چرا سووشون نیامده توقیف شد؟ | سریالی برای احیای غرور ملی اما نامناسب برای خانواده

رویداد۲۴| مازیار وکیلی- بدون شک «سووشون» یکی از مهم‌ترین رمان‌های تاریخ ادبیات ایران است. رمان تحسین‌شده سیمین دانشور، «سووشون» دوران اشغال ایران توسط نیرو‌های متفقین (دهه ۱۳۲۰ شمسی) را روایت می‌کند. داستان سووشون بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ اتفاق می‌اُفتد. دورانی که ایران تحت اشغال نیرو‌های بیگانه قرار داشت و قحطی و فقر سراسر ایران را فرا گرفته بود. دانشور در این رمان داستان یک خانواده ملاک شیرازی را در دهه بیست روایت می‌کند. داستان زری و یوسف، زوجی از طبقه ملاک شیرازی، بازتابی از تضاد‌های ملی‌گرایی، اخلاق، و استیصال اجتماعی آن دوره است. رمان با تلفیق عناصر اسطوره‌ای – از جمله ارجاع به سیاوش شاهنامه – به روایتی حماسی، اما شخصی از تقابل فرد با ساختار‌های سلطه می‌پردازد. مرد این خانواده، یوسف که بسیار میهن دوست و وطن پرست است در برابر درخواست انگلیسی‌ها برای اعطای محصول خود به آنها مقاومت می‌کند و همین موضوع باعث می‌شود به دست یک ناشنانس کشته شود. مرگ یوسف، زری همسر یوسف را پریشان حال می‌کند و باعث می‌شود زری یوسف را در رویاهایش مانند یکی از اساطیر باستانی ایران یعنی سیاوش ببیند. شدت پریشان حالی زری به قدری زیاد است که همگان خیال می‌کنند او دیوانه شده است. اما زری خیلی زود بر خودش مسلط می‌شود و سعی می‌کند آنطور که یوسف می‌خواسته، زندگی کند؛ حالا مرگ یوسف باعث تحول و تغییر دیدگاه زری شده است.

رمان سووشون به قدری خوب از کار درآمد که بسیاری از نویسندگان و منتقدان ادبی از این رمان به عنوان یکی از بهترین رمان‌های معاصر ایرانی یاد کردند. منتقدانی همچون حسین پاینده و حسن میرعابدینی بار‌ها به جایگاه شاخص سووشون در ادبیات داستانی معاصر اشاره کرده‌اند.

نرگس آبیار کارگردان سووشون کیست؟

نرگس آبیار متولد ۶ اسفند ۱۳۵۰ است و کارش را از سال ۱۳۷۶ و با داستان نویسی آغاز کرد. او در ابتدا دو رمان برای نوجوانان بنام‌های «دو خط» و «داستان زنی که یاس فلسفی داشت» نوشت. آبیار سپس دو داستان بزرگسالانه بنام‌های «عروس آسمان» (درباره زندگی رابعه عدویه) و «کوه روی شانه‌های درخت» را به نگارش درآورد که دومی برنده جایزه هشتمین جشنواره کتاب دفاع مقدس شد. 

بیشتر بخوانید:همه آنچه باید درباره سریال سووشون بدانید| گران‌ترین سریال نمایش خانگی 

آبیار از سال ۱۳۸۴ ساخت فیلم‌های کوتاه و مستند را آغاز کرد و اولین فیلم کوتاه او «بن بست مهربان» برنده بهترین جایزه از جشنواره فیلم کوتاه ستایش شد و در چند جشنواره بین المللی هم شرکت کرد. آبیار کار خود در سینمای حرفه‌ای را در سال ۱۳۹۱ و با ساخت «اشیا از آن آنچه در آینه می‌بینید به شما نزدیک‌تر است» آغاز کرد. اما آبیار با دومین فیلم سینمایی خود یعنی «شیار ۱۴۳» به شدت مورد توجه منتقدان قرار گرفت. فیلم داستان مادری را روایت می‌کند که پسرش سال‌ها است به جنگ رفته و از او خبری نیست، مادر هم صبورانه منتظر اوست و آمدن پسرش را انتظار می‌کشد... روایت متفاوت آبیار از داستان صبر مادرانی که هم پای پسران خود در جنگ نقش داشتند، او را کاندیدای چند سیمرغ در سی و دومین جشنواره فیلم فجر کرد. شیار ۱۴۳ با کسب سه سیمرغ بهترین بازیگر زن، بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و جایزه ویژه هیئت داوران و یک اکران خوب به موفقیت زیادی دست پیدا کرد. آبیار با ساخت «نفس» که تاریخ معاصر ایران را از نگاه یک دختر بچه روایت می‌کند، موفقیت شیار ۱۴۳ را تکمیل کرد. این کارگردان با ساخت تریلر امنیتی «شبی که ماه کامل شد» و کسب شش سیمرغ بلورین تبدیل به کارگردانی شد که می‌تواند پروژه‌های سنگین و پرخرج را هم به نتیجه برساند. آبیار با ساخت «ابلق» به جنبش می‌تو واکنش محافظه کارانه‌ای نشان داد و در نهایت سراغ شبکه نمایش خانگی رفت. 

ساخت دو سریال عظیم و پرخرج «سووشون» و «بامداد خمار» برای شبکه نمایش خانگی نشان داد آبیار رویا‌های زیاد و بزرگی در سر دارد. آبیار در سال ۱۳۹۹ به عضویت آکادمی اُسکار درآمد که این عضویت واکنش برخی سینماگرانی که اعتقاد داشتند آبیار کارگردانی نزدیک به حاکمیت است و به همین دلیل نباید عضو آکادمی اُسکار شود، را برانگیخت. آبیار بعد‌ها در برنامه‌ای اعلام کرد که هیچ نسبتی با طیف اصولگرا ندارد و حتی به واسطه دیدار با سیدمحمد خاتمی رئیس جمهور اسبق ایران مورد حمله این طیف سیاسی هم قرار گرفته است.

جنجال‌ها و حواشی قسمت اول سووشون

قسمت اول «سووشون» با یک سکانس عروسی مفصل آغاز می‌شود که در آن رقص، تماس فیزیکی میان بازیگران و حتی دیالوگ‌هایی با بار اروتیک، واکنش‌های تند به همراه داشت. بسیاری معتقدند چنین سکانس‌هایی با استاندارد‌های «تلویزیون خانواده‌محور» در ایران در تضاد است.

سووشون پیش از پخش هم درگیر حواشی بسیار زیادی شد. ساترا مجوز پخش سریال را خیلی دیر صادر کرد و حتی اجازه نداد پوستر‌های فیلم با عکس بازیگران سریال در سطح شهر به نمایش دربیایند. شایعات زیادی درباره سریال وجود داشت که به شدت کنجکاوی تماشاگر را برمی‌انگیخت. هزینه‌ی ساخت هر قسمت از سریال سووشون یکی از این موارد بود. بر اساس آمارها، هر قسمت از یک سریال در شبکه نمایش خانگی تقریباً سه میلیارد تومان هزینه دارد؛ این در حالی است که گفته می‌شود هر قسمت از سریال سووشون چیزی در حدود هشت میلیارد تومان خرج برداشته است. این هزینه هنگفت توقعات را از سریال بالا برد و همه منتظر بودند تا ببیند آبیار در سووشون چه کرده است. 

با پخش قسمت اول مشخص بود که سریال بدون واکنش نخواهد بود و صدای محافظه‌کاران را درخواهد آورد. کار به قدری بالا گرفت که نه تنها سریال توقیف شد که پلتفرم نماوا هم به خاطر انتشار این سریال مسدود شد. 

سووشون مضمون قابل ستایشی دارد. کارگردان در ایران سریال مانند نویسنده رمان کوشیده که وطن پرستی مرد ایرانی (اعتراض یوسف به برگزاری عروسی مجلل دختر حاکم در حالی که مردم گرسنه هستند) و نجابت زن ایرانی (رد کردن پیشنهاد رقص افسر انگلیسی توسط زری) را نمایش دهد. اما سریال خط قرمز‌هایی را هم جا به جا کرده است. سووشون را می‌توان سریال هنجار شکنی دانست که می‌کوشد با ایجاد موقعیت‌های حساسیت برانگیز، توجه مخاطب را به خود جلب کند. 

از سوی دیگر، روایت کند و بیش از اندازه طولانی قسمت اول (۸۵ دقیقه) و استفاده از دوربین روی دست و نما‌های اغراق‌آمیز، بیش از آن‌که حس غوطه‌وری القا کند، برای مخاطب خسته‌کننده از آب درآمده است.

قسمت اول سووشون را می‌توان «هیاهوی بسیار برای هیچ» نامید. باید منتظر ماند و دید که آیا پخش سریال ادامه خواهد داشت یا این سریال را هم باید در فهرست محصولات توقیفی شبکه نمایش خانگی قرار داد.