هورالعظیم در آستانه مرگ؛ نگاهی به بحران زیستمحیطی خوزستان
رویداد۲۴| مجید جباری: به بهانه ساخت مستندی از سوی مهدی افشارنیک درباره بحرانهای زیستمحیطی هورالعظیم، این پهنه آبی بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است. هورالعظیم، تالاب مرزی میان ایران و عراق که در گذشته با پهنهای از آب و نیزار، بستر زیست هزاران پرنده مهاجر و منبع ارتزاق مردم محلی بود، حالا در آستانه مرگ قرار دارد. تشدید روند خشکسالی، سدسازیهای بیرویه در بالادست دجله و فرات، فعالیتهای نفتی در قلب این زیست بوم و بیتوجهی به حقابه زیستمحیطی، هور را به کانون بحران تبدیل کرده و معیشت مردم محلی را با بحران مواجه کرده است. در روستاهای اطراف هور، سالهاست بسیاری از صیادان تورهایشان را جمع کردهاند. زنان و مردان بومی از زمینهایی میگویند که دیگر سبز نمیشود. مهاجرت شتاب گرفته و بسیاری از مردم محلی برای تامین هزینههای زندگی مجبورند به دیگر شهرها کوچ کنند.
زمینهایمان شوره زار شده است
«سید» یکی از ساکنان شهر رفیع در نزدیکی تالاب هورالعظیم است. او که نمیخواهد نامش ذکر شود به خشکیدن بخشهای بزرگی از هورالعظیم اشاره میکند و به همشهری میگوید: «روخانه کم آب شده و آبی به هور نمیرسد. آب هور بعضی وقتها شبیه دوغ، سفید و کفدار میشود. حتی در نهرهای محلی و روستایی هم آبی نیست. زمینها زهکشی نشده و شوره بستهاند. تا همین ۱۰ سال پیش، زندگیام با قایق و تور میگذشت. صبحها با طلوع آفتاب به هور میرفتم، ماهی میگرفتم و با فروش آن، خرج خانه را درمیآوردم. اما حالا قسمتهای بزرگی از هور خشک شده، ماهیها کمتر شده و قایقهایمان بیاستفاده مانده است. تا چند سال پیش، زندگی با همین زمین خشک ولی زنده میچرخید. خرما داشتیم، حتی چند تا مرغ و بز نگه میداشتیم. بچهها کنار نهر بازی میکردند. الان، اما نهرها خشک شده، زمینها شور شده و خیلی از روزهای سال از باران خبری نیست. با کوچکترین باد، خاک گلویمان را پر میکند. خیلی از کشاورزان و دامدارها و حتی صیادان ماهی به شهرهای دیگر مهاجرت کردهاند و بعضی دیگر مجبورند برای تامین خرج زندگی به بندرعباس و بندر امام بروند و کار کنند. برق هم که مدام قطع میشود، آب شرب خیلی وقتها کدر است. سالهاست زندگی مردم محلی رنگ و بوی قبل را ندارد.»
بیشتر بخوانید: ۶۶ درصد تالابهای کشور مرکز گرد و غبار شدند!
پیامدهای مرگ هور، فراتر از مرزهای خوزستان
کارشناسان محیط زیست درباره شرایط وخیم این زیستبوم ارزشمند جنوب ایران هشدار میدهند و بر این باورند که پیامدهای خاموش شدن قلب تپنده هورالعظیم فراتر از مرزهای خوزستان است. هورالعظیم فقط یک قربانی دیگر از تغیبرات اقلیم و خشکسالی نیست؛ هشداری برای تمام منطقه است و بازنگری در مدیریت منابع آب و بازگشت زندگی به مردمی است که قرنهاست معیشتشان به هور گره خورده است.
علی ارواحی، کارشناس مدیریت تالابها در گفتوگو با همشهریآنلاین، احیای تالاب بین المللی هورالعظیم را نیازمند اجرای راهکارهای دقیق و چند وجهی میداند و میگوید: «احیای تالاب بین المللی هورالعظیم نیازمند اجرای راهکارهای دقیق و چند وجهی است. تأمین حقآبه زیستمحیطی از رودخانههای بالادست بهویژه کرخه، تغییر الگوی مدیریت منابع آب، جلوگیری از انحراف آب به سمت صنایع و کشتهای پرمصرف، توقف یا کاهش حفاریهای نفتی در قلب تالاب و الزام بخشهای مختلف و پروژههای توسعهای به رعایت ضوابط زیستمحیطی از جمله راهکارهایی است که میتواند این زیست بوم ارزشمند جنوب ایران را احیا کند. ضمن اینکه احیای پوشش گیاهی، کاشت گونههای بومی و آموزش و مشارکت جوامع محلی و حمایت از معیشتهای سازگار با منابع تالاب از دیگر راهکارهای احیای هورالعظیم است. با این حال، اما دیپلماسی محیط زیستی و انجام گفتوگوها با کشورهای همسایه از جمله ترکیه برای مدیریت منصفانه آب و همچنین عراق برای همکاری و مشارکت در مدیریت این تالاب مرزی، نقش کلیدی در زنده کردن این زیست بوم ارزشمند دارد.»
تالاب هورالعظیم حدود ۳۶۰ هزار هکتار مساحت دارد که حدود یک سوم آن یعنی نزدیک به ۱۲۷ هزار هکتار در ایران قرار دارد و دو سوم آن در عراق واقع شده است. هورالعظیم از نظر تنوع زیستی یکی از مهمترین تالابهای کشور به شمار میرود.
