ابتکار‌های صلح در میانه جنگ؛ میانجیگری میان ایران، آمریکا و اسرائیل کلید خورد؟
رویداد۲۴| در شرایطی که تنش نظامی میان ایران و اسرائیل شدت گرفته و سایه جنگ، منطقه خاورمیانه را فرا گرفته است، برخی کشورها تلاش دارند مسیر دیپلماسی را زنده نگه دارند. «علی بحرینی»، سفیر ایران در دفتر نمایندگی سازمان ملل در ژنو، امروز تأیید کرده که برخی کشورها در تلاشند با ابتکاری جدید، مسیر مذاکره میان ایران و آمریکا را باز کنند. او بدون نام بردن از این کشورها، گفته چنین تلاش‌هایی در جریان است و ایران نسبت به گفت‌و‌گو، بسته نیست.
از سوی دیگر، وزارت خارجه روسیه نیز امروز با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که مسکو آمادگی دارد برای پایان دادن به درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل، نقش میانجی را ایفا کند. در این بیانیه آمده است که هنوز فرصت برای «حل مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک» این مناقشه وجود دارد.
این دو خبر، به‌ویژه در فضای جنگی کنونی، می‌تواند نشانه‌ای از یک حرکت نرم در حاشیه میدان نبرد باشد؛ جایی که برخی بازیگران ثالث تلاش می‌کنند پیش از آنکه دامنه درگیری‌ها گسترش یابد، پنجره گفت‌و‌گو را باز نگه دارند.
آیا بستر برای صلح وجود دارد؟
با وجود این ابتکارها، بسیاری از ناظران تردید دارند که شرایط فعلی برای بازگشت به میز مذاکره مهیا باشد. در طرف آمریکایی، دونالد ترامپ در اظهارات اخیر خود تأکید کرده بود: «ایران به دنبال توافق است؛ ما همیشه در حال مذاکره بوده‌ایم. آنها می‌دانند چه زمانی وقت گفت‌وگوست.»، اما در عین حال، ترامپ خواهان «تسلیم شدن کامل» ایران در برابر خواسته‌های آمریکاست؛ رویکردی که ایران بار‌ها رد کرده است.
در همین حال، رهبر انقلاب در سخنرانی امروز خود تأکید کرد که «ایران اهل تسلیم نیست» و در مقابل فشار‌ها «مقاومت خواهد کرد». این سخن آشکارا به آمریکا و متحدانش پیام می‌دهد که انتظار نرمش یا عقب‌نشینی از تهران را نداشته باشند.
چه کشور‌هایی می‌توانند یا می‌خواهند میانجیگری کنند؟
در میان کشور‌های دارای پتانسیل میانجیگری، چند دسته قابل شناسایی هستند:
۱. روسیه: با توجه به روابط استراتژیک با ایران و نفوذش بر رژیم اسرائیل، به‌ویژه در حوزه سوریه، روسیه شاید تنها کشوری باشد که بتواند همزمان با دو طرف اصلی درگیری حرف بزند. اعلام رسمی آمادگی برای میانجیگری نیز نشان‌دهنده علاقه جدی مسکو برای ایفای این نقش است.
۲. کشور‌های اروپایی: فرانسه، آلمان و بریتانیا، به‌ویژه در قالب برجام و گروه E۳، همواره در تلاش بوده‌اند تنش میان تهران و واشنگتن را کنترل کنند. امانوئل مکرون بار دیگر در روز‌های اخیر بر «باز بودن در‌های دیپلماسی» تأکید کرده است. با این‌حال، قدرت اثرگذاری اروپا محدودتر از گذشته است.
۳. عربستان سعودی و قطر: در شرایط کنونی، برخی کشور‌های عربی نیز ممکن است تلاش‌هایی برای میانجیگری انجام دهند؛ قطر پیش‌تر در بحران‌های مشابه چنین نقش‌هایی ایفا کرده و سعودی‌ها نیز از تشدید درگیری در مرز‌های خود نگران هستند.
۴. چین: به عنوان یکی از بازیگران کلیدی جهانی و متحد اقتصادی ایران، چین ممکن است در مراحل بعدی وارد معادله میانجیگری شود، هرچند تاکنون موضعی آشکار در این خصوص نگرفته است.
چرا مسیر دیپلماسی ناهموار است؟
با وجود تلاش‌های اعلام‌شده، مسیر مذاکره همچنان موانع جدی دارد. بدیهی است در شرایطی که جنگ هنوز در جریان است و طرفین در حال تبادل حملات هستند، زمینه عملی برای مذاکره فراهم نشده است.
از طرف دیگر ایران بار‌ها اعلام کرده که حاضر به گفت‌و‌گو تحت فشار نیست و توقف حملات را پیش‌شرط هرگونه مذاکره می‌داند.
در عین حال فضای داخلی ایران نیز علیه مذاکره در شرایط جنگی حساس است و جریان‌های تندرو مخالفت سرسختانه‌ای با هرگونه گفت‌و‌گو، به‌ویژه با آمریکا دارند.
امیدی به میانجی‌ها است؟
در حالی‌که صدای آژیر جنگ در خاورمیانه بلندتر از همیشه است، تلاش‌هایی از سوی برخی کشورها برای میانجیگری میان ایران و آمریکا و همچنین ایران و اسرائیل در جریان است. روسیه رسماً اعلام کرده آماده ایفای نقش در توقف جنگ است و برخی منابع از تلاش‌های جدید برای برقراری کانال‌های دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن خبر می‌دهند. اما اصرار آمریکا بر تسلیم و مقاومت صریح ایران در برابر این رویکرد، نشان می‌دهد مسیر صلح در حال حاضر بیش از آنکه عملی باشد، در سطح پیام‌های دیپلماتیک باقی مانده است. با این حال، در بحرانی‌ترین لحظات همواره کورسویی از امید باقی می‌ماند.
