مهمترین مذاکرات تبادل زندانیان ایران با کشورهای جهان
رویداد۲۴ لیلا فرهادی: اسدالله اسدی دیپلمات ایرانی که سال ۱۳۹۷ به اتهام تلاش برای بمبگذاری در نشست سالانه سازمان مجاهدین خلق در پاریس بازداشت شد و پنج سال در زندان‌های آلمان و بلژیک زندانی بود، صبح روز جمعه وارد تهران شد. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، فرآیند انتقال اسدی به تهران با میانجی‌گری عمان و طی برنامه تبادل زندانی صورت گرفته است.
وزارت خارجه عمان بدون اشاره به نام زندانی‌های آزادشده از توافق تهران و بروکسل برای مبادله زندانیان خبر داد. ساعاتی بعد مشخص شد یکی از زندانیان «اسدالله اسدی» و دیگری «اولیویه ونده کاسیل» امدادگر بلژیکی بوده که فوریه سال ۲۰۲۲ به اتهام جاسوسی در ایران بازداشت شده بود.
بیشتر بخوانید: جزییات پرونده اسدالله اسدی دیپلمات بازداشت‌شده ایرانی / بمبگذاری در همایش سازمان مجاهدین چقدر جدی است؟
هرچند دولت بلژیک هرگز از ارتباط پرونده وندکاستیل به توافق با ایران حرفی نزده، اما چندین نماینده پارلمان و گروهی از قضات سابق اخطار دادند که این معاهده بدعتی خطرناک خواهد بود که برخی کشورها را به دستگیری افراد بی‌گناه با هدف چانه‌زنی تشویق خواهد کرد.
از آغاز دولت رئیسی، تنها مذاکراتی که با غرب به نتیجه رسیده، مذاکرات مربوط به تبادل زندانیان بوده است. مساله تبادل زندانی به یکی از چالش‌های حقوق بشری ایران هم تبدیل شده است و به همین دلیل برخی نهاد‌های بین‌المللی حقوق بشر، ایران را به گروگانگیری متهم می‌کنند.
نشریه آمریکایی پولیتیکو در سال ۲۰۱۷ در گزارشی نوشت این تبادلات اغلب الگوی یکسانی دارد. ایرانی‌ها به جرائم مختلف مرتبط با نقض تحریم‌ها و تهدید امنیت کشورهای خارجی بازداشت شده و با اساتید دانشگاه و توریست‌هایی که به ایران سفر می‌کنند معاوضه می‌شوند. این توافق خوبی برای دولت‌های غربی نیست و ایران فکر می‌کند دراین مورد دست بالا را دارد. ایران می‌داند که دولت‌های خارجی می‌خواهند این کار در خفا انجام شود و به همین دلیل هیچ کس نمی‌تواند از ایران در این مورد سوالی بپرسد.
اتهام علیه جمهوری اسلامی بسیار سنگین است اما منتقدان می‌گویند بر اساس نشانه‌های مختلف این اتهامات را مطرح می‌کنند. سال ۹۷ بعد از بازداشت پر سر و صدای اسدالله اسدی در خاک آلمان، علی ماجدی سفیر پیشین ایران در آلمان که از نزدیک ماجرا را دنبال می‌کرد، از عملیات خودسر‌ها در خارج کشور انتقاد کرد و گفت این نوع عملیات‌ها اعتماد اروپایی‌ها به ایران از بین رفته است.
ماجدی گفته بود «ما در داخل کشور با موضوعی همچون عملیات خودسرانه مواجه هستیم، آیا می‌توانیم منکر شویم که در خارج از کشور نیز نمونه‌ای از این اتفاقات رخ نمی‌دهد؟ عملیات‌هایی که اعتماد را دچار خدشه می‌کند.»
او با اشاره به اخراج دیپلمات‌های ایران از دانمارک، هلند و آلبانی و همچنین دستگیری دیپلمات ایرانی در آلمان گفت: «آنها شواهدی دارند که می‌توانند بر آن دست بگذارند. «اروپایی‌ها در مورد ادعا‌هایی که مطرح کرده‌اند اسنادی آورده اند که ما نمی‌توانیم آن را به راحتی رد کنیم. گرچه آنها نیز نمی‌توانند این اسناد را به راحتی اثبات کنند.»
علی ماجدی: اطلاعی از فعالیت اسدالله اسدی در اروپا نداشتیم (فیلم)
مساله اقدام علیه مجاهدین در اروپا هم یک مساله تازه نبود و همین سابقه هم بر پرونده اسدالله اسدی سایه انداخته بود؛ مثل ماجرای کشتی «ایران کلاهدوز» که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود گفته که پس از آن اتفاق با سعید امامی برخورد شده است. او در خاطرات ۲۹ اردیبهشت ۷۵ خود نوشته «فهمیدم که این‌ها موشکهایی را بدون اطلاع من، برای زدن منافقین به اروپا فرستادند، موضوع را پیگیری کرده، آنها را تنبیه کردم. همین آقای سعید اسلامی (امامی) را در آن مسئله محاکمه اداری کردیم و به عنوان متخلف اداری از معاونت، او را برداشتیم و در مشاورت گذاشتیم؛ چرا که این کار را بدون اجازه کرده بود.»
این احتمال وجود دارد که ایران در دهه‌های شصت و هفتاد علیه سازمان مجاهدین خلق برنامه‌ریزی کرده باشد، اما با توجه به اهمیت و نیروی انسانی و جایگاه این سازمان درون ایران، بعید است همان رفتار در دهه نود هم تکرار شده باشد. در پرونده اسدالله اسدی هم هیچ نکته و سندی علیه اسدی وجود نداشته و ظاهرا تنها به گفته دو نفر از اعضای بریده از سازمان استناد شده که گفته‌اند اسدی به آنها قول داده که کمکشان خواهد کرد. بنابر آنچه به رسانه‌ها رسیده، به جز همین گفته هیچ نکته‌ای در پرونده اسدی وجود نداشته و او به خاطر همین شهادت دو نفر، سال‌ها در زندان بوده است. با این حال جمهوری اسلامی توانست به هر ترتیبی او را معاوضه کند. البته پیش از این نیز افراد زیادی معاوضه شده‌اند. رویداد۲۴ در این گزارش سابقه تبادل زندانی بین ایران و کشورهای عمدتا غربی را بررسی کرده است.
تبادل متهمان میکونوس
بعد از ماجرای ترور اعضای هیات نمایندگی حزب دموکرات کردستان ایران در رستورانی به نام میکونوس در شهریور ماه ۱۳۷۱ در شهر برلین، «کاظم دارابی» شهروند ایرانی مقیم آلمان در کنار چهار شهروند لبنانی به اتهام دست داشتن در این ترور بازداشت شدند. مدت کوتاهی پس از صدور حکم دادگاه میکونوس، ایران به فکر تبادل متهمان این پرونده افتادند. در آن زمان هلموت هوفر بازرگان آلمانی در ایران بازداشت بود.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات ۱۳ بهمن ۷۶ نوشته است: «از آقای یزدی رئیس قوه قضاییه در مورد محکومیت بازرگان آلمانی پرسیدم. گفت مطابق قانون محکوم شده است؛ البته شورای عالی امنیت ملی می‌تواند او را با فرد ایرانی محکوم در آلمان در پرونده میکونوس، مبادله کند.»
بیشتر بخوانید: شباهت‌های پرونده حمید نوری و کاظم دارابی / از وقایع دهه ۶۰ تا دادگاه میکونوس
اشاره هاشمی به «هلموت هوفر» بود که در آن زمان به اتهام ارتباط جنسی با یک دختر ایرانی به اعدام محکوم شده بود. هلموت هوفر مدعی شده بود که در ایران این دختر را بر سر راهش قرار داده بودند و هدفشان از این کار مبادله او با یک زندانی در آلمان بوده است.
البته تلاش‌ها برای تبادل زندانیان میکونوس با زندانیان آلمانی در ایران نتیجه نداد و دارابی سال ۱۳۸۶ بعد از حمل ۱۵ سال زندان با استفاده از قانونی در آلمان که اجازه می‌دهد محکومان بعد از این مدت درخواست آزادی بدهند، آزاد و بلافاصله از آلمان اخراج شد و به ایران بازگشت.
همزمان با آزادی دارابی، مقام‌های آلمانی همچنین اعلام کردند «عباس رحیل» دیگر متهم این پرونده از لبنان نیز پس از تحمل ۱۵ سال حبس هفته پیشتر از آلمان اخراج شد. روزنامه اسرائیلی هاآرتص مدعی شد که آزادی کاظم دارابی و عباس رحیل بخشی از معامله‌ای بوده که سه سال پیش میان اسرائیل و حزب‌الله لبنان صورت گرفته تا طی آن اسرائیل چهارصد زندانی فلسطینی را در مقابل دریافت اجساد سه سرباز اسرائیلی و آزادی الحانان تاننباوم، بازرگان اسرائیلی، آزاد کند.
تبادل کلوتیلد ریس فرانسوی با علی وکیلی راد
«کلوتیلد ریس» دانشجوی فرانسوی موسسه علوم سیاسی لیل، سال ۱۳۸۸ هنگام خروج از ایران در فرودگاه به جاسوسی بازداشت و به ۱۰ سال حبس محکوم شد. چند ماه بعد از بازداشت او، عبدالحی واد رئیس‌جمهور سنگال در بازگشت خود از ایران اعلام کرد که در صورت آزادی دو زندانی ایرانی در فرانسه، ایران آماده‌است با خروج کلوتیلد ریس از این کشور موافقت کند و در نهایت او با یک زندانی مهم در فرانسه تبادل شد.
کلوتیلد ریس سال ۱۳۸۹ با «علی وکیلی‌راد» از افرادی که در ترور شاپور بختیار دست داشت، مبادله شد. علی وکیلی‌راد در سال ۱۹۹۴، سه سال پس از ترور شاپور بختیار به وسیله‌ی ضربات چاقو در پاریس به تحمل ۱۸ سال حبس محکوم شده بود.
علی وکیلی راد پس از بازگشت به ایران
کلوتیلد ریس پس از حوادث انتخابات سال ۱۳۸۸ به اتهام جاسوسی بازداشت شد
تبادل جیسون رضاییان با پول و زندانی
جیسون رضاییان خبرنگار ایرانی-آمریکایی و مدیر دفتر تهران روزنامه واشینگتن‌پست بود. او به همراه همسرش، یگانه صالحی در مرداد ماه ۱۳۹۳ به اتهام جاسوسی دستگیر شد. یگانه صالحی آزاد شد اما همسرش به زندان اوین منتقل شد و به اتهام جاسوسی و فعالیت تبلیغی علیه نظام به حبس محکوم شد.
دی ماه ۱۳۹۴ رضاییان به همراه سه زندانی دوتابعیتی دیگر یعنی امیر حکمتی، سعید عابدینی و نصرت‌الله خسروی، در چارچوب مبادله زندانیان به میانجی‌گری عمان آزاد شد. همزمان با آزادی زندانیان آمریکایی، محموله بزرگی از بدهی های آمریکا به ایران هم آزاد شد و به صورت نقدی با هواپیما به ایران فرستاده شد.
«ریچارد جی لئون» قاضی فدرال آمریکا که مسئول بررسی پرونده درخواست غرامت یک میلیارد دلاری رضاییان از اموال بلوکه شده ایران در آمریکا بود مدعی شده بازداشت رضاییان مصداق «گروگانگیری» بوده تا در مذاکره با آمریکایی‌ها «اهرم فشار» داشته باشند.
همزمان با جسیون رضاییان، امیر میرزایی حکمتی شهروند دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی هم که سال ۱۳۹۰ به اتهام جاسوسی برای سازمان سیا در ایران بازداشت و به اعدام و سپس به ده سال حبس محکوم شده بود، پس از چهارسال از زندان آزاد شد.
بازداشت حکمتی واکنش‌های زیادی به دنبال داشت. آمریکا بارها خواستار آزادی شد و علیزاده طباطبایی وکیل امیر حکمتی اعلام کرد دولت آمریکا از طریق دفتر حفاظت منافع در تهران خواستار مبادله او با زندانیان ایرانی شده است. این ادعا از سوی شخص امیر حکمتی هم تکرار شد. او در نامه‌ای به جان کری، وزیر امور خارجه وقت آمریکا نوشته بود که ایران او را با نیت تبادل زندانی نگه داشته‌است.
دی ماه ۹۴ حکمتی در کنار جیسون رضاییان و دو زندانی ایرانی دو تابعیتی دیگر، در چارچوب مبادله زندانیان قبل از برجام این بار هم با میانجی‌گری عمان آزاد شد.
آزادی نازنین زاغری پس از پرداخت بدهی‌های بریتانیا به ایران
نازنین زاغری شهروند دو تابعیتی بریتانیایی-ایرانی است که فروردین ۱۳۹۵ به جرم توطئه برای سرنگونی نظام به پنج سال حبس محکوم شد. دوران بازداشت او به طور مستمر خبر احتمال تبادل او با بریتانیا در ازای آزاد سازی پول‌های ایران در این کشور منتشر می‌شد.
بوریس جانسون، وزیر خارجه بریتانیا، در سفری که سال ۹۶ به ایران داشت برای آزادی نازنین زاغری وساطت کرد و در این سفر دربارهٔ بازپرداخت بدهی ۴۰۰ میلیون پوندی به ایران نیز مذاکره کرد.
روزنامه بریتانیایی دیلی تلگراف خبر داده بود که دولت بریتانیا اعلام آمادگی کرده‌است تا در ازای آزادی نازنین زاغری ۴۰۰ میلیون پوند (معادل ۵۲۷ میلیون دلار) پول به ایران بازپرداخت کند. هرچند دولت بریتانیا اعلام کرد که بین این دو موضوع ارتباطی وجود ندارد، اما رسانه‌های بریتانیایی این احتمال را بارها مطرح کردند.
بیشتر بخوانید: ماجرای تبادل زندانی آمریکا و انگلیسی در ازای بدهی‌های ایران صحت دارد؟
سال ۱۳۹۹ در حالی که ماه‌های پایانی دوران حبس زاغری در حال طی شدن بود پرونده جدیدی علیه او مطرح شد. زاغری در این پرونده به یک سال حبس دیگر و یک سال ممنوعیت از خروج از کشور محکوم شد.
اسفند ۱۴۰۰ برخی رسانه‌های ایران رسما احتمال مبادله زاغری در ازای ۵۳۰ میلیون دلار بدهی انگلیس به ایران را منتشر کردند. خبرگزاری فارس نوشت «نازنین زاغری جاسوسی که تحت پوشش خبرنگار در ایران فعالیت می‌کرد و به جرم جاسوسی برای انگلیس دستگیر شده بود، با پایان محکومیت ۵ ساله و در ازای آزادسازی ۵۳۰ میلیون دلار اموال بلوکه شده ایران و آزادی یک ایرانی در انگلیس احتمالا در روز‌های آینده مبادله شود.»
علاوه بر زاغری، «انوشه آشوری» شهروند ایرانی بریتانیایی و بنیان‌گذاران شرکت تکنو خلاق و نماینده این شرکت در بریتانیا، هم در همین جریان آزاد شد. او سال ۱۳۹۶ به اتهام جاسوسی در ایران در زمان سفر به کشورش برای دیدار با مادر ۸۶ ساله اش بازداشت شده بود.
شهریور سال ۱۳۹۸ قوه قضائیه اعلام کرد آشوری به اتهام جاسوسی برای اسرائیل و تحصیل مال نامشروع به ۱۲ سال زندان و استرداد ۳۳ هزار یورو که از وی کشف شده به نفع جمهوری اسلامی محکوم شد.
رسانه‌های بریتانیایی همان زمان مدعی شدند آشوری یکی از افرادی است که به دلیل اختلاف دولت‌های ایران و بریتانیا بر سر قرارداد نظامی چهارمیلیون پوندی تانک‌های چیفتن که به قبل از انقلاب بر میگشت، در ایران گرفتار شده است. سفارت ایران در لندن بارها هرگونه انگیزه سیاسی در بازداشت آشوری را رد کرد، اما در نهایت آشوری همراه با زاغری و در ازای تسویه ۵۳۰ میلیون دلار بدهی تاریخی انگلیس به ایران، با میانجی‌گری عمان آزاد شد.
تبادل ناموفق باقر نمازی با پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی
«باقر نمازی» استاندار خوزستان قبل از انقلاب که سال ۱۳۹۵ برای رسیدگی به پرونده پسرش سیامک نمازی از آمریکا به ایران آمد، به جرم جاسوسی زندانی شد و مهرماه ۱۴۰۱ با مساعدت دولت عمان آزاد شد. سیامک نمازی اخیرا در نامه‌ای از زندان اوین که به طرز عجیبی به دست روزنامه نیویورک تایمز رسید، از جو بایدن درخواست کرد که به «کابوس گروگان‌ها» پایان دهد.
برخی تحلیلگران می‌گفتند این نامه با اطلاع مسئولان جمهوری اسلامی در روزنانه نیویورک تایمز منتشر شده است. انتظار می‌رفت بعد از آزادی باقر نمازی، سیامک نمازی هم آزاد شود و در ازای آزادی آنها پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی با مجوز آمریکا آزاد شود، اما ظاهرا این اتفاق رخ نداد.
نورنیوز وبسایت نزدیک به شورای عالی امنیت ملی بعد از آزادی نمازی در گزارشی گفته بود که میلیارد‌ها دلار از منابع ارزی مسدود شده ایران نیز در این چارچوب در شرف آزادسازی است.
نامه سیامک نمازی که در نیویورک تایمز منتشر شد به نوعی موید خلف وعده آمریکا بود. به نظر می‌رسید ایران قصد دارد پیامی را به آمریکایی‌ها مخابره کند. این زندانی ایرانی – آمریکایی در این نامه از جو بایدن درخواست کرده بود که «تمام گروگان‌های آمریکایی در ایران» را به آمریکا بازگرداند و به مصائب آنها در زندان جمهوری اسلامی فکر کند.
باقر نمازی و فرزندش سیامک نمازی
مبادله استاد دانشگاه استرالیایی با متهمان بمبگذاری علیه دیپلمات‌های اسرائیلی در تایلند
«کایلی مورگیلبرت» استاد دانشگاه استرالیایی-بریتانیایی در زمینه مطالعات اسلامی سال ۱۳۹۷ به اتهام جاسوسی بازداشت و به ۱۰ سال حبس در ایران محکوم شد. کایلی ۵ آذر ۱۳۹۹ همزمان با آزادی سه زندانی ایرانی در تایلند، آزاد شد.
یک روز پس از آزادی کایلی مور-گیلبرت، مقام‌های تایلندی تأیید کردند که سه زندانی تبعه ایران را که در این کشور به اتهام بمبگذاری علیه دیپلمات‌های اسرائیلی در زندان بودند، به تهران فرستاده شده‌اند. این سه ایرانی آزاد شده از زندان تایلند شامل سعید مرادی، محمد خزاعی و مسعود صداقت‌زاده بودند.
رسانه‌های ایرانی تصاویر آزادی کایلی مور-گیلبرت را همزمان با بازگشت سه ایرانی آزادشده پخش کرده‌اند. با این وجود مقام‌های استرالیایی حاضر به تایید این مبادله نشدند. اسکات موریسون، نخست‌وزیر استرالیا، گفت حاضر به تایید یا تکذیب گزارش‌ها نیست. اما معاون دادستان کل تایلند آزادی زندانیان ایرانی را بخشی از برنامه مبادله زندانیان میان ایران و تایلند خواند.
تبادل رسمی ژیو وانگ با مسعود سلیمانی
ژیو وانگ شهروند آمریکایی چینی بود که سال ۲۰۱۶ به جرم جاسوسی برای ایالات متحده آمریکا در ایران زندانی بود. او سال ۲۰۱۷ به ده سال حبس محکوم شد. آزادی او در نتیجه یکی از معدود تلاش‌های دیپلماتیک موفق بین ایران و آمریکا در دولت ترامپ بود. وانگ در هفتم دسامبر سال ۲۰۱۹، در چارچوب توافق بین ایران و آمریکا بر سر مبادله زندانی و در ازای آزادی مسعود سلیمانی استاد دانشگاه و محققی که به اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران بازداشت شده بود، آزاد شد.
بیشتر بخوانید: عکاسی مخفی از آرشیو وزارت خارجه؛ تحقیق یا جاسوسی؟/ زندانی هم‌بند نزار زاکا کیست؟
سلیمانی به دعوت مؤسسه آمریکایی «مایو کلینیک» و برای انجام یک پروژه تحقیقاتی به آمریکا سفر می‌کند که در جریان این سفر به اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران بازداشت می‌شود. اتهام او خریداری و سفارش یک ماده مربوط به آزمایش‌های خون‌شناسی بود.
وزارت خارجه ایران حتی در مورد اقدامی که رسما تبادل زندانی اعلام شده بود هم از اشاره مستقیم به این عمل خودداری کرد. این وزارت خانه در یک بیانیه، ضمن اشاره به آزادی سلیمانی اعلام کرد «با تصویب شورای عالی امنیت ملی و همکاری و موافقت نهاد‌های قضایی و امنیتی " ژائو ونگ " شهروند آمریکایی که به جرم جاسوسی در حال گذراندن دوران محکومیت خود در ایران بود با رافت اسلامی آزاد و تحویل مقامات سوئیسی برای بازگشت به آمریکا شد.»
ژیو وانگ بعد از آزادی در گفتگو با رادیو ملی آمریکا مدعی شده بود که «ایرانی‌ها به او گفته‌اند نیاز داریم با آمریکا معامله کنیم.» او گفت «آنها گفتند: ما می‌خواهیم پولمان را از ایالات متحده پس بگیریم. ما می‌خواهیم زندانیان‌مان برگردند.»
چرا میایید ایران گروگان میشوید تا تروریست‌ها در ازای آزادی تان از زندان بیان بیرون