هجوم نافرجام

در لغت نامه جمعیت شناسی، در تعریف مهاجرت آورده اند که : « مهاجرت شکلی از تحریک جغرافیایی یا مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی، تغییر اقامتگاه از مبدأ یا محل سکونت به مقصد یا محل ورود است که به این نوع مهاجرت، مهاجرت دائم گویند که باید آن را از اشکال دیگر حرکت که متضمن تغییر دائمی محل اقامت نیست تفکیک کرد» معادل های این عبارت که در منابع گوناگون ذکر می گردند عبارتند از : کوچ داخلی، برون کوچی روستایی، ترک روستاها، روستا گریزی ، خالی شدن روستاها، برون کوچی روستا به شهر و در نهایت ترک سرزمین.

 علل مهاجرت، بسته به ویژگی های مختلف شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد متفاوت است. هدف عده ای از مهاجرت، اشتغال است و قصد عده ای دیگر تحصیل، ازدواج و .... که قطعاً نتایج متفاوتی دارد.

نتیجه نهایی مهاجرت از روستا به شهر نابودی کامل شکوفایی ملّی و از دست دادن آزادی است چرا که انحطاط روستا به مثابه انحطاط تمدن است، تمدنی که ضامن قانون شهروندی و حفظ حرمت آزادی انسان است در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مهاجرت از روستا به شهر در زمرۀ مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی به شمار می آید. این مهاجران هم در مبدأ و هم در مقصد، مسائل و مشکلاتی از جمله؛ بروز نابسامانی های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری، بیکاری و کم کاری، کمبود فضای زیستی و آموزشی، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کارکشاورزی، تخلیه روستاها را به وجود می آورند طبق نظریه گزینشی برون مهاجرت، در اولین فرصت، بعضی از افراد مهاجرت را بر می گزینند و بعضی ماندن را، این امر بر حسب تصادف نیست. معمولاً مهاجر ویژگیهای دارد که موجب می شود زمینه های رفتن یا ماندن را در مقایسه با آنهایی که می مانند، متفاوت ارزیابی کند.

مهاجرت افراد جوان از روستا باعث کاهش رشد جمعیت ( در مواردی خالی از سکنه شدن) و افزایش نسبت سالخوردگی می گردد. از آنجا که اکثر مهاجران را جوانان جویای کار تشکیل می دهند، در نتیجه نوعی عدم تعادل ( از نظر ساختار سنی ) بین جمعیت شاغل در مناطق شهری ( قطب مشاغل صنعتی و خدماتی ) و مناطق روستایی ( قطب مشاغل کشاورزی ) پدید آمده است. این عدم تعادل به صورت سالخورده تر شدن جمعیت کشاوز و جوان تر شدن جمعیت شاغل در بخش های صنعت و خدمات جلوه گر می شود. علاوه بر این، خود مهاجران نیز در محیط شهری با مسائل بی شماری مواجه می شوند. مطالعه ای که در زمینه اثر مهاجرت بر مرگ و میر صورت گرفته بود، نشان داد که مسکن مهاجران اغلب بهره ای از بهداشت و تسهیلات بهداشتی رسمی ندارد. شرایط چنین مساکنی برای امید به زندگی کودکان زیان آور است. ضعف توان اقتصادی مهاجران، باعث می شود که در مجاورت صنایع سنگین ساکن شوند که این امر آنها را در معرض بیماری¬های عفونی و تنفسی قرار می دهد.

در زمینه بررسی علل مهاجرت های روستا به شهر، بیشترین تأکید بر روی مطالعه خصوصیات محیط روستاست.

بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که علل مختلف مهاجرت روستا به شهر در چهار شاخصه، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جمعیت شناسی طبیعی ـ کشاورزی خلاصه شده است. از این علل، علّت اقتصادی بیشترین فراوانی را از آن خود کرده است. در بین عوامل اقتصادی، کمبود تسهیلات در روستا و بیکاری از بقیه مهم ترند. می¬توان گفت که با ارائه امکانات و تسهیلات مورد نیاز برای روستاها به خصوص با در نظر گرفتن انتظارات نسل جوان و ایجاد اشتغال در روستاها می¬توان از هجوم بی رویه این مهاجران به شهرها جلوگیری کرد. عوامل اجتماعی و فرهنگی بسیار مشکل است ولی مسلماً روستائیان به دلیل نبود مراکز دانشگاهی و کمبود مقاطع تحصیلی آموزش و پرورش به خصوص در مقطع متوسطه در روستاها نیز به شهرها مهاجرت می کنند.

همچنین منشأ مهاجرتهای زنجیره ای را در دو عامل اجتماعی و فرهنگی می توان جستجو کرد. از جمله عوامل اجتماعی که با کاهش آن می توان از مهاجرت های بی رویه روستائیان به شهرها جلوگیری کرد، اختلافات محلّی در روستاهاست. عوامل طبیعی و کشاورزی بیشتر حول محور آب و خاک می چرخد. حق نسق ( آب و خاک ) در جوامع روستایی از لحاظ اقتصادی، اجتماعی وغیره تعیین کننده است و نوسانات در این حق میتواند تغییراتی را در رفتار کشاورزان به وجود آورد. بنابراین، یکی از راه های جلوگیری از مهاجرت کشاورزان به جوامع شهری، تهیه زمین و آب کافی و مناسب برای این قشر روستایی است.

در مجموع می توان گفت که عوامل دافعه روستایی در مهاجرت روستا به شهر نقش بیشتری از سایر عوامل به خصوص عامل جاذبه شهری دارد. برخلاف ذهنیت ایجاد شده برای جامعه که زرق و برق و جاذبه‌های شهری را عاملی مهم در مهاجرت مردم روستا به شهرها میدانند، بررسی‌ها، نقش دافعه های روستایی را بسیار مهم و سرنوشت ساز دانسته است. لذا به نظر میرسد که مهاجران روستاییان به شهرها در اثر دافعه های روستایی است که اهالی روستا را از موطن خود دور و مجبور به جلای وطن و مجذوب جوامع شهری می نماید نه اینکه جوامع شهری فی نفسه جذب کننده باشند.