فلسفه خوردن هندوانه شب یلدا در فرهنگ ایرانی
رویداد۲۴ | شب یلدا، بلندترین شب سال، از کهنترین آیینهای ایرانی است که ریشه در فرهنگ، طبیعت و شیوه زیست مردم این سرزمین دارد. هر گوشه از ایران را که نگاه کنیم، یلدا با رنگ و بوی محلی خاصی برگزار میشود؛ آیینی که اگرچه در گذر زمان شکل سادهتری به خود گرفته، اما هنوز هم جوهره اصلیاش یعنی «با هم بودن» را حفظ کرده است. در میان همه این تنوعها، یک عنصر تقریباً ثابت در سفره یلدا دیده میشود: هندوانه.
خودرن هندوانه در شهرهای مختلف ایران
آداب شب یلدا در شهرها و روستاهای مختلف ایران متفاوت است. در برخی مناطق مانند اصفهان، دامغان و روستاهای اطراف، یلدا با هندوانه، انار و انگور معنا پیدا میکند؛ میوههایی که گاه به شکل آونگ نگهداری و در کنار خشکبار برای پذیرایی از مهمانها استفاده میشوند. در تالش، خوردن چهل نوع خوراکی در شب چله مرسوم است.
بیشتر بخوانید: متن تبریک شب یلدا ۱۴۰۴ | ۱۵ متن زیبا برای تبریک به دوست، همسر و خانواده
در اردبیل و آذربایجان، مردم ماستی شبیه پنیر مصرف میکنند و باور دارند خوردن آن در شب یلدا بدن را در برابر سرمای زمستان مقاوم میکند. در کمره یا خمین، کشمشهای سبز به بند کشیدهشده، کدوحلوایی پخته و گندم برشتهشده جایگاه ویژهای دارد. در سنندج، کدبانوها خربزه را برای شب چله ترشی میاندازند و در محلات، سفرهای شبیه هفتسین با هفت خوراکی نمادین پهن میشود. با وجود این تنوع، در اغلب شهرها و روستاهای ایران، سفره شب یلدا بدون هندوانه و انار کامل نیست.
یلدا جشنی مردمی
این سفره رنگین، نمادی از فراوانی، شادی و پیوند انسان با طبیعت است. یلدا اساساً آیینی خانوادگی است؛ گردهماییای که به خویشاوندان و دوستان نزدیک محدود میشود و برخلاف بسیاری از جشنهای رسمی، کمتر نشانی از تشریفات حکومتی در آن دیده میشود. حتی در منابع تاریخی نیز اشاره مستقیمی به «شب یلدا» وجود ندارد و تنها از جشن روز اول دیماه، موسوم به خرمروز، یاد شده است. همین موضوع نشان میدهد که یلدا جشنی مردمی، خانگی و غیررسمی بوده که سینهبهسینه منتقل شده است.
چرا در میان خوراکیها هندوانه؟
اما چرا در میان همه خوراکیها، هندوانه چنین جایگاه مهمی در شب یلدا دارد؟ پاسخ این پرسش را باید هم در باورهای نمادین و هم در خواص تغذیهای این میوه جستوجو کرد. هندوانه یادآور گرمای تابستان و خورشید است؛ میوهای که در سردترین شب سال، خاطره روزهای گرم را زنده میکند. در باور عامه، خوردن هندوانه در شب یلدا باعث میشود فرد در طول زمستان کمتر دچار سرماخوردگی و بیماری شود و سرمای زمستان بر او غلبه نکند.
این باور، تنها یک اعتقاد نمادین نیست و تا حد زیادی با واقعیتهای تغذیهای همخوانی دارد. هندوانه سرشار از ویتامینهای A، B و C است و حدود نود درصد بافت آن را آب تشکیل میدهد. همین ویژگی، آن را به میوهای مناسب برای رفع عطش و کمک به دفع مواد زائد از بدن تبدیل کرده است. مصرف هندوانه به دلیل میزان بالای آب، به سلامت کلیهها کمک میکند و در پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه مؤثر است.
از سوی دیگر، هندوانه منبع غنی بتاکاروتن و لیکوپن است؛ آنتیاکسیدانهایی طبیعی که نقش مهمی در مقابله با آسیبهای سلولی دارند و در کاهش خطر ابتلا به برخی بیماریها، از جمله سرطان، مؤثر شناخته شدهاند. همچنین این میوه به شادابی پوست کمک میکند، کالری پایینی دارد و قند آن نسبتاً کم است.
امروزه بسیاری از خانوادهها برای زیبایی سفره یلدا، هندوانه را به شکلهای متنوع و خلاقانه تزیین میکنند. این تزیینها، علاوه بر جنبه زیباییشناختی، نشان میدهد که هندوانه تنها یک خوراکی ساده نیست، بلکه نمادی از زندگی، گرما و تداوم سنتی است که قرنهاست ایرانیان را در طولانیترین شب سال دور هم جمع میکند.
