زبان پاک، وجود خارجی ندارد

رویداد۲۴-زبان فارسی یا پارسی، زبانی است که معرف فرهنگ و هویت ملی ما ایرانیان در سراسر دنیاست؛ این زبان در طول زمان های مختلف، فراز و نشیب های زیادی را طی کرده اما همچنان جاویدان و پا برجا مانده است. راز جاودانگی زبان فارسی را می توان در داشتن یک پشتوانه ی فرهنگی غنی دانست؛ فرهنگی که شاعران و نویسندگان بزرگی را پرورش داده تا زنجیره های استوار و ناگسستنی زبان فارسی را تشکیل دهند و نام این زبان را برای همیشه در تاریخ برترین ادبیات های جهان ثبت کنند.

در دوره ی معاصر، به دلیل گسترش ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی، زبان فارسی بیش از همه دوره ها در معرض خطر قرار گرفته است؛ وجود یک فرهنگستان قوی، برنامه ریزی مناسب برای آموزش زبان و ادبیات فارسی در مدارس و همفکری دانشگاهیان و صاحب نظران نگارش و ویرایش و اتفاق نظر آنان در این زمینه، می تواند جاودانگی این زبان را استمرار بخشد؛ هنگامی که به این نکته می اندیشیم که چرا چیرگی اعراب بر دستگاه های اداری مردم این سرزمین هرگز موجب نشد تا زبان فارسی در ایران (مانند زبان رومی در سوریه و لبنان و قبطی در مصر) به فراموشی سپرده شود، به آینده ی این زبان و جاودانگی آن بیشتر امیدوار می شویم.

دکتر نصرت الله محبی استاد زبان و ادبیات فارسی در گفتگو با رویداد۲۴ گفت: نگاه جهان غرب به مشرق زمین و بخصوص تمدن ایران، هند، چین و مصر در آغاز با یک نوع شگفتی و اعجاب همراه بوده است به این معناکه آنان این تمدن ها را جهان رنگ ها و شگفتی ها میبینند که عجایب فرهنگی و هنری بسیاری در آنها درحال وقوع است؛ و این امر قرن ها همین بازتاب را داشته است چراکه بسیاری از مکاتب ادبی غرب به نوعی مستقیم و غیر مستقیم تحت تاثیر ادبیات مشرق زمین و بخصوص ایران، هند ، مصر و چین قرار دارند.

او ادامه داد: با جریانات و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ما و آنها، این نوع نگاه تا حدود زیادی متحول شده است و تصور بنده بر این است که از گذشته های دور تا به امروز وجه مشترک این نگاه ها همان اعجاب، شگفتی و تکریم نسبت به زبان و فرهنگ ایرانیان و کشورهای مهم دیگر که گفته شد، در ذهن و ضمیر آنها همچنان وجود دارد و این موضوع بیشتر در عرصه فرهنگ آنها قابل مشاهده است.

این استاد ادبیات با اشاره بر اینکه فرهنگ و زبان یک جریان سیال است، تصریح کرد: فرهنگ و زبان اگر ثابت و ایستا باشد پس از مدتی در معرض نابودی قرار می گیرد، بنابراین هیچگاه ثابت نیست و به صورت سیال درحال حرکت است و ممکن است این امر یک حسن محسوب شود که فرهنگ و زبان همواره درحال حرکت، جنبش و رفت و آمد است؛ بنابر همین دلایل از نگاه من چیزی بعنوان زبان و فرهنگ پاک وجود خارجی ندارد. 

او با تاکید بر اینکه زبان ها و فرهنگ ها بر یکدیگر تاثیر دارند؛ افزود: این تاثیرات گاهی مستقیم و گاهی به صورت غیر مستقیم اتفاق می افتد؛ در این میان باید بر این نکته نیز توجه داشت که ممکن است تقارن و توارد اتفاق افتد، فرهنگ و ذهنیت انسانی ممکن است گاهی یک مسئله را بدون هیچگونه ارتباطی بین دو نفر در دو نقطه متفاوت جهان،موضوعی مشترک پدید آورد؛ میزان این تقارن و توارد نسبت به تاثیرهای اتفاق افتاده بسیار اندک است، برای مثال دکتر زرین کوب در کتاب نقش برآب ویا استاد مجتبی مینوی  در"پانزده گفتار"  این تاثیر و تاثرهارا به صورت های متفاوت در چند مقاله نشان داده اند.

محبی در پاسخ به سوالی مبنی براینکه چالش های زبان فارسی چیست، خاطرنشان کرد: از مدت ها قبل این بحث مطرح شد که زبان فارسی توان علمی یا توان ترجمه را ندارد، و آنچه بنظر می رسد این است که آن نگاه اولیه با اغراق و خودباختگی همراه بود و پس از آن نیز این بحث ها به صورت های متفاوتی ادامه پیدا کرد؛ اما اینکه زبان فارسی در دنیای امروز می تواند انتقال دهنده علم و فرهنگ باشد و هم بدهد و هم بگیرد، کمتر جای تردید را بوجود می آورد. 

او با بیان اینکه زبان فارسی در دوره های مختلف تاریخی نشان داده است که توانمندی انتقال را دارد، بیان کرد: شما اگر"دیوان شرقی غربی" گوته و یا "دیوان شرقیات" ویکتور هوگو را مطالعه کنید به تاثیرات فراوان حافظ و سعدی بر ادبیات جهانی پی خواهید برد و از این تعظیم ها و بزرگداشت ها به زبان فارسی شگفته زده خواهید شد؛ و بدون شک در همه آثار بزرگان ما از این تاثیرات دیده می شود، ادبیات شاخص اروپایی به نوعی متاثر از فرهنگ و زبان فارسی است بنابراین چطور ممکن است که فرهنگ و زبانی که در گذشته این توانایی را داشته است امروز از آن بی بهره باشد.

استاد ادبیات فارسی ادامه داد: امروز به گمانم آن جلوه و شکوه و عظمت ادبیات ما چندان در توده مردم غرب دیده نمی شود اگرچه محافل دانشگاهی و علمی همچنان به فعالیت های خود ادامه میدهند.

او افزود: اگر در هرجای دنیا صحبت از شعر و ادبیات شود، بدون شک نام شعر و ادبیات ایرانی نیز وجود دارد؛ این امر نشان می دهد که شعر فارسی نه تنها در بین جهانیان توانسته است جای خود را باز کند بلکه امروز اگر هرجا از مشاهیرو مفاخر شعر جهان نام برده شود بدون شک چهار قلَه ادبیات فارسی(فردوسی،مولوی،سعدی وحافظ) وحتی خیام، نیز نام بردارند ؛ این امر در بسیاری از کتاب ها و مقالات اساتید بزرگ ادبیات جهان اثبات شده است.

محبی گفت: ادبیات کلاسیک ما نسبت به ادبیات معاصر تاثیر بیشتری بر ادبیات جهان داشته است، معاصریان ما نوعا در یک دوره تحول ، گیرنده بودند تا دهنده .همانند سبک موسوم به هندی دربرخی شاعران ما ، مطالعه آثار فرانسوی که بر نیما تاثیر گذاشت یا رفتن جناب سهراب به هند و ژاپن و... که بیشتر نشان دهنده گرفتن تاثیر است تا دهندگی؛ اما این دهندگی ها نیز ممکن است در تحقیقات جدید رگه هایی از آن دیده شود.

او ادامه داد: من گمانم بر این است که کفه ادبیات کلاسیک نسبت به ادبیات معاصر از جهت تاثیر گذاری بر ادبیات جهان سنگین تر است، از سویی دیگر ادبیات سه چهار دهه اخیر اساسا یک مقدار موضع خود را تغییر داده است و باعث شده است تا ما نسبت به گذشته آنچنان چهره شاخصی را که زبان بین المللی داشته باشد، تحویل نداده ایم.

این استاد برجسته ادبیات و زبان فارسی در پایان تاکید کرد: عزیزان ما به طور افراطی گرایش به بازسازی نگاه صائب و بیدل دهلوی دارند که که باعث شده است تا حدودی بیشتر آثار شاعران معاصر ما تقلید و تکرار شیوه آنهاست ؛ مباحث مربوط به درون گرایی و ذهن گرایی و نگاه قهرمانانه به انسان داشتن ،کمک کرد که بخشی از این موضوع نیز به همان دوره باز می گردد؛ با ایجاد این موضع از نگاه من بازگشت به تکرار رخ داده است و از این بازگشت ها خلاقیت خوبی بدست نمی آید و من به جز شاملو، اخوان، فروغ و سهراب و چند شاعر دیگر، فردی را که در ادبیات جهان تاثیر گذاشته باشد نمیشناسم.