یک واکسن برای خانواده ویروس کرونا/ جهان برای پندمی‌های کشنده‌تر آماده می‌شود؟

رویداد۲۴  کشف و تولید واکسن کرونا همچنان در کشورهای مختلف جهان ادامه دارد و همزمان ابهامات و سوالات فراوانی نیز پیرامون آن وجود دارد. اینکه اثربخشی و ایمنی که در نتیجه واکسن کرونا در بدن افراد ایجاد می شود تا چه زمان ادامه دارد و سوال دیگر اینکه در آینده قرار است بشر با بحران دیگری از نوع خانواده کووید-19 مواجه شود؟

کیوان مجرد مدیر بخش بیماری‌های عفونی در موسسه تحقیقاتی والتر رید در گفتگو با نیویورک تایمز گفته تولید واکسن کرونا به سرعتی که فکر می‌کردیم اتفاق نیفتاده. او گفته بیش از ۲.۳ میلیون نفر در جهان جانشان را در اثر ویروس کرونا از دست داده‌اند و بسیاری از کشور‌ها نیز یک تا دو سال دیگر به واکسن دسترسی نخواهند داشت. رسیدن سریع به واکسن یعنی ظرف یک یا دو روز واکسن تولید شود.

نیویورک تایمز در گزارش خود به احتمال وقوع همه گیری‌های بیشتر در آینده اشاره کرده و گفته: خفاش‌ها و دیگر پستانداران مملو از گونه‌های مختلف ویروسند. برخی از این عوامل بیماری زا به دیگر جانوران منتقل می‌شود و همه گیری‌های جدید را ایجاد خواهند کرد، فقط زمان لازم است تا این اتفاق رخ دهد.

ویروس های مرگبار، از سارس تا کرونا

دکتر مجرد یکی از چندین دانشمندی است که چندین سال است درخواست کار تحقیقاتی بر روی واکسن‌های مختلف را ارائه کرده. یکی از پروژه‌های تحقیقاتی او تولید واکسنی است که بر همه انواع ویروس کرونا کارساز باشد. درخواست‌های او برای تولید این واکسن تا زمانی که ویروس کرونا سال ۲۰۱۹ پدیدار نشده و به یک فاجعه تبدیل نشده بود از سوی همه نادیده گرفته شد.

امروز محققات در حال توسعه واکسنی هستند که بر روی همه ویروس‌های کرونا عمل کند. دکتر اریک توپل استاد موسسه تحقیقات دارویی اسکرپز معتقد است در این مسیر همه دانشمندان باید با هم همکاری کنند تا این پروژه به سرعت به ثمر بنشیند. او گفته باید این پروژه ظرف یک سال تکمیل شود.

بعد از کشف اولین ویروس کرونا در سال‌های دهه ۱۹۶۰، دانشمندان فکر نمی‌کردند ساخت واکسن این نوع ویروس به یک اولویت درجه اول تبدیل شود. چندین دهه این ویروس‌ها تنها منجر به سرماخوردگی‌های خفیف می‌شدند، اما در سال ۲۰۰۲ نوع جدید ویروس کرونا موسوم به سارس پدیدار شد که قابلیت کشندگی بالایی داشت. در همان زمان دانشمندان به فکر تولید واکسن برای این نوع ویروس افتادند.

اما هیچ کس موفق به تولید واکسن انسانی برای این نوع ویروس نشد و هنوز راه زیادی برای فهم بیولوژی این ویروس وجود داشت. به تدریج محققان مسیر ایجاد ایمنی را در پیش گرفتند: پروتئینی بر سطح ویروس وجود دارد که به آن تاژک گفته می‌شود. آنتی بادی‌ها به این تاژک‌ها می‌چسبند و مانع از ورود ویروس به سلول‌ها شده و ابتلای بیمار را متوقف می‌کنند.

بیشتر بخوانید:ناکارآمدی واکسن آکسفورد و دردسر جدید ایران/ ۴ میلیون دوز واکسن استرازنکا پس داده می‌شود؟

مقامات بهداشت عمومی در آسیا و نقاط دیگر جهان معطل تولید واکسن نشدند. قرنطینه و دیگر اقدامات موثر در کشور‌هایی که با ویروس کرونا مواجه شده بودند آغاز شد. ظرف چند ماه ویروس سارس ۷۷۴ کشته برجای گذاشت، اما ناپدید شد.

خطر ویروس کرونا بار دیگر در سال ۲۰۱۲ با ویروس مرس به جهان برگشت. محققات کار بر روی واکسن مرس را آغاز کردند، اما کنجکاو بودند که بدانند آیا واکسن جدید می‌تواند بر نوع دیگری از ویروس کرونا هم اثر کند؟ این استراتژی بسیار هوشمندانه بود و از این بهتر نمی‌شد.

اما این ایده برای چند سال به جایی نرسید. مرس و سارس تعداد نسبتا کمی کشته بر جای گذاشتند و به سرعت اولویت خود را در کنار ویروس‌های ابولا و زیکا از دست دادند.  در سال ۲۰۱۶ ماریا النا بوتازی، ویروس شناس کالج دارو سازی بیلور و همکارانش سعی کردند حمایت دولت آمریکا برای تولید واکسن کرونا را جلب کنند، اما این حمایت‌ها در نهایت محقق نشد.

دکتر بوتازی می‌گوید: آن‌ها علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری بر روی این نوع واکسن نداشتند.  تیم او حمایت‌های مالی لازم برای تولید واکسن سارس را دریافت نکرد. ویروس کرونایی که ظرف مدتی خودش ناپدید می‌شد در اولویت کار دولت نبود.

بدون پول لازم نیز شروع مرحله آزمایش بالینی ممکن نبود و دانشمندان واکسن‌های سارس شان را در فریزر گذاشتند و سراغ تحقیقات دیگری رفتند. دکتر متیو مملوی ویروس شناس موسسه ملی پیشگیری از بیماری‌های واگیردار آمریکا نگاه دیگری به این نوع تصمیمات دارد. او می‌گوید: این در واقع نشان دهنده شکست سیستم علمی ماست. تامین کنندگان مالی فقط زمانی که یک پدیده درخشان را ببینند توجهشان جلب می‌شود.

تنها سه سال بعد سومین ویروس کرونای خطرناک تری پدیدار شد؛ ویروس کرونای ۲۰۱۹. اگرچه این ویروس جدید به مراتب درصد کشندگی پایین تری نسبت به سارس و مرس داشت، اما همه گیری این نوع ویروس‌ها از ویروسی به ویروس دیگر بهتر شد و در نهایت به ۱۰۶ میلیون مورد ابتلا در سراسر جهان رسید.

همه درس‌هایی که محققان در ویروس‌های کرونای قبلی یاد گرفته بوند به سرعت در تولید واکسن ویروس کرونای جدید به کار آمد. دکتر بوتازی و همکارانش از تکنولوژی جدیدی که برای تولید واکسن سارس استفاده کرده بودند، برای واکسن کوید-۱۹ نیز استفاده کردند و الان در مرحله آزمایشات بالینی اولیه‌اند.

دیگر محققان نیز از مدت‌های جدید‌تری برای سرعت بخشیدن به کار تولید واکسن بهره بردند. کمپانی آلمانی بایونتک از مدت RNA برای تولید واکسن استفاده کرد. این شرکت در همکاری با فایزر مجوز تولید انبوه واکسن را بعد از تنها ۱۱ ماه از دولت آمریکا دریافت کرد. رکورد قبلی دریافت مجوز از سوی یک واکسن، چهار سال بود.

با همه این احوال پندمی کرونا به این زودی از بین نخواهد رفت. تعداد زیادی از محققان درباره بروز یک پندمی کشنده‌تر در آینده به جهان هشدار داده‌اند. دنیل هوفت ویروس شناس دانشگاه سنت لوییس به تیویورک تایمز گفته: این اتفاق سه بار تاکنون رخ داده و بسیار محتمل است که در آینده نیز تکرار شود.

محققان کمپانی VBI دانشگاه کمبریج اقدامات اولیه تولید واکسن علیه انواع ویروس کرونا را تابستان سال گذشته انجام داده‌اند. آن‌ها پوسته‌هایی شبیه به ویروس ایجاد کردند که تاژک‌های هر سه نوع ویروس کرونا سارس، مرس و کوید-۱۹ را پر می‌کند.

واکسنی برای مقابله با همه ویروس های کشنده تولید می‌شود؟

زمانی که محققان این واکسن سه-تاژکی را به موش تزریق کردد، آنتی بادی‌هایی در بدن موش‌ها ایجاد شد که علیه هر سه نوع ویروس کار می‌کرد. جالب اینجاست که برخی از این آنتی بادی‌ها برای نوع چهارم ویروس کرونا که منجر به سرما خوردگی فصلی می‌شود هم عمل می‌کند با اینکه تاژک‌های این نوع ویروس را حمل نمی‌کند. دانشمندان داده‌های این تحقیقات را علنی کرده‌اند، اما هنوز در ژورنال‌های علمی منتشر نشده است.

دیوید اندرسون مدیر ارشد پروژه علمی VBI به نیویورک تایمز گفته مشخص نیست چرا این واکسن اینطور عمل کرده است. تنها احتمال این است که یک سلول ایمنی ایجاد کرده که ورژن‌های مختلف پروتئین ویروس را پوشش داده و آنتی بادی برای انواع ویروس‌ها ایجاد می‌کند.

دکتر مجرد سرتیم گروهی از محققان در والتر رید است که بر روی واکسن دیگری بر اساس نانوذره‌ها پژوهش می‌کنند. قرار است ماه آینده آزمایشات بالینی این نوع واکسن بر روی داوطلبان آغاز شود. اگرچه این واکسن در حال حاضر تنها تاژک‌های ویروس کوید-۱۹ را پوشش می‌دهد، اما دکتر مجرد می‌گوید قرار است به عنوان واکسن ویروس خانواده کرونا آماده‌سازی شود.

دکتر هوفت از دانشگاه سنت لوییس بر روی نوع دیگری از واکسن کار می‌کند که اصلا ارتباطی به ایجاد آنتی بادی ندارد بلکه واکسنی است که پروتئین‌های سطحی را وادار می‌کند به محض ورود انواع ویروس کرونا به سیستم ایمنی بدن هشدار بدهند. آزمایشات بالینی این واکسن آغاز شده است.

دکتر توپل معتقد است دانشمندان باید استراتژی دیگری را دنبال کنند: باید روی آنتی بادی‌هایی که بدن ما در مواجهه با انواع ویروس کرونا تولید می‌کند کار کنند.

محققانی که بر روی ویروس ایدز و دیگر ویروس‌ها تحقیق می‌کردند دریافتند که در میان میلیارد‌ها آنتی بادی که در زمان ابتلا در بدن ایجاد می‌شود، انواع نادری وجود دارد که می‌تواند بر روی طیف وسیعی از عفونت‌ها عمل کند. شاید بتوان واکسنی ایجاد که بدن را وادار کند مقدار زیادی از این نوع آنتی بادی‌ها برای خنثی کردن هر نوع ویروس ترشح کند.

ویروس‌های کرونا شباهت زیادی به هم دارند و دکتر توپل می‌گوید شاید تولید واکسنی که بتواند همه آن‌ها را یک جا خنثی کند کار سختی نباشد. با این حال به گفته توپل تولید چنین واکسنی از چیزی که فکر می‌کنید بیشتر زمان می‌برد. اما حتی اگر چند سال زمان لازم داشته باشد باید جهان را برای پندمی جدید ویروس‌های کرونا آماده کرد.