بازنگری در راهبرد هسته‌ای ؛ از هشدار تا اقدام؟
رویداد۲۴| حمله اخیر اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران و رویکرد اروپا و آمریکا در قبال این اقدام، گمانه‌زنی‌ها درباره بازنگری تهران در راهبرد هسته‌ای خود افزایش یافته است. تحلیلگران معتقدند ایران ممکن است از مواضع گذشته فاصله گرفته و به سمت اقدامات بازدارنده جدی‌تری برود.
حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایرانی و از اعضای سابق تیم مذاکرات هسته‌ای، با اشاره به اینکه «اسرائیل حمله اخیر به ایران را با هماهنگی قبلی با رهبران ناتو انجام داده و ناتو با چراغ سبز آمریکا، عملاً وارد جنگی علیه ایران شده است» تأکید کرده که ناتو اکنون در نقش مدافع اسرائیل در برابر پاسخ احتمالی ایران ظاهر شده است.
به گفته موسویان، این حمله نه‌تنها یک اقدام نظامی صرف نیست بلکه مقدمه‌ای برای دگرگونی در معادلات راهبردی ایران به‌شمار می‌رود. او گفته «حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران بدون شک بر استراتژی آینده ایران اثرگذار خواهد بود. اسرائیل، ناتو و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سه ضلع مثلثی هستند که به تغییر رویکرد تهران کمک کرده‌اند.»
موضع رسمی تهران: مقاومت و هشدار
گمانه تغییر استراتژی ایران در برنامه هسته‌ای درحالی تقویت شده که ایران طی سال‌های اخیر همواره اعلام کرده برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است. با این حال، مقامات کشور بار‌ها هشدار داده‌اند که اگر فشار‌های خارجی از خطوط قرمز عبور کند، تهران در «چارچوب قانونی و متقابل» پاسخ خواهد داد.
در تازه‌ترین مواضع، وزارت خارجه ایران ضمن محکوم کردن نقش ناتو و آمریکا، اعلام کرده: «تأسیسات ما تحت نظارت آژانس هستند، اما امنیت ملی ایران خط قرمز است و تجاوز به آن، پاسخ قاطع خواهد داشت.»
از سوی دیگر، برخی رسانه‌های نزدیک به نهاد‌های تصمیم‌ساز، این حمله را «آغاز یک بازی خطرناک» توصیف کرده و گفته‌اند که «ایران نباید در دام خویشتنداری بی‌پایان بیفتد.»
همین دیروز اظهارات شهریاری، نماینده مجلس که گفته بود «به عنوان نمایندگان مجلس از رهبر معظم انقلاب استدعا می‌کنیم که فرمان اجازه داشتن بمب اتم را بدهند» مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
احتمال تغییر راهبرد جدی است؟
در این شرایط، سؤال اصلی آن است که آیا ایران از موضع هسته‌ای پیشین خود عقب‌نشینی خواهد کرد و به سمت راهبرد‌های تهاجمی‌تر حرکت می‌کند؟ تحلیلگران غربی بر این باورند که احتمال چنین چرخشی وجود دارد. مثلا دیوید آلبرایت، کارشناس ارشد «مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی» در مصاحبه با NBC News گفته: «اگر ایران احساس کند که امنیت تأسیساتش در خطر دائمی است، ممکن است تصمیم بگیرد که دیگر خود را به محدودیت‌های گذشته پایبند نداند. این یعنی شاید از سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی عبور کند یا حتی بازنگری در عضویت خود در NPT را مطرح کند.»
مایکل ناخت، معاون سابق امور امنیت بین‌الملل در پنتاگون نیز در گفت‌و‌گو با Foreign Affairs تاکید کرده که «حمله اسرائیل به تهران این سیگنال را مخابره کرد که دوران اعتماد به رژیم نظارت بین‌المللی رو به پایان است.» او اضافه می‌کند: «جمهوری اسلامی در حال حاضر در موقعیتی است که می‌تواند تصمیمی استراتژیک برای تسریع در دستیابی به بازدارندگی قابل اتکا بگیرد.»
نقش آژانس و ناتو: اعتبار از دست رفته؟
از نگاه تحلیلگران ایرانی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با سکوت در برابر حمله به تأسیسات تحت نظارت خود، عملاً جایگاه بی‌طرفی را از دست داده است. موسویان نیز همین موضوع را برجسته کرده و می‌گوید: «اگر آژانس سکوت کند، دیگر نمی‌توان از آن انتظار داشت نقش داور را در بحران‌های آینده ایفا کند.»
این در حالی است که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در پاسخ به خبرنگاران گفته: «در حال بررسی ابعاد موضوع هستیم، اما تأسیسات ایران باید همچنان تحت پادمان بماند.»
در آستانه تصمیم
در شرایط فعلی، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران در آستانه تصمیم‌گیری درباره تغییرات در راهبرد هسته‌ای خود قرار دارد. حمله به تأسیسات و بی‌عملی نهاد‌های بین‌المللی، همگی عواملی هستند که این مسیر را محتمل‌تر کرده‌اند. هنوز تصمیم نهایی اعلام نشده، اما آنچه مسلم است، «دوره جدیدی از محاسبات استراتژیک» در تهران آغاز شده است.
