چراغ سبز عربستان به ایران

رویداد۲۴- روابط ایران و عربستان به عنوان دو قدرت مهم منطقه خاورمیانه همواره  با فراز و نشیب زیادی همراه بوده است. این در حالی است که پس از حمله تندروها به سفارت عربستان در ایران روابط دیپلماتیک ایران و عربستان به صورت کامل قطع شد که در روابط دو کشور تأثیر جدی گذاشت.

با این وجود در ماه های اخیر اتفاقاتی رخ داده است که به نظر می رسد عربستان سعودی در برخی از رویکردهای خود نسبت به ایران تغییر ایجاد کرده و به شکل های مختلف به ایران چراغ سبز نشان می دهد.

نخستین چراغ سبز عربستان به ایران در اجلاس اوپک رخ داد که عربستان بدون هیچ گونه کارشکنی حاضر شد سهم نفت خود را کاهش بدهد اما پذیرفت که سهم تولید نفت ایران در آینده افزایش پیدا کند.

شاید در نگاه اول این اتفاق یک پدیده جمعی و مشترک بین کشورهای منطقه خاورمیانه بود اما این مسأله که عربستان در این اجلاس هیچ گونه کارشکنی نکرد نشان دهنده تغییر رویکرد عربستان نسبت به ایران است.

 بدون شک عربستان می توانست با کار شکنی در این زمینه از افزایش تولید نفت ایران جلوگیری کند و یا حداقل فضا را به سمتی ببرد که دیگر کشورهای عضو اوپک نسبت به افزایش تولید نفت ایران اعتراض کنند.

دومین چراغ سبز عربستان به ایران زمانی رخ داد که علی رغم خودداری عربستان از پذیرایی از حجاج ایران در سال گذشته در سال جدید برای ایران دعوت نامه فرستاد و رسمأ ایران را به سفر حج دعوت کرد. بدون شک این مسأله مهمترین چراغ سبز عربستان به ایران در ماه های اخیر بوده است.با این اقدام عربستان از موضع سخت خود در مقابل حجاج ایرانی کوتاه آمده و به شکل جدیدی سعی در نشان داده سعه صدر خود به ایران کرده است.

این در حالی است که دعوت نامه رسمی عربستان برای ایران نخستین اقدام رسمی دو کشور پس از قطع روابط دیپلماتیک بوده است که در نوع خود از اهمیت زیادی برخوردار است. و سومین چراغ سبزی عربستان به پیام پادشاه عربستان برای درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام مربوط می شود که در نوع خود یک قدم به جلو از سوی عربستان به شمار می رود.بدون شک پیام پادشاه عربستان به خانواده آیت الله هاشمی نشان دهنده این مسأله است که در اتاق فکر حکومت سعودی اتفاق نظر جدی درزمینه رابطه با ایران وجود ندارد و رویکرد سعودی ها در این زمینه منسجم و یکدست نیست.

با این وجود سوال اساسی در این زمینه این است که چرا در مقطع کنونی عربستان تلاش می کند خود را به ایران نزدیک کند؟ بدون شک پاسخ این سوال را باید درفراتر از مرزها و در ایالات متحده آمریکا جستجو کرد.

جایی که به تازگی دونالد ترامپ به ریاست جمهوری رسیده و هیچ گونه چراغ سبزی به کشورهای خاورمیانه و از جمله عربستان نشان نداده است. این در حالی است که عربستان گمان می کند ترامپ شخص قابل اعتماد تری نسبت به اوباما برای آنها خواهد بود.با این وجود نزدیکی ترامپ به روسیه و عزم جدی وی برای مبارزه با داعش نشان می دهد که وی به رابطه جدی با عربستان تمایل خاصی ندارد و بیشتر سعی می کند رابطه کج و دار مریز آمریکا و عربستان را در ظاهر ادامه بدهد.

از سوی دیگر ناامنی های صورت گرفته در ترکیه دیگر قدرت مهم خاورمیانه را دچار استیصال درونی کرده و به همین دلیل این کشور نمی تواند در مناسبات خاورمیانه نقش تعیین کننده ای ایفا کند.

 در نتیجه در بین قدرت های چهارگانه و سنتی خاورمیانه یعنی ایران،ترکیه،عربستان و مصر تنها ایران  وضعیت مناسبی دارد و قدرت مانور بیشتری نسبت به بقیه رقبا در منطقه برخوردار است.

بدون شک امروز عربستان سعودی تنها تر از همیشه به مناسبات قدرت در منطقه و جهان می اندیشد. چرا که نه جرج بوشی در آمریکا بر سر کار است که «دایه عزیز تر از مادر» برای عربستان باشد و نه مصر و ترکیه از وضعیت مناسبی برخوردار هستند که عربستان با اتکا به آنها ایران را در تنگنا قرار دهد.

نکته دیگر اینکه در شرایط کنونی تنها کشور منطقه خاورمیانه که در امنیت کامل به سر می برد ایران است و این مسأله می تواند برای دیگر قدرت های منطقه جاذبه و کشش ایجاد کند.با تمام این اوصاف مسأله مهم در این زمینه این است که اگر عربستان قصد داشته باشد به شکل های مختلف زمینه رابطه دیپلماتیک با ایران را به وجود بیاورد از چه کشورهای میانجی استفاده خواهد کرد. بدون شک در این زمینه چهار کشور گزینه های مناسبی برای این مسأله هستند. 

این چهار کشور روسیه،عمان،پاکستان و کویت خواهند بود که میانجی گری هر کدام جای تأمل و بررسی دارد.روسیه به دلیل نزدیکی به ایران می تواند میانجی خوبی باشد اما از این نکته نباید بگذریم که سیاست های پوتین همواره ضد عربستان بوده و در نتیجه بعید است که عربستان حاضر باشد از طریق روسیه خود را به ایران نزدیک کند.

 دومین کشور پاکستان است که در سال های اخیر پیام هایی را نیز بین دو کشور رد وبدل کرده است اما فاقد پتانسیل یک میانجی تأثیرگذار است. سومین کشور عمان  است که با بیماری صعب العلاج سلطان قابوس پادشاه این کشور که در درایت و دوراندیشی خوبی برخوردار بود نیز میانجی گری اش وضعیت پیچیده ای به خود گرفته است.

 در نتیجه به نظر می رسد در شرایط کنونی بهترین میانجی بین ایران و عربستان می تواند کشور کوچک کویت باشد که مورد اعتماد هر دو قدرت بزرگ منطقه خاورمیانه است.باید منتظر ماند و دید کویت چه نقشی در رابطه ایران و عربستان خواهد داشت.