گزارش مهم یک موسسه آمریکایی معتبر: ایران به سرعت در حال بازیابی توان موشکی است و عجله‌ای برای بازسازی برنامه هسته‌ای ندارد

رویداد۲۴ | لیلی پیری- موسسه علوم و امنیت بین‌المللی، نهاد آمریکایی که در زمینه مقابله با گسترش سلاح‌های هسته‌ای فعالیت می‌کند، به تازگی گزارشی از وضعیت سایت‌های هسته‌ای ایران که در جنگ ۱۲ روزه هدف حمله اسرائیل و آمریکا قرار گرفته‌اند منتشر کرده است. گزارش اخیر توسط رئیس موسسه، دیوید آلبرایت فیزیک‌دان هسته‌ای و یکی از چهره‌های رسانه‌ای و دانشگاهی شناخته‌شده در حوزه‌ی عدم اشاعه و برنامه هسته‌ای ایران، عراق، کره شمالی نوشته شده است.

این گزارش، پنج ماه بعد از پایان «جنگ ۱۲ روزه» به‌طور جامع وضعیت سایت‌های هسته‌ای و بخشی از سایت‌های تسلیحاتی ایران را بررسی کرده و ادعاهایی را درباره آخرین وضعیت برنامه هسته ای ایران مطرح کرده است.

ادعای نویسندگان گزارش این است که حملات هوایی اسرائیل و آمریکا، برنامه غنی‌سازی صنعتی ایران را به‌شدت عقب انداخته و در حال حاضر ایران قادر به غنی‌سازی قابل‌توجه صنعتی نیست؛ توان تولید انبوه سانتریفیوژ نیز به‌شدت آسیب دیده است.

گزارش می‌گوید سایت‌های اصلی هسته‌ای یعنی فردو، نطنز و اصفهان به شدت تخریب شده‌اند و از زمان جنگ ناکنون فعالیت‌های بسیار کمی در آنها رویت شده است. فعالیت‌ها در اطراف این سایت‌ها هم عموما برای تعیین میزان خسارات وارده و پاکسازی جزئی بوده است.

با این حال یک ادعای دیگر هم مطرح شده است. این گزارش می‌گوید ایران در حال پاک‌سازی، تخریب کنترل‌شده و احتمالاً آماده‌سازی برای بازسازی برخی سایت‌های مرتبط با «تسلیحات هسته‌ای» است.

گزارش می‌گوید یک سایت کلیدی به نام طالقان ۲ در پارچین که در حملات اخیر تخریب نشده، در حال بازسازی به شکلی است که می‌تواند دوباره ظرفیت تست‌های انفجاری مرتبط با طراحی سلاح را فراهم کند.

نویسندگان این گزارش هم به ابهام درباره مکان اورانیوم‌های بسیار غنی شده ایران اشاره کرده‌اند و گفته‌اند وضعیت و محل دقیق ذخایر اورانیوم غنی‌شده، به‌خصوص حدود ۴۴۰ کیلو اورانیوم ۶۰ درصد، همچنان نامشخص و تأییدنشده باقی مانده است. موسسه مدعی است این ابهام «یک تهدید پایدار» ایجاد می‌کند.

گزارش به وجود یک سایت هسته‌ای دیگر هم اشاره کرده است. بر اساس ادعای نویسندگان ایران درست پیش از آغاز جنگ، در ژوئن ۲۰۲۵، تأسیسات غنی‌سازی جدیدی را به آژانس معرفی کرد، اما اطلاعاتی درباره موقعیت دقیق، مواد موجود یا وضعیت حفاظتی آن ارائه نکرد. مؤسسه ارزیابی کرده است که این تأسیسات قرار بوده در مجموعه تونلی کوه اصفهان مستقر شود؛ همان مجموعه‌ای که در جنگ به‌شدت آسیب دید.

نتیجه مهم گزارش این است که پس از پنج ماه، ایران پیشرفت قابل‌توجهی در بازسازی توان از دست‌رفته نداشته است.

گزارش به طور جداگانه تصاویر ماهواره‌ای ۵ سایت مختلف را ارزیابی کرده است؛ نطنز، فردو، اصفهان، مجتمع غنی سازی اورانیوم تسا/تابا کرج و سایت تحقیق و توسعه و آزمایش غنی سازی کالای الکتریک.

سایت هسته‌ای نطنز

گزارش فوق به تصاویر ماهواره‌ای مربوط به دوم نوامبر ۲۰۲۵ که تازه‌ترین تصویر از ابعاد تخریب این سایت است استناد کرده و مدعی است خسارت در مجموعه نطنز گسترده است و بخش‌های کلیدی مرتبط با عملیات غنی‌سازی ــ شامل زیرساخت‌های حیاتی، ساختمان‌ها و تجهیزات اصلی ــ همچنان نابوده و غیرقابل استفاده باقی مانده‌اند.

تصویر کلی از سایت نطنز و خرابی‌های ناشی از حمله اسرائیل مربوط به تاریخ ۲ نوامبر

از این گذشته نویستدگان تایید کرده‌اند که تا کنون نشانه‌ای از بازسازی، تعمیر یا احیای زیرساخت‌های تخریب‌شده در سایت مشاهده نشده است.

گزارش می‌گوید مشخص نیست آیا نیرو‌های ایرانی پس از حمله، به بخش‌های زیرزمینی نطنز که حفره‌های آن با بمب سنگرشکن آمریکایی نابود شده، دسترسی پیدا کرده‌اند یا خیر.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش نظارتی سپتامبر ۲۰۲۵ مدعی شد که «نشانه‌هایی از برخورد مستقیم به سالن‌های زیرزمینی غنی‌سازی در پی حملات نظامی ۱۳ تا ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵ مشاهده شده است.»

سایت غنی سازی فردو

بیشتر بخوانید:

چرا آمریکا به جای اسرائیل به فردو حمله کرد؟ | آیا حمله آمریکا موثر بود؟

اورانیوم‌های غنی شده ایران کجاست؟ | اورشلیم پست: اسرائیل از محل اختفای آنها باخبر است | ایران: زیر آوار تاسیسات هسته‌ای مدفون شده

درز یک گزارش محرمانه آژانس انرژی اتمی درباره ایران | تهران ۹.۸ هزار کیلوگرم اورانیوم غنی شده دارد و اجازه بازدید از سایت‌های تخریب شده را نمی‌دهد

ذخایر جنجالی ایران؛ آتش‌بسی روی لبه پرتگاه | آیا برای بازی با کارت خروج اورانیوم غنی شده از ایران دیر شده است؟

تصاویر ماهواره‌ای سایت فردو در تاریخ ۲ نوامبر ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که در این مرکز هیچ فعالیت قابل توجهی برای بازسازی یا احیای تأسیسات صورت نگرفته است.

گزارش می‌گوید: ورودی‌های تونل‌های اصلی نیز همچنان با خاک مسدود هستند و اثری از پاک‌سازی یا دسترسی مجدد به آنها دیده نمی‌شود.

سایت هسته‌ای اصفهان

تصاویر ماهواره‌ای (۲۴ اکتبر ۲۰۲۵) نشان می‌دهد که هیچ فعالیت مشخصی برای بازسازی یا پاک‌سازی تأسیسات اصلی و ساختمان‌های آسیب‌دیده انجام نشده است.

موسسه علوم و امنیت بین المللی در گزارش اخیر خود مدعی شده در شمال سایت هسته‌ای اصفهان، مجتمع تونلی مستقر در دل کوه قرار دارد که از حدود سال ۲۰۰۵ ساخته شده و در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ تغییراتی در آن ایجاد شده است. ایران این تونل‌ها را قبلاً به آژانس معرفی کرده بود و گفته بود از آن برای نگهداری تجهیزات حساس در صورت حمله استفاده می‌شود. ارزیابی‌های مؤسسات مستقل نشان می‌دهد که این تونل‌ها محل احتمالی نگهداری بخش قابل توجهی از ۴۴۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد بوده است.

گزارش مدعی است که مجتمع تونلی شامل سه ورودی اصلی: ورودی شمالی، میانی و جنوبی است. پس از حملات، فقط ورودی شمالی نشانه‌هایی از بازگشایی و کار مهندسی دارد. تصاویر جدید (۲۰ نوامبر ۲۰۲۵) نشان می‌دهد که ورودی شمالی احتمالاً باز شده و دست‌کم قابلیت دسترسی محدود دارد. ایران در ماه‌های اخیر ورودی شمالی را بازطراحی کرده و اقدام به تقویت مهندسی آن کرده است.

گزارش همچنین مدعی شده که در ماه‌های اخیر، ایران در مقابل ورودی شمالی دو سازه دفاعی ضخیم نصب کرده که از نظر کارشناسان به عنوان Cruise Missile Chicane Barriers شناخته می‌شود؛ موانعی که مسیر مستقیم برخورد موشک به دهانه تونل را منحرف می‌کند و شانس اصابت مستقیم را کاهش می‌دهد.

موسسه دو حدس مطرخ کرده و گفته افزایش استحکامات این بخش نشان می‌دهد یا مجتمع در آستانه عملیاتی شدن است یا اورانیوم‌های غنی شده در آن نگهداری می‌شوند.

سایت تولید سانتریفیوژ تابا/تسا

آژانس بین المللی انرژی اتمی در جریان حمله خرداد ماه اسرائیل به ایران تایید کرد که اسرائیل دو مرکز کلیدی تولید سانتریفیوژ در ایران را مورد حمله قرار داده است. یکی از این دو مرکز، مجتمعی به نام تسا در کرج بود. پیش از این گزارش‌هایی درباره قرار گرفتن دوربین‌های نظارتی آژانس در این مرکز منتشر شده بود. ایران یکبار گفته بود دوربین‌ها طی عملیات خرابکارانه اسرائیل از دسترس خارج شده‌اند. سال ۲۰۲۱ این سایت هدف حمله پهپادی اسرائیل هم قرار گرفته بود؛ بنابراین می‌دانیم که این مرکز تحت نظارت آژانس بوده و تخریب آن هم به تایید آژانس رسیده است.

تصویر ماهواره ای سایت تابا تسا کرج که خرابی‌ها با حجم بالا را نشان می دهد

حالا موسسه علوم و امنیت بین المللی مدعی است که این سایت اکنون کاملاً تخریب‌شده و بدون هیچ نشانه‌ای از پاک‌سازی یا بازسازی رها شده است. تصاویر ماهواره‌ای اخیر نشان می‌دهد که آوار ساختمان‌ها همچنان در محوطه پراکنده است و فعالیت مهندسی یا صنعتی قابل‌توجهی در آن مشاهده نمی‌شود.

سایت سانتریفیوژ «کالای الکتریک»

کارگاه‌های تحقیق و توسعه سانتریفیوژ «کالای الکتریک» که در جاده دماوند در شرق تهران واقع شده‌اند، از سال ۲۰۱۶ تا حدود سال ۲۰۲۱ تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و پروتکل الحاقی قرار داشتند.

اسرائیل در جریان جنگ ۱۲ روزه دوبار به این سایت حمله کرد. گزارش موسسه علوم می‌گوید این سایت عملا به طور کامل نابود شده است. تصاویر ماهواره‌ای VANTOR مربوط به ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که سایت همچنان ویران است. فقط مقدار اندکی آواربرداری انجام شده تا یک مسیر باریک برای عبور خودرو باز شود. ساختمان‌های تخریب‌شده و آسیب‌دیده همچنان زیر آوار پوشیده مانده‌اند و تاکنون هیچ نشانه‌ای از اقدام برای تعمیر یا بازسازی تأسیسات مشاهده نشده است.

طالقان ۲

طالقان ۲ سایتی در داخل مجموعه نظامی پارچین است. نام این سایت در اسناد «آرشیو هسته‌ای ایران» که توسط اسرائیل به دست آمده افشا شد. گروسی مدیرکل آژانس بین المللی اترژی اتمی اخیرا در نشست خبری تاکید کرده که در پارچین و طالقان سایت هسته‌ای وجود ندارد و هیچ اطلاعاتی مبنی بر وجوئ تاسیسات هسته‌ای در این مکان ندارند.

با این حال موسسه علوم مدعی شده که این سایت موشکی، مرتبط با برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران بوده است؛ برنامه‌ای که ایران به طور کامل وجود آن را رد می‌کند.

اسرائیل در جریان جنگ ۱۲ روزه به این سایت حمله نکرده هرچند در حمله قبلی در اواخر اکتبر ۲۰۲۴ آن را هدف قرار داده بود.

موسسه علوم مدعی است تصاویر ماهواره‌ای بین ماه‌های مه تا نوامبر ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که ایران تلاش قابل توجهی برای بازسازی و حتی ارتقای این سایت انجام داده است. این مؤسسه چندین گزارش منتشر کرده که جزئیات این فعالیت‌های عمرانی را توضیح می‌دهد و آخرین تصاویر نشان می‌دهد که احتمالاً یک محفظه استوانه‌ای بزرگ برای آزمایش مواد منفجره پرقدرت و تأسیسات مرتبط با آن در حال ساخت است.

تصاویر قبل و بعد برخی ساخت و سازها در سایت طالقان 2 پارچین

گزارش می‌گوید: این تحولات با توجه به سابقه این سایت در برنامه هسته‌ای آماد و استفاده آن از اتاق آزمایش مواد منفجره، بسیار مهم و نگران‌کننده تلقی می‌شود. با این حال خود نویسندگان گزارش هم تایید کرده‌اند که هیچ مدرک قطعی مبنی بر استفاده نظامی هسته‌ایِ فعلی سایت وجود ندارد. بنابراین همانطور که انتظار می رود، این سایت به توان موشکی ایران مرتبط است و گزارشهای این موسسه هم نشان می دهد ایران به سرعت در حال بازیابی توان موشکی خود است. 

این گزارش دو پیام مخفی دارد؛ نخست اینکه پس از پنج ماه، ایران پیشرفت قابل‌توجهی در بازسازی توان از دست‌رفته هسته‌ای خود نداشته است.

دیگر اینکه، سرعت بازسازی برنامه موشکی به مراتب بیشتر از اتمی است و اسرائیلی‌ها نمیتوانند سرجنگی‌های مخرب موشکی را نادیده بگیرند به همین دلیل در گزارش های خود یا موسسه های مرتبط با خودشان دائما به برنامه موشکی ایران اشاره می کنند.