چرا ایران از مذاکره مجدد هسته‌ای سر باز می‌زند؟

رویداد۲۴ دونالد ترامپ از زمان خروج ایالات متحده آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در ماه می‌سال ۲۰۱۸ تلاش کرده با جمهوری اسلامی ایران به توافق جدیدی دست یابد. رهبران تهران به واسطه اشتیاق ترامپ برای یک توافق جدید، فرصتی منحصر به فرد برای پیشبرد توافق نامه جدید و مطلوب برای خود دارند. آن‌ها می‌توانند ترتیب امور را برای رفع تحریم‌های اقتصادی و پمپاژ منابع مالی، فناوری و صنایع آمریکایی و اروپایی بدهند. ترامپ ادعا میکند توافق جدید بدون آنکه به دنبال تغییر "رهبری" در ایران باشد، این کشور را با عظمت خواهد کرد.

به گفته امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه، در اواخر سپتامبر، فرانسه، آلمان، انگلیس، روسیه، چین، ایران و حتی ایالات متحده در مورد چهارچوب جدید هسته‌ای در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل بحث کردند. این توافق نامه جدید باعث می‌شود ایران در ازای رفع تحریم‌های آمریکا دائم از تعقیب سلاح‌های هسته‌ای صرف نظر کرده، مطابق با چارچوب بلند مدت فناوری صلح آمیز هسته‌ای حرکت کند، و با عدم مداخله، در ایجاد ثبات منطقه‌ای کمک کند. محدود کردن برنامه موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی برای بحث در آینده از این چهارچوب کنار گذاشته شد. با این حال، وزیر امور خارجه ایران، محمد جواد ظریف پس از بازگشت به تهران این شرایط را مورد نقد و چالش قرار داد.

شرایط ایران به گونه‌ای است که مانع از همکاری دولت روحانی با دولت ترامپ برای حل مسأله هسته‌ای می‌شود.

در جبهه نظامی، متحد تهران در سوریه یعنی بشار اسد، دوباره قدرت خود را منسجم کرده است و در یمن، حوثی‌ها با حمایت تاکتیکی و مادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، باعث ترس و وحشت بزرگی برای عربستان سعودی می‌شوند. ایران همچنان اطمینان دارد که زرادخانه موشک‌های بالستیک این کشور به خوبی در برابر یورش هوایی آمریکا مقاومت می‌کند. آزمایش نیروی هوایی ایالات متحده در ۲۸ سپتامبر، برای آزمون میزان آمادگی در جابجایی مقر فرماندهی و کنترل ارتش این کشور به بیرون از پایگاه خلیج فارس در قطر بر باور تهران مبنی بر برتری استراتژیک نهایی در منطقه افزوده است. پیشنهاد مسکو برای یک برنامه امنیتی جدید خلیج فارس نیز در همین راستاست.

در شاخص توسعه انسانی سازمان ملل متحد، ایران در رده ۶۰ از میان ۱۸۹ کشور و بالاتر از ترکیه، مصر و عراق، البته پایین‌تر از همسایگان بسیار کم جمعیت و بسیار ثروتمند در سواحل جنوبی خلیج فارس مانند امارات متحده عربی، قطر و عربستان سعودی قرار دارد.

گزارش میزان خرسندی جهانی از سوی شبکه راه حل‌های توسعه پایدار سازمان ملل، مردم ایران را در رده ۱۱۷ از میان ۱۵۶ کشور و مجددا بالاتر از عراق و مصر، و البته پایین‌تر از کشور‌های خلیج فارس قرار می‌دهد. شاخص توسعه فراگیر مجمع جهانی اقتصاد، ایران را در بین کشور‌های در حال ظهور، دقیقاً پس از چین، در رتبه ۲۷ از ۷۶ قرار داده است.

در حال حاضر، ایران در مقابل تحریم‌های اقتصادی آمریکا مقاومت می‌کند. این کشور با استفاده از مکانیزم‌های حمل و نقلی که مقررات تحریمی آمریکا را دور می‌زند، صادرات نفت به چین و حتی به سوریه و هند را حفظ کرده است، به ویژه چین، تجارت خود را با ایران در بخش انرژی، معدن و حمل و نقل ادامه می‌دهد. حتی انگلیس در ماه اکتبر تحریم‌های ایالات متحده را دور زد تا ۱.۲۵ میلیارد پوند (۱.۵۴ میلیارد دلار) خسارت با یک بانک ایرانی متعلق به دولت را تسویه حساب کند. ایران در پالایش بنزین به خودکفایی رسیده و با برنامه ریزی رو به جلو، ایران همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را آغاز کرده است. وزارت نفت برای انتقال نفت به یک ترمینال صادراتی در شرق تنگه هرمز در حال راه اندازی خط لوله‌ای است که پیش بینی می‌شود، در مارس ۲۰۲۱ پایان یابد. تهران و پکن در حال نهایی کردن تعهد ۲۵ ساله چین برای سرمایه گذاری ۲۸۰ میلیون دلار در بخش انرژی ایران هستند.

دستاورد‌های نظامی و اجتماعی همراه با استقامت اقتصادی، مقامات جمهوری اسلامی را، از جمله فرماندهان سپاه که هرگونه سازش با ایالات متحده را رد می‌کنند، تشجیع کرده است. آن‌ها به خاطر درگیری‌های گذشته با آمریکا ـ از به قدرت رساندن مجدد شاه در سال ۱۹۵۳، تا تهیه سلاح‌های شیمیایی برای عراق در طول جنگ ۱۹۸۰، تا تحریم‌های مداوم فعلی ـ اعتمادی به حسن نیت آمریکا ندارند.

آیت الله احمد خاتمی، پس از نماز جمعه در اواخر اوت، با تأکید بر این که "مذاکره تحت فشار تسلیم است" افزود: "با توجه به رویکردی که آمریکا و ترامپ در پیش گرفته اند، باید رویای مذاکره مجدد را به گور ببرند.

اوایل ماه سپتامبر، کمیته امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس "هشدار جدی" درباره اظهارات رئیس جمهور حسن روحانی، مبنی بر آمادگی برای مذاکره با "هر شخصی" برای حل مشکلات ایران صادر کرد.

رهبر عالی ایران، آیت الله علی خامنه ای، اظهار داشت: من در مورد موافقت با برجام هشدار داده بودم ... بار‌ها و بار‌ها به رئیس جمهور و وزیر خارجه یادآوری کردم. در واقع، آیت الله خامنه‌ای تحریم‌های آمریکا را به عنوان یک "مشکل کوتاه مدت" که کشور با آن روبروست و می‌تواند با کاهش وابستگی به درآمد نفت و گاز، "مزایای بلند مدت" ایجاد کند، توصیف کرده است.

نتیجتا روحانی، پس از بازگشت از مجمع عمومی سازمان ملل، چاره‌ای جز این نداشت که در جلسه کابینه تأکید کند، "همه ارتباطات در سفر به سازمان ملل حول مسأله احیای گروه ۵ + ۱ چرخیده است. ظریف نیز در تهران برای اطمینان دادن به مخالفان مذاکره، یک کنفرانس خبری ترتیب داد و تاکید کرد "هیچ مذاکره دو جانبه بین روحانی و ترامپ صورت نگرفته است. "

در نتیجه، هرچه ترامپ برای توافق جدید اصرار کرده است، رهبران ایران با قاطعیت بیشتری به پیش شرط‌های خود مبنی بر رفع تحریم ها، احیای برجام و حتی پرداخت غرامت برای خسارات ناشی از تحریم پافشاری کرده اند. تهران حتی با احتمال "ترک پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته ای" و غنی سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد نیز با آمریکا مقابله کرده است. با این وجود رویکرد «از فروشنده به مشتری» ایران به توافق هسته‌ای ممکن است خطرناک باشد. تا به امروز، سیاست ترامپ در قبال ایران محدود و پایدار بوده است - پاداش‌هایی ارائه می‌دهد و مجازاتی را اعمال می‌کند. او جمهوری اسلامی را نه از طریق حمله و ابزار نظامی بلکه با استفاده از ابزار‌های اقتصادی و سایبری تهدید کرده است - اخیراً با تحریم بخش ساخت و ساز در ۳۱ اکتبر.

در اوایل ماه اکتبر و تحت فشار آمریکا، شرکت ملی نفت چین از قرارداد ۵ میلیارد دلاری برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی خارج شد، دقیقا مشابه با کاری که توتال فرانسه کرد. با افزایش تحریم‌های ایالات متحده، صندوق بین المللی پول تخمین می‌زند که سقوط شاخص تولید ناخالص داخلی ایران تا ۹.۵ درصد در سال ۲۰۱۹ ادامه خواهد یافت در حالی که تورم به ۳۵.۷ درصد افزایش می‌یابد. بر اساس اعلام بانک جهانی، تحریم‌ها در ترکیب با سوء مدیریت داخلی، منجر به آن می‌شود که نرخ بیکاری بیکاری از رقم ۱۲.۱ درصد در سال ۲۰۱۸ رو به افزایش رود؛ بنابراین، مجلس ممکن است به بانک مرکزی اجازه دهد ارزش ریال را پایین‌تر آورد. از سویی ایالات متحده فشنگ‌های بیشتری را آماده شلیک کرده است.

علیرغم اجرای برجام در ژانویه ۲۰۱۶، سازمان انرژی اتمی ایران ظاهراً توانایی بازسازی امکانات خود را حفظ کرده است. نقض متعاقب تعهدات تهران با افزایش غنی سازی اورانیوم با استفاده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته و فعال شدن مجدد راکتور آب سنگین اراک به دیدگاه‌های منفی پیرامون معضل اصلی افزوده است. این گونه اعمال، کار رئیس جمهور فعلی یا رئیس جمهور آینده ایالات متحده را برای پاسخ مثبت به درخواست ایران برای احیای مجدد برجام دشوار می‌کند، هرچند انجام این کار مسیری است که توسط سایر امضا کنندگان تأیید شده است.

ترامپ در سخنرانی در کاخ سفید در دوم ژانویه، ادعا کرد: ایران دچار مشکل است. میدونید چیه؟ من دوست دارم با ایران مذاکره کنم. آن‌ها آماده نیستند ...، اما به زودی آماده میشوند. با وجود این، اکنون نظام ایران در حال مقاومت است، روحانی در هشتم اکتبر تأکید کرد: قدرت و جایگاه ملت ایران پس از یک سال و نیم فشار اقتصادی مداوم، بهبود یافته است.

در نتیجه، شرایط برای احیای برجام یا مذاکره درباره توافق هسته‌ای جدید به این زودی‌ها به وجود نمی‌آید.