چشمانداز مبهم وین؛ توافق محدود یا مکانیسم ماشه؟
رویداد۲۴| گزارشهای رسیده از وین حاکی از آن است که مذاکرات ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی وارد مرحله حساسی شده و هر دو طرف هنوز نتوانستهاند به جمعبندی نهایی برسند. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، اعلام کرده که روند گفتوگوها «مثبت» بوده، اما متن نهایی توافق هنوز نهایی نشده و آخرین دور گفتوگوها قرار است در روزهای آینده انجام شود.
به گفته بقائی، تیم مذاکرهکننده ایران ملاحظات امنیتی و ایمنی تأسیسات هستهای، مصوبه مجلس و الزامات شورای امنیت ملی را در مذاکرات لحاظ کرده است. محورهای اصلی بحث شامل ملیت بازرسان، سطح بازرسیها و چگونگی تعامل ایران و آژانس در شرایط جدید پس از حملات به تأسیسات هستهای ایران است.
روزنامه فرهیختگان به نقل از منابع آگاه نوشته که ایران خواهان محدودیت در تعداد بازرسان، تعیین ملیت آنها و محدود کردن سطح دسترسی است، در حالی که آژانس خواستار بازگشت بدون محدودیت بازرسان و امکان بازدید از تمام سایتهای هستهای است. این اختلاف نظرها، مذاکرات را پیچیده کرده و باعث شده پیشرفتها تاکنون جزئی و محدود باشند.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، نیز تأیید کرده که ایران اجازه دسترسی بازرسان به سایتهای مهم هستهای که در ژوئن ۲۰۲۵ مورد حمله هوایی قرار گرفتند را نداده است. او هشدار داده که محدودیت دسترسی مانع ارزیابی کامل میزان خسارت و ادامه روند نظارت آژانس میشود.
سابقه پرونده هستهای ایران و آژانس
ایران و آژانس طی سالهای گذشته بارها بر سر مسائل پادمانی اختلاف داشتهاند. از دوران دولت گذشته با تیم عراقچی و شمخانی، تا دوره علی لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی، مذاکرات در چارچوب کاهش تنش و تضمین عملی تعهدات پادمانی انجام شده است. اکنون، با تصویب مصوبه مجلس برای محدود کردن همکاریها و اخراج بازرسان، پرونده وارد مرحله جدیدی شده است که میتواند جهتگیری سیاست خارجی و فشارهای بینالمللی را تعیین کند. به خصوص که بعد از جنگ دوازده روز برخی گروههای رادیکال در ایران خواستار خروج از NPT هستند و برای اخذ این تصمیم یک طرح سه فوریتی مطرح کردهاند. مجلس شورای اسلامی هنوز در این خصوص تصمیمی نگرفته، اما طیف تندرو فشار به دولت را افزایش دادهاند. مثلا همین امروز حاجیدلیگانی برای عباس عراقچی، وزیر خارجه خط و نشان کشید که اگر پا فراتر بگذاری تو را مجازات خواهیم کرد!
سناریوهای محتمل
در این شرایط، اما چهار سناریو برای آینده مذاکرات هستهای و تعاملات ایران و آژانس قابل ترسیم است:
۱. ادامه بنبست مذاکرات: در صورت عدم توافق، احتمال تصویب قطعنامههای سختگیرانه علیه ایران در شورای حکام و فعال شدن مکانیسم بازگشت تحریمها وجود دارد.
۲. توافق محدود یا اقدامات جزئی: ممکن است تنها توافقهای موقت برای دسترسی محدود بازرسان یا ارائه گزارشهای فنی حاصل شود، اما مشکلات اصلی حل نشده باقی خواهد ماند.
۳. اجرای مکانیسم و بازگشت تحریمها: اگر ایران نتواند تضمینهای لازم ارائه دهد، کشورهای غربی میتوانند مکانیسم ماشه را فعال کرده و تحریمها را بازگردانند.
۴. راهکار دیپلماتیک میانجیگران: تلاش کشورهای اروپایی برای ایجاد توافق موقت و عقبنشینی جزئی ایران میتواند از تشدید بحران جلوگیری کند، اما راه حل پایدار نخواهد بود.
فضای سرد مذاکرات در وین
فضای مذاکرات در وین، با وجود اعلام «روند مثبت» از سوی ایران، هنوز سرد و محدود است. اروپا و آمریکا نگرانند که هرگونه بنبست به بازگشت تحریمها و افزایش فشار اقتصادی و سیاسی منجر شود، در حالی که ایران تأکید دارد خطوط قرمز خود را حفظ کند. موضوع ملیت و تعداد بازرسان، سطح دسترسی و امنیت تأسیسات هستهای از مهمترین محورهای اختلاف است و تعیین سرنوشت پرونده هستهای ایران به تصمیمگیریهای نزدیک به نشست شورای حکام و اقدامات تهران بستگی دارد.
در مجموع، آینده مذاکرات وین همچنان نامطمئن است و هر حرکت جزئی میتواند تبعات گستردهای برای سیاست خارجی، اقتصاد و امنیت داخلی ایران داشته باشد.
