روایت یک رسانه عربی از سرنوشت برنامه هسته‌ای لیبی و درسی که ایران گرفته

رویداد ۲۴| خدیجه غبیشاوی: به گزارش العربی الجدید، «توافق کردیم که ایران سلاح هسته‌ای نداشته باشد. این تنها می‌تواند بر اساس توافقی مشابه مدل لیبی اتفاق بیفتد.» این سخنان از سوی بنیامین نتانیاهو، رئیس دولت اشغالگری مطرح می‌شود که حکومتی را اداره می‌کند که دارای سلاح هسته‌ای است، بدون اینکه از سوی کسی پاسخگو شود.
اما دلیل این سخنان نتانیاهو که پس از دیدار با ترامپ مطرح کرد، نزدیک شدن زمان گفت‌و‌گو‌های میان ایران و آمریکا به میزبانی کشور عمان است که قرار است شنبه آینده برگزار شود.

اظهارات نتانیاهو درباره «الگوی لیبیایی» در نوع برای اولین بار نیست که مطرح می‌شود. در فوریه گذشته، هرزی هالوی، رئیس سابق ستاد نیرو‌های دفاعی رژیم صهیونیستی، برای سلسله دیدار‌هایی با مقامات نظامی آمریکا به ریاست ژنرال مایکل کوریلا، فرمانده نیرو‌های مسلح آمریکا، به آمریکا رفت. محور آخرین سفر هالیوی به واشنگتن پرونده هسته‌ای ایران بود. هدف این بود که وی طرف آمریکایی را در مورد برنامه‌های نظامی که ارتش اشغالگر برای مقابله با ایران به روز کرده است، توجیح کند.

در آن زمان و همزمان با این سفر، واشنگتن پست به نقل از مقامات آمریکایی و اسرائیلی تهدیدی را با این محتوا گزارش داد که «اگر ایران تأسیسات هسته‌ای خود را به تبعیت از مدل لیبی کنار نگذارد، اسرائیل قصد دارد آنها را با یا بدون حمایت آمریکا بمباران کند».
حتی قبل از گزارش این روزنامه، رسانه‌های آمریکایی گزارش‌های اطلاعاتی منتشر کردند که بر اساس آن، آمریکا تخمین زده بود که اسرائیل در نیمه اول سال جاری به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله خواهد کرد.

منظور نتانیاهو از مدل لیبیایی چیست؟

در دسامبر ۲۰۰۳، تونی بلر، نخست وزیر بریتانیا و جورج بوش، رئیس جمهور ایالات متحده، در یک سخنرانی دراماتیک که جهان را بهت زده کرد، اعلام کردند که لیبی از سلاح‌های کشتار جمعی دست می‌کشد.
در آن زمان، بلر گفت: "این یک بیانیه شجاعانه و تاریخی است که به لیبی اجازه می‌دهد به آغوش جامعه بین المللی بازگردد. " بوش با اشاره به کره شمالی و ایران افزود: رهبرانی که توسعه سلاح‌های کشتار جمعی را کنار می‌گذارند، مسیری هموار برای برقراری روابط با ایالات متحده و متحدانش خواهند یافت.

معمر قذافی نیز در این باره گفت که کشورش "تصمیم هوشمندانه و گامی شجاعانه" گرفته است.
در آن زمان لیبی به عنوان یکی از منزوی‌ترین و غیرقابل پیش بینی‌ترین کشور‌های صحنه بین المللی به شمار می‌رفت که اعلام کرد به طور یکجانبه تمام برنامه‌های خود برای توسعه سلاح‌های کشتار جمعی از جمله تسلیحات هسته‌ای، بیولوژیکی و شیمیایی را کنار می‌گذارد که اقدامی غافلگیرکننده بود.

لیبی از سال ۱۹۶۹، چندین دهه بود که بر روی یک برنامه مخفی برای توسعه تسلیحات هسته‌ای با همکاری کشور‌هایی مانند پاکستان و کره شمالی کار می‌کرد. برنامه هسته‌ای این کشور شامل دستیابی به سانتریفیوژ‌هایی برای غنی سازی اورانیوم، مواد خام، اطلاعات تکنولوژیکی و زیرساخت‌های فیزیکی بود. اگرچه لیبی در زمان اعلام کناره گیری از این برنامه سلاح هسته‌ای نداشت، اما به عنوان کشوری در نظر گرفته می‌شد که در این زمینه به حدی پیشرفت کرده بود که "نگرانی" را در غرب برانگیخته بود.
تصمیم قذافی پس از ماه‌ها مذاکره محرمانه با ایالات متحده و انگلیس و با حمایت آژانس بین المللی انرژی اتمی اتخاذ شد.
زمینه بین المللی در انتخاب لیبی تعیین کننده بود. دلیل آن این است که این مذاکرات پس از حوادث ۱۱ سپتامبر و بمباران مرکز تجارت جهانی در نیویورک صورت گرفت.

در نتیجه، ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ به عراق حمله کرد و تهدید نظامی بیش از هر زمان دیگری ملموس شد. در آن زمان، مقامات ارشد دولت بوش ادعا کردند که «بازدارندگی آمریکا بر تصمیم قذافی تأثیر گذاشته است، زیرا او احساس می‌کرد که کشورش پس از عراق هدف بعدی خواهد بود».
به عنوان بخشی از این توافق، لیبی متعهد به افشای همه پروژه‌های خود، دسترسی کامل به نظارت بین‌المللی و نابودی تمام اجزای مرتبط با توسعه سلاح‌های هسته‌ای است.

در مقابل، ایالات متحده و بریتانیا متعهد شدند که موقعیت لیبی را در جهان بهبود بخشند، از جمله لغو تحریم ها، عادی سازی روابط با غرب و برقراری مجدد دسترسی به اقتصاد جهانی، اقداماتی بود که غرب به آن متعهد شد.
علاوه بر این، لیبی اطلاعاتی در مورد شبکه‌ای که توسط دانشمند هسته‌ای عبدالقدیر خان، معروف به "پدر بمب پاکستان" اداره می‌شود نیز ارائه کرد.
اگرچه قذافی در سال‌های اول به وعده‌هایی که دریافت کرده بود، رسید، به‌ویژه زمانی که شرکت‌های غربی شروع به سرمایه‌گذاری در نفت لیبی کردند، مقام‌های غربی به لیبی سفر کردند و حتی رهبر آن در شورای امنیت سازمان ملل سخنرانی کرد. با این حال، این کشور برای مدت طولانی همچنان در انزوا باقی ماند.
در سال ۲۰۱۱، با وقوع انقلاب‌های بهار عربی، جنگ داخلی در این کشور آغاز شد که طی آن مخالفان وی از حمایت ناتو و ایالات متحده برخوردار شدند. اقدامی که این سوال را مطرح می‌کند که آیا تصمیم لیبی برای دست کشیدن از تسلیحات خود تصمیم درستی بوده است؟

مدل لیبیایی، چیزی که ایران را به پایبندی بیشتر سوق داد

بر این اساس و در نتیجه آنچه برای لیبی رخ داد، رهبران کره شمالی و ایران مداخله نظامی غرب در لیبی را دلیلی بر اشتباه لیبی برای کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای خود می‌دانستند.
در نتیجه و بلافاصله، آنها شروع به پایبندی بیشتر و بیشتر به برنامه هسته‌ای خود کردند. از منظر ایران، دخالت ناتو در جنگ داخل لیبی نشان دهنده نقض تفاهماتی بود که با غرب به دست آورده بود؛ بنا به ادعای العربی الجدید مقامات ایرانی بر این باورند که کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای، آنها را به سرنوشتی مشابه سرنوشت لیبی می‌کشاند.

در نتیجه امروز، وقتی صحبت از توافق هسته‌ای احتمالی با ایران می‌شود، مقایسه نکردن آن با لیبی دشوار می‌شود. این رسانه عربی می‌گوید: تهران برنامه هسته‌ای خود را به عنوان یک "سیاست بیمه"ای در قبال غرب می‌بیند.
حتی در آن روز‌های پیش از توافق لیبی، مانند ایران امروز، لیبی مظنون به ساخت مخفیانه سلاح هسته‌ای بر خلاف تعهدات بین المللی بود. در هر دو مساله، ماشین‌آلات تولید بمب هسته‌ای که توسط عبدالقدیر خان فروخته می‌شد و از همان سانتریفیوژ‌های B-۱ بود، استفاده شد.

علاوه بر این، هر دو کشور به طور مستقیم یا غیرمستقیم با تهدیداتی از سوی آمریکا و متحدانش مواجه شدند مبنی بر اینکه توسعه بیشتر این سلاح منجر به واکنش متقابل نظامی خواهد شد.
با این حال ایران و لیبی چه در سطح رژیم حاکم و چه در سطح ایدئولوژی تفاوت‌های اساسی دارند. به عنوان یک نمونه، لیبی در هنگام امضای قرارداد خلع سلاح کشوری منزوی بود و نه متحدان منطقه‌ای قوی داشت و نه یک قدرت منطقه‌ای تأثیرگذار بود. در مقابل، ایران، حتی بدون متحدان منطقه‌ای، یک نیروی تأثیرگذار در چندین کشور منطقه است.
به نوشته این رسانه عربی، با توجه به این سابقه احتمال موافقت ایران با کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای مشابه توافق لیبی بسیار اندک است.