بسیار برجسته است. فقه تنها مرجع معرفتی نیست، اما نقش مشارکتی دارد.
آقای واعظی با بیان اینکه در طول ۴۰ سال بیشترین ضعف را در مسئله حکمرانی داشتیم، بیان داشت: مشکل اینجاست وقتی از مرحله سیاست و راهبرد به مرحله تسهیل گری می‌آید، خلاقیت‌های لازم را نداریم و دچار ضعف مدیریت هستیم. مدیران ما در مقاطعی، آن علوم و معارف لازم جهت اتخاذ تدابیر لازم را ندارند و استفاده نمی‌کنند بلکه در بهترین حالت، بیشتر به تشخیص‌ها و تجربه‌های فردی خود تکیه می‌کنند. درحالیکه حکمرانی در مراحلی باید متکی به تجارب عقلائی و مبتنی بر دانش متناسب با خود باشد. اینکه این تورم را با چه اقداماتی مهار کنیم، باید کارشناسان اقتصادی با استفاده از تجارب و گاهی با استفاده از خلاقیت متناسب با سیاست‌های کشور حل کنند.
وی ادامه داد: اگر ما به دنبال عدالت اقتصادی هستیم باید متناسب با آن ساز و کار‌ها و نهادسازی را انجام دهیم، اما اگر سیستم بانکداری غربی را اخذ کردیم ما مسئله خود را در حکمرانی حل نکردیم. مسئله وقتی حل می‌شود که ما تنظیم گری خود را داشته باشیم. برخی معتقدند اینجا هم فقه باید مساله را حل کند، اما معتقدم فقه اینجا باید مشارکت کند و تنها مرجع نیست.
وی به مساله بحران هویتی اشاره کرد و گفت: در این مساله صرف باید و نباید کار نمی‌کند، صرف واجب و حرام فقهی کار نمی‌کند صرف بحث‌های فلسفی کار نمی‌کند بلکه نیازمند دانش توسعه‌ای هستیم که به ما بگوید چگونه این جوان دچار آسیب هویتی را به هویت اسلامی برگردانیم و دنیای ذهنی او را چگونه و با چه الگوی تربیتی اصلاح کنیم. اینجا فقه مشارکت کننده است، اما تنها مرجع علمی حل مساله نیست؛ بنابراین سخن امام خمینی درباره فقه، به این معناست که فقه در فرآیند‌های حکمرانی حضور دارد، اما به این معنا نیست که تمام بار معرفتی حوزه حکمرانی بر دوش فقه است.
وی با اشاره به سخنان رهبر انقلاب در پیام خود به اجلاس ششم خبرگان گفت: رهبر انقلاب فرمودند: «در نظام اسلامی، حکمرانی، بشری و هدف‌ها الهی است». یعنی سیاستگذاری ها، هدف گذاری ها، نگاه جامع، تعیین مطلوبیت‌های جامعه اسلامی الهی است و باید براساس مبانی اسلامی ترسیم شود، اما فرآیند حکمرانی در بسیاری موارد بشری است و نیاز به دانش و مهارت دارد.
وی تصریح کرد: زمانی مشکلات کشور ما حل می‌شود که در چرخه حکمرانی، از اهل فن و دانش متناسب با او استفاده شود.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی گفت: برخی مردم سالاری دینی را به حضور مردم در انتخابات تعریف می‌کنند درحالیکه مردمسالاری دینی به معنای حضور مردم، صاحبان اندیشه و تجربه و مهارت در جای جای لایه‌های حکمرانی است. مردم سالاری دینی این نیست که مردم فقط بیایند رای دهند و بروند بلکه حکمرانی باید مردمی باشد و لایه‌های مختلف صاحبنظران و صاحبان فکر و تخصص در لایه‌های مختلف چرخه حکمرانی باید حضور داشته باشند.
وی در پایان یادآور شد: حکمرانی عادلانه با حضور آحاد مردم در صحنه‌ها و لایه‌های حکمرانی به دست می‌آید لذا تاکید امام راحل بر فقه به این معنا نیست که یگانه دانش موردنیاز در همه سطوح حکمرانی، دانش فقه نیست.
