پذیرش توبه تتلو، استثنا در نظام قضایی است | اگر بعدا مشخص شود که توبه الکی بوده، حداکثر مجازات اجرا می‌شود

رویداد۲۴| آرزو فرشید - وکیل امیرحسین مقصودلو (معروف به تتلو) خبر داده که توبه موکلش توسط دادگاه کیفری یک احراز شده و پرونده در ادامه روند رسیدگی، برای تصمیم‌گیری در مرحله بعد به ریاست قوه قضائیه ارسال شده است. نغمه مقصودلو خواهر تتلو هم با انتشار ویدیویی ازعفو و آزادی برادرش امیرحسین مقصودلو مشهور به امیر تتلو خبر داده و  گفته که درخواست توبه تتلو به تازگی پذیرفته شده و او از مجازات اعدام خلاصی یافته است.

پیشتر عموی تتلو گفته بود «او قبلا توبه کرده است و امیدواریم حکم اعدام تغییر کند» او در ادامه گفته بود «تتلو در زندان ازدواج کرده است».

امیرحسین مقصودلو با اتهام «توهین به مقدسات» دادگاه کیفری استان تهران به ۵ سال حبس محکوم شده بود، اما پس از فرجام‌خواهی، دیوان عالی کشور حکم را نقض و به شعبه دیگری از دادگاه کیفری فرستاد. در جریان این بازنگری، دادگاه این بار حکم اعدام صادر کرد. حکمی که بعد در دیوان عالی کشور نیز تایید شد.

اخیراً یک فایل صوتی از صحبت‌های امیر تتلو، خواننده جنجالی و پرحاشیه، از زندان منتشر شد.  با وجود اینکه در این فایل صوتی، امیر تتلو اشاره مستقیمی به مهاجرت و درخواست پناهندگی خود نمی‌کند، اما برخی رسانه‌ها از تصمیم او به منظور جمع کردن امضا برای سازمان ملل و مهاجرت صحبت کرده‌اند.

حالا احراز توبه تتلو توسط دادگاه بار دیگر موضوع اعدام و کارکرد «توبه» در قوانین کیفری ایران را زیر سوال برده است. این پرونده نه‌فقط از منظر اجتماعی بلکه به دلیل ابعاد حقوقی و قضایی اهمیت یافته و پرسش‌های تازه‌ای را پیش روی افکار عمومی گذاشته است.

از شمار اعدام‌ها کاسته می‌شود؟

پرونده تتلو در شرایطی خبرساز شده که طی سال‌های اخیر موضوع مجازات اعدام در ایران بار‌ها مورد انتقاد فعالان سیاسی و اجتماعی و نهادهای بین المللی قرار گرفته است. چند روز پیش آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات در توییتی با انتقاد از تداوم اجرای احکام اعدام، خواستار لغو این مجازات و جایگزینی روش‌های انسانی‌تر در قانون کیفری شد. او تأکید کرده بود که افزایش اعدام‌ها نه‌تنها امنیت نمی‌آورد بلکه به چالش‌های حقوق بشری ایران نیز دامن می‌زند.

محسن برهانی، حقوقدان، نیز نقش رئیس قوه قضائیه را در مرحله پس از صدور حکم قطعی «حیاتی» دانسته و پیشنهاد کرده است که با تشکیل جمعی مشورتی از استادان حقوق و فقها، همه احکام اعدام پیش از اجرا مورد بازبینی قرار گیرد تا از خطای احتمالی جلوگیری شود. 

اما سوال اینجاست که چطور توبه یک متهم پذیرفته می‌شود اما یک متهم دیگر نه. معیار قبولی توبه چیست و چرا این قاعده باگ دارد؟

آیا «توبه» می‌تواند جان متهم را نجات دهد؟

پرسش مهمی که حالا مطرح شده این است که توبه در چه شرایطی می‌تواند در نظام قضایی ایران پذیرفته شود و آیا می‌تواند به کاهش یا لغو مجازات‌هایی مانند اعدام منجر شود؟ برای یافتن پاسخ، باید به مواد قانونی و رویه‌های قضایی در جمهوری اسلامی رجوع کرد.

علی نجفی‌توانا، حقوق‌دان و استاد دانشگاه در گفت‌و‌گو با رویداد۲۴ می گوید: «توبه در حقیقت به معنی اظهار ندامت و پشیمانی مجرم یا متهم نسبت به عملی است که بر خلاف قانون انجام شده و معمولا باید از روی صداقت باشد. به این معنی که شخص متوجه اشتباه خود شده و از مجموع کلام و عمل او برداشت شود که دیگر مرتکب آن جرم نخواهد شد؛ بنابراین کسی که توبه کرده باید به این عقلانیت رسیده باشد که اقدام گذشته‌اش بر خلاف قانون بوده است و قول می‌دهد که دیگر مرتکب نشود.»

بیشتر بخوانید:

جزییات جدید از دادگاه تتلو؛ خواننده جنجالی از مجازات اعدام نجات یافت؟

پیشنهاد نوآورانه برهانی: اعدام‌ها مشروط به اجماع حقوقدانان و فقها شود

اعدام برای توقف متجاوز یا سکوت قربانی؟| یک وکیل دادگستری: در قانون ایران متجاوز یا ۹۹ ضربه شلاق می‌خورد و آزاد می‌شود یا اعدام

وی با اشاره به اینکه «توبه می‌تواند در تمام جرایم مورد پذیرش قرار بگیرد» توضیح داده که «توبه با توجه به موارد اتهامی فرد می‌توند موجب ساقط شدن حکم یا تخفیف در مجازات بشود».

چرا توبه متهمان امنیتی و سیاسی پذیرفته نمی‌شود اما توبه تتلو قبول است؟

این عضو کانون وکلا موارد استثنای پذیرش توبه متهم را هم برشمرده و گفته «در بحث قصاص و جرایم جسمی که موجب دیه می‌شود یا زنا و لواط، همچنین در مورد محاربه معمولا مجازات به طور کلی از بین نمی‌رود.»

به گفته این وکیل دادگستری، «قانون‌گذار در پرونده‌هایی که عنوان اتهامی محاربه باشد - یعنی اقدام علیه امنیت عمومی، مبارزه با حکومت اسلامی و ایجاد ترس در جامعه و موارد مثل این صورت گرفته باشد – پیش‌بینی کرده که اگر فرد قبل از ارتکاب محاربه دستگیر شود یا قبل از اینکه مرتکب جرم شود خود بیاید و توبه کند؛ استثنائا توبه می‌تواند موثر باشد».

نجفی‌توانا افزود: «در جرایم حدی دیگر طبق پیش‌بینی قانون‌گذار اگر شخص قبل از اثبات جرم توبه کند و ندامت او برای قاضی اثبات شود، توبه پذیرفته می‌شود. اما اگر فرد بعد از اثبات جرم و صدور حکم قطعی توبه کند، رئیس قوه قضاییه این اختیار را دارد که با درخواست از مقام رهبری مجازات وی را مورد عفو قراردهد».

پرونده تتلو می‌تواند استثنا باشد؟

جالب اینجاست که به گفته نجفی توانا، اگر توبه تتلو در نهایت منجر به شکستن حکم او شود، پرونده او یک مورد استثنا خواهد بود. او می گوید «تا کنون مورد عملی در این خصوص نداشته‌ایم، چرا که با توجه به افول فرهنگ در کشور ما معمولا همه متهمان در حال ابراز ندامت و پشیمانی هستند و به عبارتی گوش قاضی از این حرف‌ها پر است. من در مقام قضاوت نیستم، اما حدس می‌زنیم همین پرونده تتلو می‌تواند از جمله مواردی باشد که حکم در نهایت کاهش می‌یابد. البته بستگی به اتهامات دارد، چون در این پرونده هم اتهامات مختلفی مطرح شده است».

این وکیل پایه یک دادگستری در ادامه با اشاره به اینکه در موارد زنا و لواط بعد توبه حکم از بین نمی‌رود، اما می‌تواند تقلیل پیدا کند، گفت: تبصره ۲ ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی به صراحت می‌گوید که «در زنا و لواط هرگاه جرم به عنف، اکراه و یا با اغفال بزه‌دیده انجام گیرد، مرتکب در صورت توبه و سقوط مجازات به شرح مندرج در این ماده به حبس یا شلاق تعزیری درجه شش یا هر دو آنها محکوم می‌شود.»

بیشتر بخوانید: جزییات جدید از دادگاه تتلو؛ خواننده جنجالی از مجازات اعدام نجات یافت؟

وی با این توضیح که حبس ۶ ماه تا ۲ سال در گروه مجازات درجه ۶ قرار می‌گیرد، گفت: «در مورد جرایم تعزیری دیگر مثل کلاهبردای، سرقت، جرح و ... نیز اگر جرایم کوچک با مجازات درجه ۶ و ۷ و ۸ صورت گرفته باشد؛ توبه مجرم به شرطی که قاضی متقاعد شود که او نادم است، پذیرفته خواهد شد. اما در جرایم سنگین‌تر، قانون گذار می‌گوید که حتی اگر مجرم یا متهم توبه کند، مجازات تقلیل پیدا می‌کند و کاملا از بین نمی‌رود».

نجفی توانا تاکید کرد: «نکته مهمی که قانون‌گذار در نظر گرفته این است که اگر فرد ادعا کند که متنبه شده و بعد مشخص شود که دروغ گفته، حکم او اجرا شده و مجازات برای او حداکثر خواهد بود. نکته دیگر اینکه توبه متهم قابل اعتراض است، یعنی دادستان می‌تواند بگوید که او دروغ می‌گوید یا برای فریب دادگاه توبه کرده و به این طریق به توبه اعتراض کند».

وی درباره ابراز توبه نیز گفت: «به متهم اجازه داده شده که تا قبل از صدور حکم قطعی یعنی در مرحله تجدید نظر هم توبه کند».

نجفی توانا در پاسخ به اینکه قاضی بر اساس چه معیار‌هایی تشخیص می‌دهد که توبه فرد حقیقی است و بر اساس آن تخفیف در مجازات را لحاظ می‌کند، گفت: «این به تشخیص قاضی بستگی دارد. مثلا توبه کسی که سابقه جرم دارد، پذیرفته نمی‌شود. یا اگر فرد صادقانه توبه کرده و به قضات برای کشف حقیقت کمک کند، این اقدامات موجب پذیرش توبه او می‌شود».

در پرونده زندانیان سیاسی هم توبه پذیرفته می‌شود؟

او درپاسخ به اینکه در پرونده زندانیان سیاسی هم توبه پذیرفته و موجب تخفیف مجازات می‌شود؟ گفت: «در ایران البته فعالان سیاسی یا مطبوعاتی با اتهامات امنیتی زندانی می‌شوند. این پرونده‌ها نیز می‌تواند مشمول توبه شود و اگر مجازات کمتر از ۵ سال یعنی مجازات درجه ۶ و ۷ و ۸ در نظر گرفته شده باشد، موجب سقوط مجازات می‌شود. جرایم با مجازات سنگین‌تر نیز می‌تواند به تخفیف مجازات انجامد».

نجفی‌توانا درباره اینکه آیا در مواردی که اعدام اجرا می‌شود، فرد توبه نکرده یا چرا توبه او مورد پذیرش قرار نگرفته؛ گفت: «واکنش‌های قضایی گاهی با توجه به شرایط کشور خارج از استاندار‌دها است. مثلا چند سال قبل در بحث مبارزه با مفساد اقتصادی از رهبری اجازه گرفتند و احکام سریعتر اجرا شد. اخیرا رسیدگی به این پرونده‌ها طبق روال قانونی و عادی انجام می‌شود. یا بعد از حمله تجاوزکارانه اسرائیل شرایط هیجانی ایجاد شد که برخی پرونده‌ها سریعا مورد رسیدگی قرار گرفت و اعدام‌هایی صورت گرفت. طبیعی است که عدالت را نباید در شرایط هیجانی اجرا کرد، اما بعضا شرایط کشور سبب می‌شود که این اتفاق رخ دهد. در شرایط عادی، اما توبه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.»

پرونده‌ای فراتر از یک خواننده

پرونده امیر تتلو حالا دیگر تنها یک ماجرای فردی نیست؛ بلکه بهانه‌ای شده تا دوباره درباره آینده مجازات اعدام، کارکرد توبه در نظام قضایی و ضرورت اصلاح قوانین کیفری بحث شود. اینکه نهایتاً رئیس قوه قضائیه چه تصمیمی خواهد گرفت، پرسشی است که پاسخ آن می‌تواند تأثیر مهمی بر افکار عمومی و رویکرد حقوقی کشور بگذارد.