پنجه صدا و سیما بر صورت سرگرمی ایران | آیا ساترا قانونا حق توقیف سریال و فیلتر شبکه‌های خانگی را دارد؟

رویداد۲۴| مازیار وکیلی- ساترا در یک اقدام ضربتی سریال سووشون را نیامده توقیف کرد تا نشان دهد قدرت اصلی در عرصه پلتفرم‌های مجازی هم چنان در دست این نهاد منصوب به سازمان صدا و سیما است. اما ساترا این بار پا را از این هم فراتر گذاشته و علاوه بر توقیف سریال، پلتفرم پخش کننده آن (نماوا) را هم مسدود کرد تا به همه ثابت کند، اگر بخواهد می‌تواند همه چیز را تحت تاثیر اقدامات خود قرار دهد.

بعید است که مسئله اصلی ساترا با سریال سووشون و پلتفرم نماوا رقص مختلط سریال یا برخورد‌های فیزیکی میان شخصیت‌های زن و مرد باشد؛ که اگر موضوع صرفاً این بود فقط باید سریال توقیف می‌شد. ساترا با سانسور و دخل و تصرف‌هایی که بر برنامه‌های شبکه نمایش خانگی اعمال می‌کند قصد دارد مهم‌ترین رقیب داخلی سازمان تابعه خود را تضعیف کرده و رقبا را تا جای ممکن از صحنه بیرون کند.

آیا ساترا مسئول صدور مجوز ساخت و پخش محصولات نمایش خانگی است؟

با توجه به اعمال نظر گسترده ساترا بر تولیدات نمایش خانگی و مسدود شدن اخیر شبکه نماوا به دلیل پخش سووشون، پاسخ به یک سوال ضروری است؛ ساترا چگونه به برنامه‌های تولیدی در شبکه نمایش خانگی مجوز می‌دهد؟

ساترا به‌عنوان یکی از معاونت‌های تخصصی سازمان صداوسیما فعالیت می‌کند و از نظر ساختاری، استقلال سازمانی ندارد و فاقد اساسنامه مستقل، رسمی و مصوب است و جایگاه حقوقی آن هم چنان محل بحث است. این موضوع در اظهارات مسئولان ساترا نیز تأیید شده است. با این حال، در برخی قوانین پیشین مانند قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، نام ساترا به‌عنوان سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر صداوسیما ذکر شده است

در جریان تصویب لایحه عفاف و حجاب در سال ۱۴۰۲، مجلس شورای اسلامی نام ساترا را به‌صورت مستقل از صداوسیما ذکر کرد که این امر باعث ایجاد ابهام در شورای نگهبان شد. شورای نگهبان اعلام کرد که با توجه به روشن نبودن وضعیت اساسنامه ساترا، ابهاماتی وجود دارد که باید برطرف شود. در پاسخ به این ابهام، مسئولان ساترا تأکید کردند که ساترا معاونت تخصصی صداوسیماست و از آن استقلال سازمانی ندارد. بنابراین، با درج نام سازمان صداوسیما به‌جای ساترا، این مشکل حل خواهد شد؛ بنابراین سوال مهمتر این است که ساترا بر اساس چه قوانینی اقدام به سانسور، توقیف یا حتی مسدود کردن برنامه‌ها و پلتفورم‌های انتشار آنها می‌کند؟

آنطور که در توضیحات سایت ساترا آمده است؛ ساترا برای صدور مجوز تولید و پخش برنامه‌های اینترنتی، چهار مرحله را در نظر گرفته است: تصویب طرح اولیه، تصویب فیلمنامه، صدور مجوز تولید و صدور مجوز انتشار. پایش محتوا بصورت پیشینی و پسینی صورت می‌گیرد. این فرآیند نشان می‌دهد که ساترا از مرحله شکل‌گیری ایده تا پخش نهایی، بر تمامی محتوای تولیدشده نظارت دارد؛ بنابراین هیچ محتوایی بدون مجوز تولید ساترا بر روی آنتن شبکه‌های خانگی قرار نمی‌گیرد.

بیشتر بخوانید: 

ریزش مخاطب رسانه‌های رسمی و دوراهی مقابله با رقبا: کنترل و استخدام یا توقیف و سانسور

اختلاف صداوسیما و شبکه نمایش خانگی بر سر چیست؟

چرا سووشون نیامده توقیف شد؟ | سریالی برای احیای غرور ملی اما نامناسب برای خانواده

دلیل توقیف سریال سووشون چه بود؟

در پی توقیف سریال سووشون و مسدود شدن پلتفرم نماوا، مسئولان این شبکه اینترنتی در بیانیه‌ای اعلام کردند که سریال سووشون «با مجوز تولید» و با صرف هزینه تولید و بعد از طی چند مرحله بازبینی نمایندگان ساترا منتشر شده است. بر اساس این بیانیه، این سریال «به خاطر طولانی شدن روند اصلاحات ساترا گرفتار تعلیق عرضه شده» و حالا که عرضه شده هم گرفتار محدودیت می‌شود، در حالی که به تمام تعهدات خود عمل کرده و پیشتر «بیست دقیقه از سریال» هم با نظر ساترا حذف شده است. 

مسئولان نماوا میگویند علت توقیف سریال اختلاف سلیقه ساترا با پلتفرم بر سر «۶۲ ثانیه» بوده است. این در حالی است که توضیحات مسئوان ساترا کاملاً در تضاد با مدیران نماوا است. در بیانیه ساترا آمده: «بر اساس ضوابط جاری، تمامی آثار نمایشی، ملزم به اخذ مجوز ساخت (طرح اولیه، فیلمنامه و تولید) و انتشار هستند. درخصوص سریال «سووشون»، کلیات طرح اقتباسی مورد موافقت قرار گرفته لیکن فیلمنامه ارائه شده نتوانست مجوز تولید را اخذ کند.» 

جالب اینجاست که بیانیه ساترا با عملکرد خود این نهاد در تضاد است. ساترا اذعان کرده که طی ماه گذشته اثر تولید شده را در شورای انتشار بازبینی و نکات اصلاحی را در جلسات مختلف به مدیران محترم نماوا و کارگردان و تهیه‌کننده اعلام کرده است. اگر سریال مجوز نداشته چرا مسئولان ساترا وقت و انرژی خود را برای اصلاح و بازبینی سریال صرف کرده‌اند؟ اگر مجوز داشته چرا ساترا می‌گوید نداشته؟

توقیف نماوا به دستور قوه قضاییه انجام شده است. ساترا هم در بیانیه خود به این مساله اشاره کرده و از «مدعی‌العموم» برای «اقدام به موقع و قاطع، در دفاع از حاکمیت قانون و صیانت از حقوق عامه و حکمرانی یکپارچه فرهنگی» تشکر و قدردانی کرده است. اگر ساترا آنطور که در آیین نامه داخلی این نهاد آمده، حق نظارت بر انتشار آثار منتشر شده پلتفرم‌ها را دارد، چرا قوه قضائیه باید در مسائل این چنینی ورود کند؟ 

از سوی دیگر در پی توقف پخش و فیلتر نماوا، ساترا گفته بازبینی مجدد این سریال بیش از صد روز طول می‌کشد. مشخص نیست چرا مدت زمان بازبینی یک سریال چرا باید این قدر طولانی باشد. در دهه فجر طی ده روز بیش از صد فیلم توسط وزارت ارشاد مورد بازبینی قرار گرفته و در سینما‌ها پخش می‌شود. چرا ساترا برای اصلاح و بازبینی تنها یک سریال، به اندازه چند صد فیلم سینمایی زمان لازم دارد؟

تعطیلی صد روزه نماوا کارکنان این شرکت را متحمل مشکلات معشیتی جدی خواهد کرد

شادی رسانه‌های اصول‌گرا از توقیف سووشون و فیلتر نماوا

یکی از نکات قابل‌توجه در ماجرای توقیف سریال «سووشون» و فیلتر پلتفرم «نماوا»، واکنش رسانه‌های اصول‌گرا بود؛ واکنشی نه با نگرانی، بلکه با ابراز خشنودی.

خبرگزاری فارس بلافاصله پس از فیلترینگ، در گزارشی نوشت: «برخی کاربران گزارش داده‌اند که پلتفرم نماوا با تکیه بر زیرساخت‌های شرکت اینترنتی شاتل – که مالک اصلی آن نیز محسوب می‌شود – برخلاف دستور فیلترینگ، همچنان محتوای خود را در دسترس کاربران قرار داده است؛

اقدامی که از منظر نهاد‌های نظارتی تخلف به‌شمار می‌رود.» این رسانه، فعالیت ادامه‌دار نماوا را مصداق «تأمین غیرمجاز خدمات محتوایی» عنوان کرده و خواستار برخورد قاطع قوه قضائیه با مسئولان این پلتفرم شد. این گزارش را می‌توان به‌نوعی هشداری به سایر پلتفرم‌ها نیز تعبیر کرد: اگر می‌خواهند دچار سرنوشت مشابه نشوند، باید بی‌کم‌وکاست مطیع دستورات ساترا باشند.

روزنامه کیهان نیز در گزارشی به شیوه خاص خود به توقیف «سووشون» پرداخت و نوشت: «تهیه‌کنندگان این سریال عجب کلکی سوار کرده‌اند! می‌دانستند که سریال به دلیل صحنه‌های فسادانگیز و غیراخلاقی توقیف خواهد شد و این خبر در رسانه‌ها بازتاب می‌یابد؛ سپس با حذف همان صحنه‌ها، اجازه پخش گرفته و در نتیجه، با ایجاد کنجکاوی عمومی، مخاطبان بسیاری را جذب خواهند کرد؛ درست مانند نمونه‌های قبلی!» کیهان همچنین به پخش صحنه‌های حذف‌شده در فضای مجازی اشاره کرده و آن را بخشی از این «نقشه تبلیغاتی» دانسته است.

اما پرسشی که از چنین تحلیل‌هایی برمی‌آید این است: چرا هر بار که نهاد‌های حاکمیتی به توقیف یک اثر هنری می‌پردازند، آن اثر ناگهان محبوب‌تر و پربیننده‌تر از قبل می‌شود؟ آیا این واکنش عمومی، نوعی مقاومت در برابر رویکرد‌های سخت‌گیرانه نیست؟

در نگاهی کلی، به‌نظر می‌رسد اقدامات اخیر ساترا کمتر از آن‌که بر مبنای ضوابط روشن و اصول منطقی باشد، بیشتر تلاشی است برای محدودسازی فضای رقابتی پلتفرم‌های نمایش خانگی. به‌خصوص که این پلتفرم‌ها امروز به‌عنوان رقبای جدی صدا و سیما در جذب مخاطب شناخته می‌شوند.

اگر دغدغه ساترا واقعاً مسائل شرعی و اخلاقی بود، توقیف خودِ سریال کفایت می‌کرد و نیازی به فیلتر کامل پلتفرم نبود؛ پلتفرمی که ده‌ها محتوای دیگر با مجوز و بدون اشکال را در اختیار کاربران قرار می‌دهد. چنین برخوردی نشان می‌دهد که هدف فراتر از اصلاح محتوای یک سریال است: شاید نوعی واکنش به تغییر ذائقه عمومی مردم که دیگر حاضر به تماشای تولیدات بی‌رمق تلویزیون نیستند و گزینه‌های مستقل‌تری را برای سرگرمی انتخاب کرده‌اند.