اکبری تشریح کرد:
۳۰ درصد بیماران سرطانی در سال اول فوت می‌کنند/ سرطان معده کشنده‌ترین سرطان در بین زنان و مردان
رئیس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، سرطان را گران‌ترین بیماری روی زمین خواند و با اشاره به هزینه‌های تشخیصی که اغلب هم ضرورت و نتیجه‌ای ندارند، گفت: اگر جلوی این هزینه‌ها گرفته نشود، به زودی از نظر اقتصادی به زمین خواهیم خورد.
رویداد۲۴ دکتر محمد اسماعیل اکبری در نشستی خبری به مناسبت هفته اطلاع رسانی درباره سرطان با تاکید بر اهمیت مسائل اقتصادی در رابطه با این حوزه، گفت: مسائل اقتصادی در رابطه با سرطان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ چراکه تشخیص و درمان این مساله را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
وی با بیان اینکه سرطان گران‌ترین بیماری روی زمین است، اظهار کرد: بالاترین تحقیقات در رابطه با کنترل بیماری سرطان انجام می‌شود که هنوز به نتایج قطعی و کاملی نیز دست نیافته است. در همین راستا در سال ۹۶ یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار در کشور برای ورود دارو هزینه شد و همچنین ۵۰۰ میلیون دلار صرف تامین مواد اولیه برای ساخت دارو در داخل کشور شد؛ به گونه‌ای که بسیاری از دارو‌ها در داخل کشور فرموله می‌شوند. تنها ۳ تا ۴ درصد دارو‌های سرطان با این رقم تامین می‌شوند؛ در حالی که ۹۷ درصد دارو‌های سرطان در داخل کشور تولید می‌شود؛ بنابراین باید همت داروسازان داخل کشور، باید همت بیشتری به خرج داده و دارو‌های مربوط به سرطان را در داخل کشور تولید کنند. چرا که ظلم است این رقم تنها برای سه درصد دارو‌ها صرف شود.
وی با بیان این که قطعا داروی ایرانی را بر دارو‌های خارجی ارجح می‌دانم، اظهار کرد: چرا که دارو‌های خارجی موجود در کشور مشخص نیست که قاچاق بوده یا نه؛ بنابراین مطمئنا داروی ایرانی بر داروی خارجی ارجحیت دارد.
وی با بیان این که برای درمان سرطان چند کار مهم در داخل کشور انجام می‌شود، اظهار کرد: یکی از این اقدامات، اقدامات تشخیصی است که حداقل ۳۰ درصد بار مالی را بدون دلیل به مردم تحمیل می‌کنند و این هزینه یا از جیب مردم یا خیریه‌ها و یا بیمه و دولت پرداخت می‌شود. ولی به هر حال ضرورت تشخیصی ندارد. اگر جلوی این هزینه‌ها گرفته نشود، به زودی از نظر اقتصادی به زمین خواهیم خورد.
وی مرحله بعد از تشخیص را شامل درمان سرطان از طریق جراحی، رادیوتراپی و دارو درمانی شامل هورمون‌تراپی و شیمی درمانی عنوان کرد و گفت: در این راستا بر اساس استاندارد‌های دنیا در حال حرکت هستیم.
وی با بیان اینکه در تومور‌های سرطانی، جراحی تا ۴۹ درصد درمان را کامل می‌کند و علاج صرفا با جراحی مقدور است، افزود: این در حالی است که وزارت بهداشت آن گونه که باید به مساله جراحی توجه نمی‌کند. رادیوتراپی همراه با جراحی تکنیک جدیدی است که تا ۴۰ درصد اثر بخشی دارد؛ در حالی که نیمی از کشور ما از داشتن دستگاه‌های رادیوتراپی محروم هستند.
به گفته‌ی وی، رادیوتراپی هنگام عمل به روشی بسیار متفاوت و از نظر اقتصادی و اثر بخشی کمک کننده است؛ چرا که رادیوتراپی در حین عمل معادل ۴۰ بار رادیوتراپی است.
وی با بیان اینکه بیشترین میزان هزینه صرف شیمی درمانی می‌شود، گفت: تنها تا ۱۱ درصد از شیمی درمانی سود کامل می‌بریم. در همین راستا ۳۰ درصد شیمی‌درمانی‌ها خارج از ضابطه انجام می‌شود. این در حالی است که دنیا برای کنترل مصرف شیمی درمانی، شاخص‌ها و استاندارد‌های مشخصی دارد.
وی با بیان اینکه سرطان گران‌ترین بیماری روی زمین است، اظهار کرد: بالاترین تحقیقات در رابطه با کنترل بیماری سرطان انجام می‌شود که هنوز به نتایج قطعی و کاملی نیز دست نیافته است. در همین راستا در سال ۹۶ یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار در کشور برای ورود دارو هزینه شد و همچنین ۵۰۰ میلیون دلار صرف تامین مواد اولیه برای ساخت دارو در داخل کشور شد؛ به گونه‌ای که بسیاری از دارو‌ها در داخل کشور فرموله می‌شوند. تنها ۳ تا ۴ درصد دارو‌های سرطان با این رقم تامین می‌شوند؛ در حالی که ۹۷ درصد دارو‌های سرطان در داخل کشور تولید می‌شود؛ بنابراین باید همت داروسازان داخل کشور، باید همت بیشتری به خرج داده و دارو‌های مربوط به سرطان را در داخل کشور تولید کنند. چرا که ظلم است این رقم تنها برای سه درصد دارو‌ها صرف شود.
وی با بیان این که قطعا داروی ایرانی را بر دارو‌های خارجی ارجح می‌دانم، اظهار کرد: چرا که دارو‌های خارجی موجود در کشور مشخص نیست که قاچاق بوده یا نه؛ بنابراین مطمئنا داروی ایرانی بر داروی خارجی ارجحیت دارد.
وی با بیان این که برای درمان سرطان چند کار مهم در داخل کشور انجام می‌شود، اظهار کرد: یکی از این اقدامات، اقدامات تشخیصی است که حداقل ۳۰ درصد بار مالی را بدون دلیل به مردم تحمیل می‌کنند و این هزینه یا از جیب مردم یا خیریه‌ها و یا بیمه و دولت پرداخت می‌شود. ولی به هر حال ضرورت تشخیصی ندارد. اگر جلوی این هزینه‌ها گرفته نشود، به زودی از نظر اقتصادی به زمین خواهیم خورد.
وی مرحله بعد از تشخیص را شامل درمان سرطان از طریق جراحی، رادیوتراپی و دارو درمانی شامل هورمون‌تراپی و شیمی درمانی عنوان کرد و گفت: در این راستا بر اساس استاندارد‌های دنیا در حال حرکت هستیم.
وی با بیان اینکه در تومور‌های سرطانی، جراحی تا ۴۹ درصد درمان را کامل می‌کند و علاج صرفا با جراحی مقدور است، افزود: این در حالی است که وزارت بهداشت آن گونه که باید به مساله جراحی توجه نمی‌کند. رادیوتراپی همراه با جراحی تکنیک جدیدی است که تا ۴۰ درصد اثر بخشی دارد؛ در حالی که نیمی از کشور ما از داشتن دستگاه‌های رادیوتراپی محروم هستند.
به گفته‌ی وی، رادیوتراپی هنگام عمل به روشی بسیار متفاوت و از نظر اقتصادی و اثر بخشی کمک کننده است؛ چرا که رادیوتراپی در حین عمل معادل ۴۰ بار رادیوتراپی است.
وی با بیان اینکه بیشترین میزان هزینه صرف شیمی درمانی می‌شود، گفت: تنها تا ۱۱ درصد از شیمی درمانی سود کامل می‌بریم. در همین راستا ۳۰ درصد شیمی‌درمانی‌ها خارج از ضابطه انجام می‌شود. این در حالی است که دنیا برای کنترل مصرف شیمی درمانی، شاخص‌ها و استاندارد‌های مشخصی دارد.
تجویز بدون ضابطه شیمی درمانی در کشور
دکتر اکبری با بیان اینکه شیمی درمانی از نظر علمی خیلی معقول نیست و دارای نتایج ضعیفی است اظهار کرد: دلیل آن نیز نابودی سلول‌های سالم بدن در کنار سلول‌های سرطانی است؛ بنابراین امیدواریم به زودی مبحث "تارگت تراپی" برای درمان موثر تومور‌های سرطانی محقق شود.
این فوق تخصص جراحی غدد و سرطان با بیان اینکه شیمی درمانی دارای بالاترین رقم مصرفی هزینه با کمترین ارزش است، عنوان کرد: ضروری است که در کشور ما نیز مانند سایر کشور‌ها شیمی درمانی تحت کنترل دولت بوده و برای آن ضابطه و گایدلاین‌ها و دستورالعمل‌های مشخصی تدوین شود چرا که در کشور‌های اروپایی و آمریکایی اینگونه نیست که هر پزشکی بدون ضابطه شیمی درمانی را تجویز کند بلکه باید بر اساس برنامه مشخصی اجرا شود. این در حالیست که در ایران متاسفانه تجارت زورش از علم بیشتر است و تجویز شیمی درمانی بدون ضابطه توسط پزشکان انجام می‌شود.
وی با بیان اینکه امسال به دلیل مشکلات ارزی برای تامین دارو با مشکلات عدیده‌ای روبرو خواهیم شد عنوان کرد: حداقل انتظار می‌رود دستورالعمل‌های مشخصی برای شیمی‌درمانی از سوی وزارت بهداشت تدوین و پیاده شود. چرا که نداشتن گایدلاین‌های مرتبط با بحث درمان سرطان و شیمی درمانی مشکل اصلی ماست.
وی با بیان اینکه گایدلاین کاری علمی بوده و نوشتن آن دارای پیچیدگی‌های زیادی است، گفت: در این زمینه طی سالیان گذشته ۸۰۰ تا ۹۰۰ گایدلاین نوشته شد، ولی دستورالعمل‌ها باید به روز بوده و با علم روز ارتقا پیدا کند. با این حال متاسفانه ساختار‌های اقتصادی داخل کشور از اجرای گایدلاین‌ها استقبال نمی‌کند و تحقق اجرای گایدلاین‌ها نیازمند شجاعت بالای مسئولین است. البته امسال به دلیل وجود مشکلات ارزی و اقتصادی وزارت بهداشت مجبور به اجرا و پیاده کردن گایدلاین‌هایی در رابطه با درمان سرطان و تجویز شیمی درمانی خواهد بود.
دکتر اکبری با اشاره به گران بودن برخی دارو‌های شیمی درمانی و مرتبط با بیماری‌های خاص و نادر در کشور گفت: رسانه‌ها باید با اطلاع رسانی و آگاه سازی بیشتر بار تامین این هزینه را از دوش دولت بردارد. چرا که پول دولت مال همه مردم است و حتی اگر اثربخش باشد نیز باید با بررسی استاندارد‌ها و دستورالعمل‌ها اجرا شود.
وی در این رابطه به بحث استانداردسازی درآمد ناخالص ملی اشاره کرد و گفت: در این رابطه باید GDP افراد و هزینه درآمد ناخالص ملی مربوط به هر فرد محاسبه شده و اگر معادل یک سال سرانه برای هر فردی ۵۰ میلیون در سال هزینه شده و در ازای آن زندگی با کیفیتی به افراد ارائه شود در آن زمان این مسئله به صرفه خواهد بود. چرا که با ۵۰ میلیون در سال می‌توان قدرت خریدی مشابه با سایر کشور‌ها داشته باشیم.
دکتر اکبری با بیان اینکه شیمی درمانی از نظر علمی خیلی معقول نیست و دارای نتایج ضعیفی است اظهار کرد: دلیل آن نیز نابودی سلول‌های سالم بدن در کنار سلول‌های سرطانی است؛ بنابراین امیدواریم به زودی مبحث "تارگت تراپی" برای درمان موثر تومور‌های سرطانی محقق شود.
این فوق تخصص جراحی غدد و سرطان با بیان اینکه شیمی درمانی دارای بالاترین رقم مصرفی هزینه با کمترین ارزش است، عنوان کرد: ضروری است که در کشور ما نیز مانند سایر کشور‌ها شیمی درمانی تحت کنترل دولت بوده و برای آن ضابطه و گایدلاین‌ها و دستورالعمل‌های مشخصی تدوین شود چرا که در کشور‌های اروپایی و آمریکایی اینگونه نیست که هر پزشکی بدون ضابطه شیمی درمانی را تجویز کند بلکه باید بر اساس برنامه مشخصی اجرا شود. این در حالیست که در ایران متاسفانه تجارت زورش از علم بیشتر است و تجویز شیمی درمانی بدون ضابطه توسط پزشکان انجام می‌شود.
وی با بیان اینکه امسال به دلیل مشکلات ارزی برای تامین دارو با مشکلات عدیده‌ای روبرو خواهیم شد عنوان کرد: حداقل انتظار می‌رود دستورالعمل‌های مشخصی برای شیمی‌درمانی از سوی وزارت بهداشت تدوین و پیاده شود. چرا که نداشتن گایدلاین‌های مرتبط با بحث درمان سرطان و شیمی درمانی مشکل اصلی ماست.
وی با بیان اینکه گایدلاین کاری علمی بوده و نوشتن آن دارای پیچیدگی‌های زیادی است، گفت: در این زمینه طی سالیان گذشته ۸۰۰ تا ۹۰۰ گایدلاین نوشته شد، ولی دستورالعمل‌ها باید به روز بوده و با علم روز ارتقا پیدا کند. با این حال متاسفانه ساختار‌های اقتصادی داخل کشور از اجرای گایدلاین‌ها استقبال نمی‌کند و تحقق اجرای گایدلاین‌ها نیازمند شجاعت بالای مسئولین است. البته امسال به دلیل وجود مشکلات ارزی و اقتصادی وزارت بهداشت مجبور به اجرا و پیاده کردن گایدلاین‌هایی در رابطه با درمان سرطان و تجویز شیمی درمانی خواهد بود.
دکتر اکبری با اشاره به گران بودن برخی دارو‌های شیمی درمانی و مرتبط با بیماری‌های خاص و نادر در کشور گفت: رسانه‌ها باید با اطلاع رسانی و آگاه سازی بیشتر بار تامین این هزینه را از دوش دولت بردارد. چرا که پول دولت مال همه مردم است و حتی اگر اثربخش باشد نیز باید با بررسی استاندارد‌ها و دستورالعمل‌ها اجرا شود.
وی در این رابطه به بحث استانداردسازی درآمد ناخالص ملی اشاره کرد و گفت: در این رابطه باید GDP افراد و هزینه درآمد ناخالص ملی مربوط به هر فرد محاسبه شده و اگر معادل یک سال سرانه برای هر فردی ۵۰ میلیون در سال هزینه شده و در ازای آن زندگی با کیفیتی به افراد ارائه شود در آن زمان این مسئله به صرفه خواهد بود. چرا که با ۵۰ میلیون در سال می‌توان قدرت خریدی مشابه با سایر کشور‌ها داشته باشیم.
۳۰ درصد بیماران سرطانی در سال اول فوت می‌کنند
به گفته وی، با بررسی این مسئله و اجرای درست آن تکلیف شیمی درمانی و سایر درمان‌های گرانقیمت نیز مشخص خواهد شد. به عنوان نمونه بر اساس تحقیقی که WHO انجام داده برای انسان‌های مولد و تولید کننده این سرمایه می‌تواند تا ۳GDP نیز افزایش پیدا کند و ضرری نیز نخواهیم دید؛ بنابراین با فرهنگسازی می‌توان این مسئله را کنترل کرد. به عنوان نمونه بیمار در زمان تجویز دارو باید از پزشک خود سوال کند که با مصرف این دارو چقدر زنده می‌مانم و تا چند سال زندگی با کیفیتی خواهم داشت و بر این اساس تجویز و مصرف دارو انجام شود. البته با تدوین و اجرای گایدلاین‌ها و دستورالعمل‌ها این مسائل به خوبی حل خواهد شد.
رئیس مرکز تحقیقات سرطان در ادامه فرآیند درمان و مراقبت از بیماران سرطانی در ایران را یک فرآیند شیرین تعبیر کرد و گفت: در سال ۸۴ حدود ۸۰ درصد بیماران سرطانی طی سال اول فوت می‌کردند که این نشان دهنده شاخص بروز مرگ و میر است، ولی در سال ۹۳ این رقم به ۳۰ درصد کاهش یافته است. به عبارت دیگر تنها ۳۰ درصد بیماران سرطانی در سال اول فوت می‌کنند که این رقمی معادل کشور‌های پیشرفته می‌باشد.
دکتر اکبری با اشاره به مبحثی تحت عنوان "تقاضا‌های القایی"، عنوان کرد: این مسئله به این معناست که فرد را مجبور به کاری که ضرورت ندارد کنیم. به عنوان نمونه در این رابطه می‌توان به سونوگرافی از جنین مادران باردار اشاره کرد. برای کنترل ناهنجاری در جنین، گاهی اوقات سونوگرافی انجام می‌شود که احتمال ناهنجاری ۰.۳ تا ۳ درصد خواهد بود. در حالیکه با انجام سونوگرافی تنها ۱۷ تا ۳۰ درصد این ناهنجاری‌ها مشخص می‌شود. به عبارت دیگر سونوگرافی تنها تا یک درصد امکان تشخیص ناهنجاری‌ها را دارد. در حالیکه امروزه به خاطر دلایلی اقتصادی و تجارت نادرست درمان هر ماه مادران سونوگرافی می‌شوند که عوارض آن به جنین در حال رشد منتقل می‌شود.
وی در ادامه شایع‌ترین علت بار بیماری در کشور را درد‌های استخوانی و عضلانی عنوان کرد و گفت: انجام MRI برای درد‌های حاد ستون فقرات در دنیا ممنوع است، ولی در کشور ما ۹۴.۷ درصد MRIها برای درد‌های حاد انجام می‌شود که به هیچ عنوان ضروری نیست.
این استاد دانشگاه در ادامه به بحث "تقاضای القایی" در حوزه سرطان اشاره کرد و گفت: در تشخیص سرطان اولیه پستان هیچ جایی برای MRI نداریم و تنها در دو حالت، یکی ژنتیک و دیگری برای تشخیص اندازه تومور، انجام MRI مجازند. در غیر اینصورت انجام MRI برای تشخیص اولیه سرطان پستان انحراف ایجاد می‌کند. این در حالیست که هم اکنون بیش از ۳۰ درصد بیماران مراجعه کننده به مرکز تحقیقات سرطان همراه خود MRI داشته، در حالیکه انجام آن هیچ ضرورتی نداشت.
وی با بیان اینکه بالاترین تعداد جراحی سرطان پستان در مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام می‌شود، گفت: سالانه بیش از ۱۰۰۰ مورد جراحی در این مرکز انجام می‌شود در حالیکه با این رقم بالا کمتر از انگشتان دست MRI تجویز می‌شود.
هیچ آزمایشی تشخیص سرطان در مراحل اولیه را نشان نمی‌دهد
وی با تاکید بر اینکه هیچ آزمایشی تشخیص سرطان در مراحل اولیه را نشان نمی‌دهد، گفت: مسئله PCR نیز مصیبت دیگر گروه پزشکی است که برخی پزشکان با توجه به این شاخص سرطان پروستات و فرآیند‌های بعدی آن را تشخیص می‌دهند. در حالیکه در صورت وجود ضایعه مشکوک در منطقه در کنار شاخص PCR می‌توان تشخیص سرطان پروستات داده و سایر فرآیند‌های تشخیصی و درمانی را انجام داد.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه متاسفانه ۲۵ درصد سرطان‌های پروستات زمانی تشخیص داده می‌شوند که ستون فقرات فرد پر از متازتاز است عنوان کرد: این به آن معناست که در این رابطه خوب کار نشده است.
لزوم جلوگیری از تجویز هفت داروی گران قیمت، اما فاقد اثربخشی مناسب
وی در ادامه به اعلام اسامی هفت داروی گران قیمت از طرف مرکز تحقیقات به وزارت بهداشت اشاره کرد و گفت: این دارو‌ها به دلیل دارا نبودن اثربخشی مناسب با وجود هزینه و قیمت بالا به وزارت بهداشت اعلام شده است، ولی متاسفانه تا کنون اقدامی برای جلوگیری از تجویز این دارو‌ها انجام نشده، این در حالیست که آمریکایی‌ها و هلندی‌ها به عنوان تولید کنندگان اصلی این دارو تجویز و مصرف آن‌ها را ممنوع کرده‌اند. با این حال امیدواریم که در دوره جدید وزارت بهداشت به این مسائل توجه بیشتری شود.
اکبری با تاکید بر اینکه در حوزه تشخیص و درمان بیماری یا باید علم مسئله وجود داشته باشد و یا شجاعت لازم، عنوان کرد: متاسفانه این مسئله در کشور ما در حد پایینی وجود دارد، ولی باید دلسوزی‌های بیشتری انجام و جایگاه سرطان مشخص شود.
وی بروز سرطان را یک پروسه ۱۰ تا ۱۵ ساله عنوان کرد و گفت: به عنوان نمونه مصرف دخانیات یکی از عوامل خطر در بروز سرطان است که قطعا تا ۱۰ یا ۱۵ سال آینده باعث بروز سرطان در فرد خواهد شد. مساله مهمتر اینکه سیگار کشیدن در سه نسل بعدی فرد نیز باعث بروز عارضه می‌شود.
دکتر اکبری با بیان اینکه ۱۰۰ درصد سرطان‌ها ناشی از سبک زندگی است عنوان کرد: البته امروزه سبک زندگی تغییر کرده، اما اصول و مبانی عقیدتی، مذهبی، عاطفی، بخشش و سایر شاخص‌های معنوی در این رابطه تاثیرگذار است.
وی با تاکید بر اهمیت معنویت درمانی درباره سرطان و کمک به درمان و طی روند درمانی، توکل و امید را دو شاخص موثر در روند درمان بیماری بیان کرد و گفت: برخی شاخص‌های معنوی همچون مهربانی در تغییر استیج سرطان در بیماران تاثیر داشته، در همین راستا مسئله معنویت درمانی سال‌هاست که در مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اجرا شده و برای بیماران متقاضی دوره درمان حدودا هشت هفته‌ای اجرا می‌شود که با رضایت بالای بیماران نیز همراه بوده است. در همین راستا مراکز مشابه نیز در شهر‌های زنجان، ساری، اردبیل، اصفهان و ... راه اندازی شده است.
دکتر اکبری در ادامه با اشاره به چهره سرطان در کشور عنوان کرد: در هر جنس مرد و زن بالاترین شیوع سرطان مربوط به سرطان پستان است که یکی از دلایل آن افزایش امکانات تشخیصی و حساس شدن بیشتر افراد نسبت به این بیماری است. بعد از آن سرطان‌های پوست، معده، روده بزرگ، خون و ریه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
به گفته وی افزایش مصرف دخانیات در افزایش شیوع سرطان ریه تاثیرگذار بوده است.
وی در ادامه با بیان اینکه سرطان معده کشنده‌ترین سرطان در بین زنان و مردان است عنوان کرد: بقای یک ساله مبتلایان به سرطان معده، حدود ۵۰ درصد و در طی پنج سال بقای بیمار حدود ۱۴ درصد است. درباره سرطان پستان نیز بقای پنج ساله بیماران حدود ۹۱ درصد است.
به گفته دکتر اکبری، با این حال میزان شیوع سرطان معده به دنبال تغییر سبک زندگی و استفاده از غذای سالم و بهداشتی و همچنین افزایش مصرف سبزی و میوه در داخل کشور کاهش یافته است، عنوان کرد: در حال حاضر شیوع سرطان معده در مقایسه با سایر سرطان‌ها در داخل کشور به رتبه ۳ رسیده است. با این حال در کل کشور هنوز سرطان معده اولین سرطان شایع در بین مردان بوده، ولی در شهر‌هایی مانند تهران و اصفهان سرطان معده در مردان رتبه سوم را دارد.
دکتر اکبری با اشاره به برخی عوامل خطر در بروز سرطان معده به رعایت بهداشت دهان و دندان به عنوان مهمترین مساله اشاره کرد و گفت: برخی ترکیبات دیگر به عنوان نمونه مصرف نمک نیز در این زمینه بی‌تاثیر نیست. نمک از نظر پزشکی تعریف خاص خود را دارد یعنی همان کلراید سدیم که نمک تصفیه و غنی شده است، اما متاسفانه گاه در بخش صنعتی از سنگ نمک تصفیه نشده استفاده می‌شود و یا تبلیغات نادرستی در رابطه با مصرف نمک دریا صورت می‌گیرد که به دلیل تصفیه نبودن دارای ناخالصی‌های زیادی است؛ بنابراین تا زمانی که از ترکیب و سلامت محصولی اطمینان نداریم، حق توصیه آن به مردم را نداشته و باید در این رابطه استاندارد‌ها و شاخص‌های مشخص تعریف شود.
خبر های مرتبط
