راه‌های تقلب در مناقصات ایران چگونه است؟ از پاکت سفید تا تمدید قرارداد!
رویداد۲۴ ندا جعفری: بر اساس آمار‌ها متوسط تعداد مناقصه‌های رسمی منتشر شده در دوران تحریم حداکثر در حدود یکصدهزار عنوان در سال بوده که در دوران پس از برجام و با متوسط سالیانه ۱۱۵ هزار عنوان، با رشدی در حدود ۱۵% مواجه شده است.
البته مقوله شرکت در مناقصات، با ابهامات و در برخی موارد شکایاتی روبرو بوده است. با توجه به تصویب قانون مناقصات در سال ۸۳ و همچنین انطباق تدریجی دستگاه‌های اجرایی (مناقصه‌گذاران) در زمینه شفاف سازی فرآیند برگزاری، قاعدتاً عمده‌ترین مشکلی که جهت بخش خصوصی مطرح است مقولات مرتبط به توانمندی مالی کارفرمایان است.
چالش‌های پیش روی مناقصات در کشور
همواره فرایند برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکار اصلح چالش‌هایی هم برای مناقصه گذاران و هم برای مناقصه گران به وجود آورده است. تقلب در اسناد و مدارک مربوط به اشخاص و شرکت کنندگان مناقصه، تبانی در برآورد قیمت اموال در مناقصات، تقلب در تغییر مقدار یا کیفیت مورد معامله یا افزایش قیمت تمام شده در مناقصات، تبانی مناقصه گران با یکدیگر یا با عناصری از داخل دستگاه مناقصه گذار در معرفی شرکتی از بین خود و تعیین آن به عنوان برنده، تبانی در برآورد قیمت اموال در مناقصات و اخذ وجه یا مال غیرقانونی، پورسانت، حق الزحمه و حق العمل برای خود و دیگران از شرکت کنندگان در مناقصه از جمله مواردی است که می توان به آن اشاره کرد.
یکی از پیمانکاران بخش خصوصی به رویداد۲۴ گفته تقلب در مناقصه‌ها پیچیده است و عمده فساد در اعلام شرایط مناقصه از سوی کارفرما صورت می‌گیرد. معمولا فرآیند برگزاری مناقصات به صورت قانونی و شفاف صورت می گیرد اما مشکل اصلی در نحوه شرایط مناقصه است که کارفرما اعلام می‌کند.
این پیمانکار ادامه می‌دهد: این مشکل در ایران بیشتر از کشورهای دیگر وجود دارد و کارفرما ( شرکت‌ها یا نهادهای دولتی) در نحوه برگزاری مناقصه‌ها با دور زدن آیین‌نامه‌ها سعی در تقلب دارند که اثبات آن کار هر کسی نیست و تقریبا همه موارد تقلب در مناقصه غیرقابل اثبات است یا به سختی امکان اثبات دارد.
عماد مهدی فر پیمانکار معدن می‌گوید معمولا فرآیند تقلب در مناقصات به این روش انجام می‌شود که قیمت‌ها در پاکت شرکتی که قرار است برنده شود، نوشته نمی‌شود و به اصطلاح سفید می‌ماند. کافی است کسانی که قیمت‌ها را نگاه می‌کند، کاغذ مناقصه را با سایر قیمت‌های داده شده مقایسه کنند و به اندازه صد تک تومانی قیمت کمتری بنویسند تا شرکت موردنظرشان برنده مناقصه شود.
او می‌گوید: این اقدام به این دلیل انجام می‌شود که بازرسی سازمان‌ها هر از گاهی به این موارد نظارت می‌کنند، بنابراین کسانی که می‌خواهند قانون را دور بزنند و تقلب کنند، نباید رد پایی از خود باقی بگذارند.
مهدی فر می‌گوید معمولا مدیران شرکت‌ها یا خویشاوندان آنها در یک شرکت سهام دارند. در این حالت مدیران کاری می‌کنند که شرکتی برنده شود که نزدیک به کارفرما هستند. این اتفاقات همه در کمیسیون معاملات انجام می‌شود و هر کس سهمی از این ماجرا می‌برد.
این پیمانکار حوزه معدن می‌گوید بسیار اتفاق می‌افتد که چند شرکت بزرگ قراردادهای اصلی را با ارقام دل‌بخواه منعقد می‌کنند و این شرکت‌ها، قراردادها را به چند شرکت دیگر واگذار می‌کنند. در این حالت اگر قیمت به صورت کمتر هم اعلام شود، در تمدید قرارداد، رقم مورد توافق کارفرما و پیمانکار به آن اضافه می‌شود؛ یعنی درست است که شرکت با رقم کمتر برنده قرارداد شده، اما واقعیت آن است که در تمدید قرارداد می‌تواند شرایط به سمتی پیش برود که هر مبلغی روی قرارداد کشیده شود.
قلی قلی زاده عضو کمیسیون عمران مجلس به رویداد۲۴ می‌گوید: برای جلوگیری از تبانی در مناقصه‌ها و تقلب‌هایی که صورت می‌گیرد لازم است دستگاه‌های نظارتی در فرایند مناقصات حضور جدی و مستمر داشته باشند، زیرا خطای انسانی در برخی از موارد مشهود است.
او گفته یکی از بهترین گزینه‌ها برای جلوگیری از تقلب‌ها الکترونیکی کردن این فرایند است تا از رانت و تقلب جلوگیری شود، زیرا با این اتفاق دیگر شاهد باز کردن سفارشی برخی از پاکت‌های مناقصه نخواهیم بود.
نماینده مجلس دهم می‌گوید در فرآیند الکترونیکی باز شدن پاکت‌ها در روز موعود انجام می‌شود و در صورت استفاده از پسورد و رمز در مناقصات میزان تقلب بسیار کم خواهد شد.
سید حسین افضلی عضو کمیسیون عمران مجلس معتقد است؛ اطلاع‌رسانی درست و شفاف بودن اطلاعات و نیز در دسترس بودن آن برای عموم می‌تواند به بهتر برگزار شدن مناقصات کمک کند.
او به رویداد۲۴ می‌گوید: الکترونیکی کردن مناقصات و بررسی دقیق نهادهای ناظر برای جلوگیری از تقلبات بسیار مهم است ضمن آنکه باید در این بین اختیارات افراد را نیز محدود کرد تا از فساد جلوگیری شود.
افضلی با اشاره به لزوم وجود بانک‌های اطلاعاتی مختلف در همه زمینه‌ها می‌گوید: در حال حاضر افراد در بخش‌های مختلف و در فضای مجازی اطلاعات خوبی در اختیار دارند که می‌تواند به این فرایند کمک کند، اما به شرط آنکه این اطلاعات انحصاری نباشد.
این نماینده مجلس با تاکید بر اینکه نهادهای ناظر باید با جدیت و با تمام قدرت به این موضوع رسیدگی کنند، می‌گوید: برای برگزاری مناقصات نباید کلیه امور متکی بر اظهارات و اعتماد به افراد پیش رود و تنها راهکار می‌تواند الکترونیکی برگزار کردن آن باشد تا هیچ بهانه‌ای برای فساد باقی نماند.
