دیوید اتنبرو ۹۸ ساله شد | مردی که دیدگاه انسان را نسبت به سیاره زمین تغییر داد

رویداد۲۴ | مازیار وکیلی: آتنبرو بیشتر به خاطر همکاری با واحد تاریخ طبیعی بی بی سی و ساخت یک مجموعه ۹ قسمتی درباره تاریخ طبیعت که به مجموعه زندگی مشهور است و به بررسی حیات جانوری و گیاهی روی زمین می‌پردازد شناخته می‌شود. آتنبرو در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی به عنوان مدیر بخش کنترل بی بی سی دو و مدیر برنامه سازی تلویزیون بی بی سی شناخته می‌شد.

اتنبرو برای اولین بار با اجرای برنامه Zoo Quest در سال ۱۹۵۴ به شهرت رسید. او هشت دهه به عنوان نویسنده، کارگردان، راوی و مجری برنامه‌های مستند تاریخ طبیعی بی بی سی فعالیت کرد. او در این مدت مستند‌های زندگی حیات وحش، درون حیات وحش، ویژگی‌های حیات وحش، سیاره آبی و دنباله آن را کارگردانی کرد. او تنها کسی است که برنده جایزه بفتا به خاطر فیلم‌های سیاه و سفید، رنگی، وضوح بالا و رزلوشن‌های ۳D و ۴K شده است. دیوید آتنبرو در سال‌های زندگی خود ده‌ها نشان و جایزه افتخاری از جمله سه جایزه امی برای روایت برجسته را به دست آورده است. در حالی که کار‌های ابتدایی دیوید آتنبرو بیشتر بر روی نمایش شگفتی‌های طبیعت متمرکز بود مستند‌های بخش دوم فعالیت کاری او بیشتر به چرایی لزوم دفاع از محیط زیست می‌پرداخت. او در این مستند‌ها از احیای تنوع زیستی سیاره‌ای، لزوم کنترل رشد جمعیت، روی آوردن به انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش تغییرات آب و هوایی، کاهش مصرف گوشت و کنار گذاشتن مناطق بیشتری برای حفاظت طبیعی صحبت کرد. آتنبرو درباره عشق و علاقه خود به ساخت مستند درباره طبیعت گفته است: «عاشق این هستم که در طبیعت پرسه بزنم و تجربه‌های خودم از این پرسه زدن را با مردم سراسر جهان به اشتراک بگذارم.» او در بریتانیا به عنوان یک گنجینه ملی شناخته می‌شود هر چند خودش چنین عنوانی را قبول ندارد.

زندگی خانوادگی آتنبرو

سر دیوید فردریک آتنبرو در ۸ ماه مه سال ۱۹۲۶ ایزلوورث میدل سکس به دنیا آمد و در محیط دانشگاه لستر جایی که پدرش به عنوان مدیر فعالیت می‌کرد بزرگ شد. او پسر دوم خانواده بود. برادر بزرگ ترش ریچارد کارگردان و بازیگر (سازنده فیلم سینمایی مشهور گاندی) و برادرش جان یکی از مدیران شرکت ایتالیایی سازنده اُتومبیل یعنی آلفا رومئو بود. در طول جنگ جهانی دوم خانواده او از طریق یک شبکه داوطلبی بریتانیایی بنام جنبش کودکان پناهنده دو دختر یهودی آلمانی را به فرزندخواندگی قبول کردند و پرورش دادند.

آتنبرو کودکی خود را با جمع آوری فسیل‌ها، سنگ‌ها و نمونه‌های طبیعی گذراند. این مجموعه به قدری خوب و کامل بود که ژاکتا هاوکس باستان شناس مشهور آن را تحسین و دیوید جوان را به ادامه فعالیت در این حوزه تشویق کرد. در ۱۱ سالگی آتنبرو متوجه شد که دانشگاه به مقدار زیادی سمندر نیوت نیاز دارد. آتنبرو این سمندر‌ها از حوض و محوطه اطراف دانشگاه پیدا کرد و با کمک پدرش سمندر‌ها را در اختیار دانشکده قرار داد. سال بعد خواهر خوانده‌اش یک تکه سنگ کهربا ماقبل تاریخ به او هدیه داد که شصت سال بعد همین سنگ کهربا زمینه ساز یکی از قسمت‌های مستند او بنام ماشین زمان کهربایی شد.

بیشتر بخوانید: معرفی سریال اصل بر برائت با بازی جیک جیلنهال

در سال ۱۹۳۶ دیوید و برادرش در سخنرانی گری جغد (آریچبالد بلنی) در سالن دی مونتفورت دانشگاه لستر شرکت کردند. ریچارد برادر دیوید آتنبرو بعد‌ها درباره تاثیر حضور در این سخنرانی گفت: «دیوید تحت تاثیر عزم بالای این مرد برای نجات طبیعت، دانش بالای او از گیاهان و جانوران وحشی کانادا و هشدارهایش درباره این که اگر تعادل در محیط زیست برهم بخورد چه فجایعی رخ خواهد داد قرار گرفت. این ایده که بشر با تخریب بی‌پروای طبیعت آن را تا مرز نابودی پیش برده تا به امروز بخشی از اعتقادات دیوید باقی مانده است.» در سال ۱۹۹۹ هم ریچارد آتنبرو یک فیلم داستانی بنام جغد خاکستری از زندگی آریچبالد بلنی کارگردانی کرد.

دیوید آتنبرو در مدرسه وایگستون لستر تحصیل کرد. او در سال ۱۹۴۵ یک بورسیه تحصیلی برای تحصیل در رشته جانورشناسی و زمین‌شناسی از کالج کلر کمبریج دریافت کرد و توانست مدرک خود را در رشته علوم طبیعی دریافت کند. در سال ۱۹۴۷ او برای خدمت در نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا فراخوانده شد و دو سال را در شمال ولز و فرث فورت مشغول خدمت سربازی بود. در سال ۱۹۵۰ با جین الیزابت ابسورث اوریل ازدواج کرد. ازدواجی که تا زمان مرگ جین الیزابت در سال ۱۹۹۷ ادامه داشت. حاصل این ازدواج دو فرزند بنام‌های رابرت و سوزان بود.

حضور در بی بی سی

آتنبرو بعد از پایان دوران خدمت مدتی به عنوان ویراستار کتاب علوم کودکان فعالیت کرد، اما بعد از مدتی از این کار خسته شد و برای پیدا کردن یک شغل در رادیو بی بی سی برای این شبکه درخواست ارسال کرد. درخواست او در ابتدا رد شد، اما رزومه کاری او توجه مری آدامز رئیس پخش زنده تلویزیون بی بی سی را به خود جلب کرد. نکته جالب توجه این جا است که آتنبرو تا آن زمان مانند اکثر بریتانیایی‌ها تلویزیون نداشت و در طول زندگی خود تنها یک برنامه تلویزیونی دیده بود.

آتنبرو سرانجام برای یک دوره آموزشی سه ماهه توسط بی بی سی پذیرفته شد و در سال ۱۹۵۲ به طور تمام وقت به شبکه بی بی سی پیوست. در ابتدا به دلیل این که مری آدامز خیال می‌کرد دندان‌هایش بزرگ است از حضور در جلوی دوربین منع شد. او مدتی بعد مسئولیت تهیه کننده پخش زنده در برنامه‌های غیرداستانی را برعهده گرفت. ارتباط آتنبرو زمانی با برنامه‌های تاریخ طبیعی آغاز شد که او برنامه سه قسمتی نقش‌های حیوانات را تولید و ارائه کرد. او در این برنامه با جولیان هاکسلی طبیعت شناس درباره نقش‌های مختلف حیوانات در طبیعت گفت‌و‌گو می‌کرد. از طریق این برنامه بود که آتنبرو با جک لستر رئیس خانه خزندگان باغ وحش آشنا شد و این دو تصمیم گرفتند برنامه‌ای درباره جمع آوری حیوانات بسازند. نتیجه این همکاری برنامه تلاش در باغ وحش (Zoo Quest) بود. این برنامه در سال ۱۹۵۴ پخش شد و خود آتنبرو به دلیل بیماری لستر برای مدت کوتاهی اجرای برنامه را برعهده گرفت.

در سال ۱۹۵۷ واحد تاریخ طبیعی بی بی سی در بریستول تاسیس شد و از آتنبرو خواسته شد تا به این شبکه بپیوندد، اما آتنبرو این پیشنهاد را رد کرد، چون قصد مهاجرت از لندن به شهر دیگری را نداشت. آتنبرو با رد این پیشنهاد بخش خودش را در بی بی سی بنام سفر و اکتشاف را راه اندازی کرد که به او این اجازه را می‌داد که ادامه برنامه تلاش در باغ وحش و مستند‌های دیگری را کارگردانی کند. در اوایل دهه ۶۰ میلادی آتنبرو از بی بی سی استعفا داد تا در رشته انسان شناسی اجتماعی به ادامه تحصیل بپردازد، اما بعد از مدتی و قبل از اتمام دانشگاه مجبور شد که به عنوان مدیر بخش کنترل به بی بی سی دو بپیوندد.

تولید مجموعه مستند زندگی بر روی زمین

با شروع تولید سری مستند‌های زندگی بر روی زمین در سال ۱۹۷۹ آتنبرو مستند‌هایی ساخت که تبدیل به معیاری برای ساخت مجموعه‌های مستند درباره حیات وحش شدند و تاثیر مستقیمی بر روی فیلمسازان مستند گذاشتند. این سریال بسیاری از معیار‌های ساخت مستند درباره حیات وحش را تعیین کرد. آتنبرو و تیم سازنده‌اش با جدی گرفتن موضوع کاری خود و بررسی آخرین اکتشافات علمی نظر طیف وسیعی از دانشمندان را به خود جلب کردند و آنها به او اجازه دادند تا از سوژه‌هایشان برای ساخت مستند استفاده کند. نوآوری یکی دیگر از دلایل موفقیت مجموعه مستند زندگی بر روی زمین بود. استفاده از تکنیک‌های جدید فیلمسازی، تمرکز بر روی نمایش زندگی حیواناتی که تا به آن روز از آنها فیلمبرداری نشده بود از مهم‌ترین عوامل موفقیت این مجموعه مستند بود. امکان سفر‌های هوایی بین المللی باعث شد تا آتنبرو هم زمان بتواند از چند نقطه مختلف جهان بازدید و فیلمبرداری کند و با استفاده از تدوین این تصاویر را به شکلی به هم پیوند دهد که برای مخاطب جذاب باشد.

پنج سال بعد از مجموعه مستند زندگی بر روی زمین آتنبرو و بی بی سی مجموعه مستند سیاره زنده را ساختند که موفقیت مالی و هنری زیادی برای این شبکه به همراه داشت. آتنبرو در این مجموعه مستند تمرکز خود را بر روی نمایش اکولوژی و سازگاری موجودات زنده با محیط‌های خطرناک قرار داد. آتنبرو در سال ۱۹۹۰ سه گانه آزمایش‌های زندگی را ساخت که به بررسی رفتار‌های حیوانات می‌پرداخت. با ساخت این مجموعه آتنبرو سه گانه خود درباره زندگی حیات وحش را تکمیل کرد.

در دهه ۱۹۹۰ آتنبرو هم چنان از عنوان زندگی برای مستند‌های تالیفی خود استفاده می‌کرد. او در سال ۱۹۹۳ زندگی در قطب را ساخت که اولین برنامه تلویزیونی بود که به بررسی تاریخ طبیعی در قطب می‌پرداخت. بعد از ساخت این مجموعه با این که آتنبرو به سن بازنشستگی رسیده بود تصمیم گرفت به فعالیت خود ادامه دهد و کار بر روی زندگی گیاهان را آغاز کند. ساخت مستند درباره گیاهان کار بسیار دشواری بود چرا که تیم سازنده مجبور بود از اشیاء غیرمتحرکی فیلمبرداری کند که برای تماشاگر جذاب نبود. به همین دلیل گروه سازنده از فیلمبرداری تایم لیپس استفاده (که سرعت فلیمبرداری را بالا می‌برد) استفاده کرد تا نمایش رشد گیاهان ملال آور نباشد. مستند زندگی خصوصی گیاهان در سال ۱۹۹۵ منتشر شد که جایزه پی بادی را برای آتنبرو به ارمغان آورد.

آتنبرو بعد از ساخت مستند درباره گیاهان با تشویق یک پرنده شناس از واحد تاریخ طبیعی بی بی سی سراغ زندگی پرندگان رفت و با توجه به این که تخصص ویژه‌ای در حوزه پرندگان نداشت تصمیم گرفت تمرکز خود را بر روی رفتارشناسی پرندگان بگذارد که نتیجه آن مستند زندگی پرندگان بود که یک جایزه پی بادی دیگر را برای آتنبرو به ارمغان آورد. ترتیب ساخت مجموعه‌های بعدی زندگی را پیشرفت تکنولوژی در حوزه فیلمبرداری تعیین می‌کرد. به عنوان مثال با پیشرفت دوربین‌ها آتنبرو برای ثبت زندگی پستانداران از دوربین‌های کم نور و مادون قرمز استفاده کرد که نتیجه درخشان از کاردرآمد. با پیشرفت دوربین‌های ماکرو در سال ۲۰۰۵ آتنبرو به سراغ ساخت فیلم درباره خزندگان ریز جثه رفت که نتیجه آن مستند زندگی در زیرزمین بود که تماشاگر را با زندگی بی مهرگان آشنا می‌کرد.

آتنبرو بعد از ساخت زندگی در زیرزمین متوجه شد ۲۰ سال گذشته را به شکل ناخودآگاه صرف ساخت مستند درباره تمام گروه‌های حیوانی و جانوری روی زمین به جز دوزیستان کرده است. با ساخت مجموعه زندگی جانوران خونسرد در سال ۲۰۰۸ این مجموعه کامل شد و آتنبرو آن را به صورت یک دایره‌المعارف تصویری در قالب دی وی دی جمع آوری کرد. او درباره تکمیل این پروژه گفته است: «اگر ۲۰ سال پیش از من می‌پرسیدید که آیا ما چنین کار بزرگی را انجام خواهیم داد می‌گفتم حرف مسخره‌ای می‌زنید. این برنامه‌ها داستان خاصی را روایت می‌کنند و من مطمئنم که در آینده افراد دیگری وارد این حوزه می‌شوند و آثار بهتری از من تولید می‌کنند. اُمیدوارم زمانی که مردم در ۵۰ ساله آینده این مستند‌ها را تماشا می‌کنند هنوز چیزی برای عرضه داشته باشند.»

با این حال در سال ۲۰۱۰ آتنبرو اعلام کرد که قصد دارد مستند دیگری بنام اولین تکامل او که به تاریخ تکامل قبل از زندگی روی زمین می‌پردازد بسازد. آتنبرو اعتقاد داشت ساخت این فیلم حقیقتاً پروژه زندگی را تکمیل خواهد کرد.

افتخارات دیوید آتنبرو

آتنبرو به جز مجموعه زندگی مستند‌های زیاد دیگری هم در حوزه تاریخ طبیعت ساخته است که او را تبدیل به بزرگ‌ترین مستندساز حیات وحش تمام ادوار می‌کند. تا ژانویه ۲۰۱۳ آتنبرو بیش از ۳۲ مدرک دکترای افتخاری از دانشگاه‌های مختلف دریافت کرده است. از جمله دکترای افتخاری علوم از دانشگاه دورهام و کمبریج و دکترای افتخاری فلسفه از دانشگاه‌های آکسفورد و گنت. آتنبرو به عنوان همکار افتخاری با کالج کلر، دانشگاه کمبریج، انجمن جانورشناسی لندن، انجمن سلطنتی زیست شناسی بریتانیا همکاری می‌کند. او هم چنین یکی از فعالین و حامیان انجمن گیاهان بومی آمریکای شمالی است و به عضو آکادمی علوم اُسترالیا فعالیت می‌کند.

اتنبرو در سال ۲۰۲۲ از سوی سازمان ملل به خاطر تلاش‌ها و تعهد این طبیعت‌شناس برای روایت کردن آنچه در جهان طبیعی می‌گذرد به عنوان برنده جایزه «پرچم‌دار زمین» معرفی شده‌است. آتنبرو هم چنین توانسته از ملکه انگلستان عنوان افتخاری «سِر» را دریافت کند.

اینک در سراسر جهان از سر دیوید اتنبرو به عنوان فردی یاد می‌شود که توانست در چند دهه فعالیت مستمر خود دیدگاه انسان را نسبت به سیاه تغییر بدهد و سیاره زمین را به عنوان ارگانیسمی زنده که تمام اجزای آن در تهادل و تعاملی شگفت انگیز برای حیات به یکدیگر وابسته‌اند تصویر کند.

به لطف یک عمر تلاش او است که اینک ما می‌دانیم اجزای حیات در کره زمین چگونه بر یکدیگر اثر می‌گذارند و هرگونه تغییر انسانی و یا اقلیمی در یک قاره چه تاثیرات ویرانگری در قاره‌ای دیگر می‌گذارد.