بازخوانی قرارداد ساخت نفتکش برای ونزوئلا / آیا واقعا ایران نفتکش ساخته است؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: روز شنبه ۲۱ خرداد ۱۴۰۱ آیین تحویل کشتی نفتکش آفراماکس ساخت شرکت صنعتی دریایی ایران (صدرا) با حضور ابراهیم رئیسی و نیکلاس مادورو روسای جمهور ایران و ونزوئلا برگزار شد. رسانه‌های نزدیک به دولت از تحویل دومین نفتکش سفارشی به ونزوئلا به وزن ۲۱ هزار و ۵۰۰ تن خبر دادند، اما شواهد نشان می‌دهد ماجرا با آنچه آنها شرح داده‌اند متفاوت است.

آغاز پروژه ساخت نفتکش برای ونزوئلا

سال ۱۳۸۶ با موافقت روسای وقت جمهور ایران محمود احمدی نژاد و ونزوئلا هوگو چاوز، قراردادی بین شرکت ملی نفت ونزوئلا و صدرا (صنایع دریایی ایران) به منظور ساخت چهار فروند کشتی نفتکش (افراماکس) به ارزش تقریبی ۲۰۰ میلیون دلار امضا شد. اواخر سال ۱۳۸۸ توافق چهار کشتی افراماکس ۹۴ هزار تنی به نفتکش ۱۱۳ هزار تنی تغییر کرد. ایران قرار بود با ساخت این نفتکش اقیانوس‌پیما در شمار ۵ کشور بزرگ سازنده نفتکش قرار بگیرد. مدت قرار داد ۴۰ ماه برآورد شده بود و این یعنی ظرف کمتر از ۴ سال در سال ۹۲ باید هر چهار کشتی به ونزوئلا تحویل داده می‌شد.

مرداد ماه سال ۱۳۹۱ رضا عبدالمجید مدیر پروژه افراماکس اعلام کرد کار ساخت اولین کشتی نفتکش ایرانی تمام شده است. این کشتی طی مراسمی به آب افتاد. مدیران وقت شرکت صدرا زمستان ۱۳۹۱ اعلام کردند کشتی آماده تحویل به ونزوئلاست. سلمان ضربی کارخانه کشتی‌سازی حزیزه صنعتی صدرا هزینه ساخت هر یک از نفتکش‌های سفارشی ونزوئلا را ۵۷ میلیون یورو برآورد کرده بود.

در این میان در تاریخ ۲۵ فروردین ۱۳۹۲ انتخابات ریاست جمهوری در ونزوئلا برگزار و نیکلاس مادورو پس از مرگ هوگو چاوز جانشین او شد. اتفاقی که در اینجا افتاد این بود که مهر ماه سال ۱۳۹۲ مدیرکارخانه کشتی‌سازی صدرا اعلام کرد ونزوئلا هنوز پول کشتی که برایشان ساخته را نداده و حاضر به تحویل کشتی هم نیست.

مهر ماه ۱۳۹۲ سلمان ضربی مدیرعامل مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران از امتناع ونزوئلا از تحویل نفتکش افراماکس ۱۱۳ تنی ساخته شده توسط ایران خبر داد و گفت: «ونزوئلائی‌ها به دلایل نامشخصی کشتی‌های نفتکش را تحویل نمی‌گیرند و در این بین پیگیری‌های حقوقی در جریان است.»

خبرگزاری مهر وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی در آن زمان گزارشی منتشر کرد و نوشت ایران از شرکت ملی نفت ونزوئلا به دلیل عدم پرداخت بدهی خود قصد شکایت دارد.

در آن زمان بدهی ونزوئلا برای ساخت اولین نفتکش ۲۱ میلیون یورو برآورد شده بود. با وجود اینکه ایران در آن زمان هنوز کشتی اول را تحویل نداده بود، مدیرعامل وقت شرکت صدرا اعلام کرد بدنه کشتی دوم سفارشی ونزوئلا ساخته شده و قطعات آن وارد شده است.

دو سال بعد از این جنجال‌ها، در اردیبهشت ۱۳۹۴ شرکت دیجیتال گلوب که تصاویر برنامه نقشه‌برداری گوگل ارث را برای شرکت گوگل تامین می‌کند، عکس‌های ماهواره‌ای از نفتکش یاده شده در یارد کشتی‌سازی صدرا در بندر بوشهر را منتشر کرد که همچنان بدون فعالیت در آب انداخته شده بود.

بیشتر بخوانید: معامله تحریمی‌ها و خشم تحریم‌کننده/ ماجرای حرکت نفت کش‌های ایرانی به سمت ونزوئلا چیست؟

سایت خبری «بلاینکت» گزارشی منتشر و دلیل امتناع ونزوئلا از دریافت نفتکش را وضعیت وخیم اقتصادی در این کشور اعلام کرد. در این گزارش گفته شده بود که ونزوئلا به دلیل تحریم‌های آمریکا قادر به پرداخت هزینه کشتی نبوده و سومدیریت در حاکمیت این کشور هم به ناتوانی اقتصادی آن دامن زده است.

در آن زمان رسانه‌ها پیش‌بینی کرده بودند که توافق خرید کشتی بین ایران و ونزوئلا عملا از بین رفته است. سال‌ها بعد ایران اعلام کرد نفتکش اول را به ونزوئلا تحویل داده، اما برخی رسانه‌ها مدعی بودند که در نهایت دعوای بین ایران و ونزوئلا حل نشد و نفتکش اول به یک طرف ثالث که ظاهرا یک شرکت ایرانی است، فروخته شد.

تصاویر ماهواره‌ای از یارد کشتی‌سازی صدرا در بوشهر هم نشان می‌داد تا سال ۲۰۱۸ هنوز زیرساخت‌های لازم برای سرعت بخشیدن به سفارش ونزوئلا ایجاد نشده بود، اما بین نوامبر ۲۰۱۸ تا ژانویه ۲۰۱۹ بخش جدیدی به اسکله اضافه شد که در واقع هدف از اضافه شدن این سکشن، تولید کشتی دوم سفارش ونزوئلا بود که از سال ۲۰۱۲ تولید آن متوقف شده بود.

برخی کارشناسان بر این باور بودند که کشتی اولی که برای ونزوئلا ساخته شده بود با نام «سوروکیما» که بعدا به «آریتا» تغییر نام داد در حال حاضر در بندر بوشهر مسئول ذخیره نفت روی دریاست.

خبرگزاری رویترز سال ۲۰۱۳ گزارشی منتشر کرد و مدعی شد کشتی‌های سفارش ونزوئلا از ایران، چین و آرژانتین هرگز به ونزوئلا تحویل داده نشدند و تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد این کشتی‌ها در همان جایی که ساخته شدند متوقف شده‌اند.

ورود قرارگاه خاتم به ساخت نفتکش برای ونزوئلا

به گزارش رویداد۲۴ در این مدت که ونزوئلا عملا از خرید کشتی‌های ایران صرف‌نظر کرده بود، دولت روحانی به توافق برجام دست پیدا کرد و سال ۲۰۱۶ قرارداد خرید ۱۰ نفتکش توسط شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با شرکت هیوندای کره جنوبی امضا شد. آن زمان خرید این نفتکش‌ها با اعتراض شدید قرارگاه خاتم الانبیا مواجه شد.

شرکت کشتی‌سازی صدرا در واقع زیرمجموعه قرارگاه خاتم است. عبدالله عبداللهی فرمانده پیشین قرارگاه خاتم در آن زمان مصاحبه این انجام داد و اقدام دولت در خرید نفتکش از کره جنوبی را خیانت خواند. همان زمان عبداللهی پیشنهاد ایجاد یک کنسرسیوم بین صدرا و ایزوایکو برای ساخت ۱۰ کشتی را اعلام کرد. این در حالی بود که مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران یا همان ایزوایکو تا آن تاریخ هرگز موفق به ساخت یک نفتکش هم نشده بود. تنها نفتکشی که ایزوایکو در سال‌های دهه ۲۰۰۰ قرار بود بسازد هنوز به صورت ناقص رها شده بود.

فرمانده قرارگاه خاتم در آن زمان به دولت روحانی هشدار داده بود توافق خرید ۱۰ نفتکش از کره جنوبی را لغو کند در غیر این صورت دیگر مورد اعتماد نخواهد بود.

سال ۹۹ مدیرعامل وقت سازمان کشتیرانی ایران در ارتباط با یک پرونده فساد مالی در کشتیرانی بازداشت شد. رسانه‌ها در آن زمان بازداشت محمد سعیدی را مرتبط با پرونده کشتیرانی مربوط به ماجرای قرارداد خرید ۱۰ فروند کشتی فله، کانتینر و تانکر از شرکت هیوندای کره جنوبی خواندند و مدعی شدند در آن پرونده ایران مبلغی را بابت آن پرداخته، ولی کشتی‌ها تحویل داده نشده است.

اما ظاهرا ماجرای خرید ده نفتکش از کره جنوبی به خرید قبلی ایران از این کشور بر می‌گشت. ۹ سال قبل از توافق سال ۲۰۱۶ ایران قراردادی برای خرید کشتی از کره جنوبی امضا کرده بود و پیش پرداخت آن را هم داده بود، اما با اعمال تحریم‌ها توافق یکجانبه ملغی شد. روزنامه شرق سال ۹۹ گزارشی منتشر کرد و نوشت دولت روحانی برای زنده کردن پیش پرداخت قبلی، قرارداد جدیدی با کره منعقد کرد و قرار شد کره پول پیش پرداخت قرارداد قبل را به عنوان پیش پرداخت جدید بپذیرد.

قرارداد تحویل کشتی ساخت ایران به ونزوئلا در چنین شرایطی عجیبی انجام شده است که بیش از ۱۳ سال (شروع سال ۸۸) از آغاز پروژه می‌گذرد و طی این مدت هم در ونزوئلا و هم در ایران دولت‌ها چند بار تغییر کرده‌اند. در این میان اینکه کشتی‌ها چگونه ساخته شده و آیا مونتاژ بوده یا ساخت ایران، هم هنوز مشخص نشده است و کسی به شائبه‌ها درباره این موضوع پاسخی نداده است.