توافق ابراهیم چیست و تاکنون چه کشورهایی به آن پیوستهاند؟
رویداد۲۴ | توافق ابراهیم (Abraham Accords) یکی از مهمترین ابتکارات دیپلماتیک در خاورمیانه طی سالهای اخیر به شمار میرود. این توافق با هدف عادیسازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی و مسلمان شکل گرفته و از همان ابتدا با حمایت مستقیم ایالات متحده آمریکا همراه بوده است. در نگاه اولیه، این پیمان قرار بود گامی رو به جلو در مسیر صلح منطقهای باشد، اما بسیاری از کارشناسان آن را پروژهای سیاسی برای تقویت جایگاه اسرائیل در جهان عرب و کاهش فشار بر تلآویو توصیف کردهاند.
تاریخچه شکلگیری توافق ابراهیم
توافق ابراهیم در سپتامبر ۲۰۲۰ در کاخ سفید و با میانجیگری دولت وقت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ امضا شد. انتخاب نام «ابراهیم» برای این توافق نیز به دلیل جایگاه حضرت ابراهیم (ع) به عنوان شخصیت مشترک در ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام بود تا این پیمان ظاهری مذهبی و نمادین پیدا کند. پیش از این، تنها دو کشور عربی یعنی مصر و اردن روابط رسمی با اسرائیل داشتند؛ مصر در سال ۱۹۷۹ و اردن در سال ۱۹۹۴. اما توافق ابراهیم تلاش کرد این روند محدود را به موجی از عادیسازی روابط میان اسرائیل و جهان عرب تبدیل کند.
اهداف و پیامدهای توافق ابراهیم
بر اساس بیانیههای رسمی، هدف توافق ابراهیم ایجاد «صلح گرم» و رفع یکی از ریشههای تاریخی بحران خاورمیانه یعنی دشمنی اعراب و اسرائیل بود. با این حال، پذیرش اسرائیل بدون حل مسئله فلسطین بهویژه در زمینه تشکیل کشور مستقل فلسطینی، عملاً به معنای کنار گذاشتن یکی از اصلیترین مطالبات جهان عرب تلقی شد. اسرائیل از این توافق بیش از همه برای گسترش روابط اقتصادی، تجاری و امنیتی خود بهره برد و توانست در مدت کوتاهی به بازارهای تازهای در خلیج فارس و شمال آفریقا دست یابد.
بیشتر بخوانید: ببینید| اظهرات جنجالی یک کمدین اسرائیلی: در غزه همبرگر ندارید؟ خب همدیگر را بخورید!
کشورهای عضو توافق ابراهیم
در ابتدا، دو کشور امارات متحده عربی و بحرین نخستین امضاکنندگان توافق ابراهیم بودند. پس از آن، سودان و مراکش نیز به این پیمان پیوستند؛ بنابراین تا سال ۲۰۲۱، چهار کشور عربی بهطور رسمی روابط خود را با اسرائیل عادی کردند. این اقدام واکنشهای متناقضی در سطح منطقه ایجاد کرد. برخی دولتها آن را گامی واقعگرایانه دانستند، اما افکار عمومی در بسیاری از کشورهای عربی و اسلامی مخالفت جدی با آن نشان دادند.
وضعیت توافق ابراهیم در سالهای اخیر
با آغاز جنگ غزه در سال ۲۰۲۳ و افزایش حملات اسرائیل، توافق ابراهیم وارد مرحلهای حساس شد. کشتار بیسابقه در غزه که به کشته شدن بیش از ۶۰ هزار نفر و تخریب گسترده منجر شد، اعتبار این پیمان را بهشدت خدشهدار کرد. امارات متحده عربی که یکی از اصلیترین شرکای اسرائیل در این چارچوب بود، در ماههای اخیر نسبت به ادامه همکاری هشدار داده و حتی تهدید کرده است که مشارکت خود را بازنگری خواهد کرد. مراکش و سودان نیز به دلیل فشارهای افکار عمومی با چالشهای مشابهی مواجه شدهاند.
واکنش کشورهای کلیدی منطقه به توافق ابراهیم
عربستان سعودی که بارها از سوی آمریکا و اسرائیل برای پیوستن به توافق ابراهیم تحت فشار قرار گرفته، تاکنون شرط اصلی خود را حل مسئله فلسطین و پذیرش راهحل دو کشوری اعلام کرده است. این موضع نشان میدهد ریاض حاضر نیست بدون امتیازدهی قابل توجه از سوی اسرائیل به جمع امضاکنندگان بپیوندد. ایران نیز همواره یکی از منتقدان اصلی این توافق بوده و آن را اقدامی در راستای تضعیف آرمان فلسطین میداند.
آینده مبهم توافق ابراهیم در سایه تنشها
تحولات اخیر، بهویژه حملات اسرائیل به ایران و قطر، چشمانداز توافق ابراهیم را بیش از پیش مبهم کرده است. بسیاری از تحلیلگران معتقدند ادامه سیاستهای تهاجمی تلآویو باعث فروپاشی تدریجی این پیمان خواهد شد. در همین حال، دونالد ترامپ همچنان مدعی است توافق ابراهیم بهترین گزینه برای صلح در خاورمیانه است. او در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵ در کنفرانسی مطبوعاتی در کنار بنیامین نتانیاهو اعلام کرد که حتی ایران نیز میتواند در آینده به این توافق بپیوندد؛ ادعایی که با تردید گسترده روبهرو شد.
احتمال گسترش توافق به کشورهای دیگر
گزارشها حاکی از آن است که گفتوگوهایی غیررسمی با لبنان و سوریه درباره پیوستن به توافق صورت گرفته، هرچند این کشورها مواضع سنتی خود علیه اسرائیل را تغییر ندادهاند. همچنین پاکستان در هفتههای اخیر از طرح صلح ترامپ حمایت کرده و برخی تحلیلها احتمال دادهاند که اسلامآباد در آینده به توافق ابراهیم بپیوندد، اما تاکنون هیچ نشانه قطعی در این زمینه وجود ندارد.
