صندوق بیمه کشاورزی؛ حمایت‌گر یا بی‌خاصیت؟!

رویداد۲۴ کشاورزی بی‌تردید یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد ایران و مهم‌ترین عامل در تامین امنیت غذایی کشور است. با وجود این اهمیت، اما بلایای طبیعی و بسیاری از موانع دیگر آسیب‌پذیری این فعالیت را بسیار بالا می‌برد. یکی از راه‌های پوشش ریسک‌های کشاورزان، بیمه کردن محصولات نزد صندوق بیمه کشاورزی است، اما این بیمه واقعا چقدر در کشور ما اثرگذار است و می‌تواند مشکلات کشاورزان را حل کند؟

برای پاسخ به این پرسش، به دیمزار‌های گندم در استان اردبیل رفتیم. در برخی مناطق این استان -که یکی از قطب‌های تولید گندم در کشور است-، امسال خشکسالی و تگرگ به مزارع گندم آسیب جدی زده است. روستای کرم‌شاه‌لو در شهرستان مشکین‌شهر، یکی از همین مناطق است، جایی که تگرگ‌های بهاره سال ۹۸ به مدد خشکسالی امسال استان اردبیل آمده و تقریبا تمام محصول گندم را از بین برده است.

کشاورزان روستا که پیش‌بینی چنین روزی را می‌کردند از حدود ۱۵ سال قبل به صندوق بیمه کشاورزی حق بیمه پرداخت کردند تا صندوق در چنین روزی به داد آن‌ها برسد. یکی از آن‌ها می‌گوید: امسال هرچه گندم کاشتم هیچ شد و تگرگ همه محصول را نابود کرد. حتی مشتی گندم هم برداشت نکردم که جلو مرغ و خروس‌هایم بریزم و حالا می‌گویند صندوق بیمه کشاورزی قرار است ۱۵ درصد خسارت ما را بپردازد. ۱۵ سال است که حق بیمه پرداخته‌ام به امید چنین روزی. ۱۵۰ هکتار گندم کاشتم و بابت هر هکتار ۵۰۰ هزار تومان هزینه کردم که همه هیچ شد و اگر بخواهم ۱۵ درصد خسارت بگیرم پول بذر هم در نمی‌آید.

یکی دیگر از کشاورزانی که صاحب ۲۰ هکتار زمین است، می‌گوید که از این ۲۰ هکتار تنها ۶ هکتار ۲۰۰ کیلو محصول داده‌اند. «یک هکتار زمین حتی برداشت نکردم نه من که همه زمین‌های روستا اینطور شدند؛ منتظر بودیم تا بیمه پول خسارت را بدهد گندم‌های خراب را برداریم و برای سال بعد دوباره بکاریم، اما با پولی که دادند، هیچ توانی نداریم که دوباره زمین‌ها را بکاریم و زمین‌های گندم را به چراگاه گوسفندان تبدیل کردیم».

کاظم مرادی، کارشناس صندوق بیمه کشاورزی شهرستان مشکین‌شهر، اما نظر متفاوتی از کشاورزان دارد و درباره میزان خسارتی که کشاورزان دیده‌اند، چنین می‌گوید: بر اساس دستوالعمل صندوق بیمه کشاورزی ما “کِیل گیری” (برآورد عملکرد محصول) را به صورت همگن داریم یعنی بر اساس اعلام جهاد کشاورزی ما در بخش ارشق مرکزی و ارشق شرقی ۴۰ مزرعه را از مرحله کاشت تا برداشت بررسی کردیم.

او می‌افزاید: در خسارت‌های عمومی که خشکسالی و تگرگ را هم شامل می‌شود ما قطعه به قطعه خسارت نمی‌دهیم بلکه طبق دستوالعمل صندوق بیمه کشاورزی، منطقه به منطقه از اول کاشت تا موقع برداشت پایش می‌کنیم و بر اساس کیل‌گیری خسارت می‌پردازیم. بر اساس کیل گیری انجام شده عملکرد زمین‌های بخش ارشق مرکزی به طور میانگین حدود ۵۵۶ کیلوگرم است. ممکن است خسارت در روستایی کم و در روستای دیگر شدیدتر بوده باشد، اما وظیفه ما نیست که خسارت زمین‌ها را یک به یک بررسی کنیم. بر اساس کیل گیری که انجام شده میزان خسارت همه زمین‌های روستای کرم‌شاه‌لو ۱۵ درصد است چرا که عملکرد این روستا به طور میانگین ۵۵۶ تن بوده است.

صحبت‌های کاظمی در حالی است که یکی از کشاورزان روستا که صندوق بیمه کشاورزی مدعی کیل گیری زمین اوست می‌گوید: من دائم در صحرا هستم و روی زمین خود کار می‌کنم. این کارشناس بیمه که کیل گیری کرده که بوده و کی آمده که من هیچگاه او را بر سرزمین خود ندیده‌ام؟ از طرفی زمین من هیچ محصولی نداده و تگرگ صد درصد آن را از بین برده؛ عملکرد ۵۵۶ کیلوگرم از کجا آمده است؟

در حالی که تگرگ و کم‌بارانی محصول گندم روستا را از میان برده است مرادی کارشناس صندوق بیمه کشاورزی بخش، نابودی گندم را به گردن خاک کم‌حاصل منطقه و کم‌کاری کشاورزان می‌اندازد. «منطقه ارشق مرکزی و به خصوص روستای کرم‌شاه‌لو منطقه پرخطری است چرا که هر سال با خشکسالی مواجه است یعنی بافت زراعی طوری است که نمی‌تواند آب را نگه دارد و خاک زراعی هم طوری است که عملکرد بیش از حدود ۴۵۰ کیلو را ندارد. از طرفی ممکن است کشاورز عملکرد نداشته باشد، چون بذرش خوب نبوده، بنابراین صندوق بیمه کشاورزی موظف نیست به این دسته از گندمکاران غرامت بپردازد. ما مناطق دیگری که عملکرد حدود دو تن دارند را بیمه کردیم و به آن‌ها غرامت می‌پردازیم، اما عملکرد روستای کرم شاه‌لو بیش از ۴۵۰ کیلوگرم نیست.

حرف‌های کارشناس صندوق بیمه کشاورزی در حالی است که یکی از کشاورزان منطقه می‌گوید: سال ۹۴ عملکرد زمین‌های زراعی من در یک و نیم هکتار ۴ تن بوده است. اگر باران ببارد تمام زمین‌های بخش مرکزی ارشق از جمله روستای ما بیش از یک و نیم تن در هکتار عملکرد دارد و امسال که محصول زمین‌های ما هیچ شد فقط به دلیل بی‌بارانی و بلای تگرگ‌های بهاری بود.

کاظمی کارشناس صندوق بیمه کشاورزی درباره خسارت صد درصدی کشاورزان می‌گوید: من نمی‌دانم کشاورزان منطقه چقدر خسارت دیده‌اند کارشناس پایشگر و ارزیاب “مساح” منطقه را بررسی کرده‌اند. ارزیاب اندازه زمین‌ها را اندازه گیری و پایشگر نیز مزارع انتخابی را بررسی کرده. این مزارع هم به صورت تصادفی انتخاب شده وبر اساس روش‌های علمی بوده‌اند و برآورد ما برای خسارت کشاورزان ۱۵ درصد است. حال ممکن است کشاورزانی باشند که صد درصد هم خسارت دیده باشند، اما برآورد صندوق بیمه کشاورزی بیش از ۱۵ درصد خسارت نبوده است.

کشاورزان اردبیلی، اما این روش محاسبه خسارت را قبول ندارند. آن‌ها از خدمات بیمه کشاورزی راضی نیستند و می‌گویند، بیمه قرار است کدام موقع به داد آن‌ها برسد؟ «سال پیش همین موقع تبلیغ می‌کردند و می‌گفتند شما کشاورز پیشرو هستید خود را بیمه کنید تا اگر خسارت دیدید، جبران شود و ضرر نکنید. حالا که خسارت دیده‌ایم، یادشان رفته موقع پول گرفتن چه حرف‌هایی می‌زدند. ۵۰۰ هزار تومان خرج کاشت هر هکتار کردیم و حالا بیمه برای هر هکتار ۷۵ هزار تومان خسارت می‌دهد. من اگر بخواهم ۱۵۰ کیلو بذر ۲۴۰۰ تومانی برای یک هکتار زمین بخرم باید ۴۰۰ هزار تومان پول بدهم. حالا چطور سال بعد گندم بکارم؟ گیرم که امسال تراکتورم را فروختم و کاشتم، سال دیگر چه را بفروشم؟»