فوتبال زیر سایه قره باغ/ چگونه اختلاف آذربایجان و ارمنستان بر لیگ قهرمانان تاثیر گذاشت

رویداد۲۴ شاید آن روزی که یوفا محل برگزاری فینال لیگ اروپا ۲۰۱۹ را تعیین می‌کرد فکرش را هم نمی‌کرد دوباره پای سیاست به فوتبال باز شود و یک پرونده تاریخی به تاریخ دو کشور درگیر این بار به خاطر فوتبال گشوده شود. یوفا (احتمالاً برای رشد و گسترش یکسان فوتبال در تمام اروپا) باکو پایتخت جمهوری آذربایجان را به عنوان محل فینال لیگ اروپا تعیین کرد.

آرسنال یکی از مدعی‌ها به نظر می‌رسید. تنها مدعی که یک بازیکن ارمنی یعنی هنریک میخیتاریان را در اختیار داشت. آرسنال یک به یک رقبا را کنار زد و به فینال رسید. فینالی که به دلایل امنیتی و به دلیل مناقشه دو کشور بر سر منطقه قره‌باغ هنریک میخیتاریان از حضور در آن محروم است.

قره باغ از ابتدا یکی از ایالت‌های ایران در عهد صفویه بوده است که طی قرارداد‌های ترکمنچای و گلستان از ایران جدا و به روسیه تزاری واگذار می‌شود. در سال ۱۹۱۷ و در پی سقوط امپراتور تزاری روسیه و انقلاب کمونیستی در روسیه، در دوره لنین دو منطقه آذربایجان و ارمنستان اعلام خودمختاری کردند. این اعلام خودمختاری آغاز شروع مناقشات میان این دو کشور بر سر مناطق نخجوان، قره باغ و زنکزیرباز بود؛ مناقشاتی که در نهایت به جنگ‌های ارمنستان-آذربایجان انجامید که به مدت چهار سال طول کشید.

با سقوط دولت مستقل قفقاز، شوروی سیاست مهندسی ملیت‌ها در این ناحیه پیش گرفت که طی مناطق نخجوان و قره‌باغ (که اکثریت ارمنی داشت) به آذربایجان و زنکزیرباز به ارمنستان تعلق گرفت. تا این‌که در ۳۰ نوامبر ۱۹۲۰ کمیته انقلابات آذربایجان اعلام کرد: «با کسب اطلاع از اعلام جمهوری شوروی سوسیالیستی در ارمنستان از سوی دهقانان و کارگران، دولت آذربایجان بخاطر پیروزی خلق برادر درود می‌فرستد. از امروز مرز‌های قبلی ارمنستان و آذربایجان لغو می‌شوند. قره‌باغ کوهستانی، زانگزور و نخجوان به عنوان بخش جدایی ناپذیر جمهوری شوروی سوسیالیستی ارمنستان به رسمیت شناخته می‌شوند.»

این حکم را نریمان نریمانوف رئیس کمیته انقلاب آذربایجان صادر کرده بود که مورد تایید جمهوری سوسیالیستی ارمنستان هم قرار گرفت و این جمهوری طی پیامی اعلام کرد: «بر پایه اعلامیه کمیته انقلاب جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان و توافق بدست آمده میان دولت‌های جماهیر شوروی سوسیالیستی ارمنستان و آذربایجان، بدینوسیله اعلام می‌شود که قره‌باغ کوهستانی از هم‌اکنون بخش جدائی ناپذیر جماهیر شوروی سوسیالیستی ارمنستان را تشکیل می‌دهد.»

در سال ۱۹۴۸، اما دولت مرکزی اتحاد جماهیر شوروی قره‌باغ را جزء قلمرو آذربایجان اعلام کرد که با اعتراض ارامنه آن منطقه همراه شد که البته در زمان استالین جرات نکردند سخنی از این اعتراضات به میان آوردند. در زمان خروشچف هم عریضه‌ای به امضای ۴۵۰۰ ارمنی ساکن قره‌باغ رسد و برای خروشچف ارسال شد که او توجهی به این عریضه نکرد.

به گزارش رویداد۲۴ در سال ۱۹۶۵ دولت مرکزی شوروی به ارمنیان اجازه داد سالروز کشتار ارمنیان را گرامی بدارند. در تظاهرات این روز یکی از خواسته‌های اصلی مردم ارمنی بازگشت مناطق از دست رفته به مردم این سرزمین بود. در همین مقطع، تحت تأثیر آموزه‌های گارگین نژده گروه‌های زیرزمینی دیگری شکل گرفت که حزب (متحد ملی) و (ارتش استقلال) از مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌رفت.

تا سال‌ها بعد و روی کار آمدن گورباچف اتفاق خاصی در مناقشات قره‌باغ نیفتاد تا اینکه چهره‌های بزرگ ارمنستان شروع به مذاکره با گورباچف کردند که با بی‌توجهی دولت شوروی اولین فاجعه از سلسله فجایع این منطقه رخ داد.

کشتار سومقاییت فاجعه‌ای بود که توسط شورشیان آذربایجانی برضد ارمنی‌های جمهوری آذربایجان ساکن شهر ساحلی سومقاییت در خلال فوریه ۱۹۸۸ میلادی به وقوع پیوست. برطبق آمار بیش از ۵۳ نفر ارمنی در این حوادث کشته شدند برخی نیز تعداد کشته‌ها را ده‌ها و حتی صد‌ها نفر عنوان می‌کنند.

در این حادثه در روز ۲۷ فوریه ۱۹۸۸ میلادی گروه‌های عناصر افراطی جمهوری آذربایجان (در برابر بی‌تفاوتی نیرو‌های انتظامی آن جمهوری) شروع به قتل‌عام ارمنیان شهر سومقاییت در نزدیکی باکو کردند. در نهایت شوروی مجبور شد با ارسال قوای نظامی و اعلام حکومت نظامی سومقاییت را کنترل کند. با پایان حکومت کمونیستی شوروی، ارمنیان و روشنفکران ارمنی با قدرت بیشتری در صحنه اعتراضات حاضر شده و با ادعای یک اعتراض محیط زیستی دولت گورباچف را به چالش کشیدند.

اکثر جمعیت منطقه قره‌باغ را ارمنیان تشکیل می‌دهند، اما آذربایجانی‌ها اعتقاد دارند اوضاع از ابتدا به این گونه نبوده است و سیاست‌های نژادی شوروی و کوچاندن ارامنه به آن ناحیه باعث شده که ترکیب جمعیتی و نژادی آن کشور به هم بخورد. حال که دولت مرکزی شوروی ضعیف شده بود ارامنه از فرصت استفاده کرده و با حمله به این نواحی ۱۶ درصد از خاک آن را اشغال کردند.

درگیری‌هایی که تا سال ۱۹۹۴ ادامه داشت و در نهایت منجر به صدور چهار قطعنامه توسط سازمان ملل متحدد و انجام آتش بس با محوریت پیمان مینسک شد، اما این درگیری‌ها تا به امروز ادامه پیدا کرده و هر روز در این نواحی درگیری‌هایی پدید می‌آید. اهمیت ژئوپولتیک قره‌باغ که به واسطعه منابع معدنی فراوان اهمیت ویژه‌ای دارد و همچنین وضعیت قومی این ناحیه که بدل به محل مناقشه میان ارامنه مسیحی و آذریان مسلمان شده تمام مردم منطقه را درگیر کرده به شکلی که ترکیه مرز‌های خود را در حمایت از ارمنستان به روی آذربایجان بسته است.

این درگیری‌ها حالا به زمین فوتبال کشیده شده و باعث شده آرسنال نتواند یکی از مهم‌ترین عناصر تهاجمی خود میخیتاریان را به این کشور ببرد. آذربایجانی‌ها اعلام کردند که نمی‌توانند به لحاظ امنیتی ورود یک ارمنی را قبول کنند و این مسئله نشان می‌دهد ماجرای قره‌باغ و منازعات دو کشور با وجود دخالت‌ها و میانجی‌گری‌های سازمان ملل و روسیه ادامه دارد و نه تنها از شدت آن کاسته نشده که بر شدت این منازعات هم افزوده شده است.