دو راهی سخت در مذاکرات وین / آیا آمریکا برای حفظ برجام به ایران تضمین می‌دهد؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: علی باقری کنی روز چهارشنبه در توییتر خود از نزدیک شدن به توافق خبر داد. او در توییتی نوشت: «بعد از هفته‌ها مذاکرات فشرده، بیش از هر زمان به توافق نزدیک شده‌ایم، اما تا وقتی درباره همه‌چیز توافق نشده باشد، درباره هیچ چیز توافق نشده است.»

مذاکره‌کننده ارشد ایران از لزوم واقع‌بینی و خودداری از زیاده‌خواهی حرف زد و گفت «زمان تصمیم‌گیری طرف‌های مذاکراتی ما فرا رسیده است.» همزمان سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم اظهار نظر مشابهی داشت. ند پرایس گفته «آمریکا در آستانه مرحله نهایی مذاکرات غیرمستقیم با ایران است. پرایس گفته این دوره تعیین‌کننده است و معلوم می‌شود آیا هر دو طرف قادر به بازگشت به تعهدات برجامی هستند یا نه.»

باقری کنی از لزوم «واقع بینی» و «تصمیم‌گیری طرف‌های مذاکراتی» حرف زده است. این عبارات دوپهلو می‌تواند دو مخاطب داشته باشد؛ ایران و آمریکا. در مورد ایران، واقع‌بینی و تصمیم‌گیری در واقع معطوف به درخواستش برای اخذ ضمانت از آمریکاست. دور جدید مذاکرات در دولت ابراهیم رئیسی در حالی شروع شد که تیم مذاکره کننده ایرانی با پیش‌نویس جدیدی از توافق به وین برگشت. دولت رئیسی حتی از به کار بردن عبارت «مذاکره برای بازگشت به برجام» هم اجتناب می‌کرد و به جای آن عبارت «مذاکره برای لغو تحریم‌ها» را به کار می‌برد.

خواسته‌های ایران در مذاکرات وین چیست؟

پیش‌نویس تیم دولت رئیسی چنان با پیش‌نویس نهایی شده دولت روحانی متفاوت بود که ظرف یک روز مذاکرات را منتفی کرد و طرف‌های مذاکره با ادعای تغییر مذاکرات و اعلام درخواست‌های جدید از سوی ایران، به پایتخت‌هایشان برگشتند. بعد از حدود یک ماه بررسی، ایران دوباره با پیشنهادهای جدیدی به وین برگشت. اگرچه دولت رئیسی معتقد بود ابتکار عمل جدیدی را در دستور کار قرار داده، اما ظاهرا متن جدید همان پیش‌نویس تهیه شده در دولت روحانی بود و ابتکار جدیدی در میان نبود.

وزیر خارجه اعلام کرد ایران دو دستور کار مهم در مذاکرات دارد؛ گرفتن تضمین برای عدم خروج مجدد آمریکا از برجام و راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها. به این ترتیب نزدیک شدن به یک توافق از منظر ایران باید به معنای اخذ این دو درخواست باشد. اما توییت باقری کنی و یک اظهارنظر از سوی وزیر خارجه ایران، نشان می‌دهد ایران مسیر جدیدی را در پیش گرفته است که طرف‌های غربی به آن «واقع‌گرایی» گفته‌اند.

حسین امیر عبداللهیان گفته حرف جو بایدن کافی نیست و کنگره باید درباره پایبندی به برجام «بیانیه سیاسی» بدهد. این درخواست یعنی دولت عملا از تبدیل برجام به پیمان بین‌المللی با تصویب کنگره آمریکا کوتاه آمده و در انتظار تصمیم مقامات عالیرتبه کشور است. در مورد برجام، این تصمیم باید از سوی عالی‌ترین مقام یعنی رهبر اتخاذ شود.

رهبری صبح روز پنجشنبه در ارتباط تصویری با مردم آذربایجان شرقی به مناسبت سالروز قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز در سال ۵۶ اظهار نظر‌هایی درباره مذاکرات داشته که می‌تواند نشان‌دهنده نظر نهایی او درباره برجام باشد. در سخنرانی آیت الله خامنه‌ای گفته شده «در قضایای برجام در سال ۹۴ و ۹۵ ایرادی که بنده می‌گرفتم این بود که نکاتی باید در برجام رعایت می‌شد که مشکلات بعدی پیش نیاید. اعتراض من عمدتا به این بود. من می‌گفتم این نکات را باید در نظر بگیریم. در تذکرات هم آن را مکرر گفتم. خب بعضی از این‌ها در نظر گرفته نشد، مورد توجه قرار نگرفت این مشکلات بعدی پیش آمد که خب همه مشاهده می‌کنند؛ بنابراین نگاه به آینده مهم است.»

آیت الله خامنه‌ای به نیاز ایران به انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز تاکید کرده و گفته «اسم می‌آورند که ایران تا تولید بمب فلان قدر فاصله دارد؛ این‌ها حرف‌های مهمل و بی‌معناست. خودشان می‌دانند که ما دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم. ما دنبال بهره‌مندی صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای هستیم.» رهبری همچنین تاکید کرده با فشار اقتصادی باید از طریق «خنثی کردن تحریم‌ها» با «تلاش دیپلماسی» و «مجاب کردن طرف مقابل» مقابله کرد، اما عمده کار را باید از طریق حرکت تولید داخلی انجام داد.

این اظهارات و اشاره به «مشکلات بعدی» که بعد از برجام سال ۲۰۱۵ اتفاق افتاد، یعنی خروج ترامپ از توافق، نشان می‌دهد رهبری همچنان به دنبال گرفتن تضمین از آمریکاست و تصمیم نهایی در انتظار واقع‌بینی طرف ایرانی است.

بیشتر بخوانید: توافق هسته‌ای تا پایان ۱۴۰۰ به دست می‌آید؟

آیا در توافق هسته‌ای آمریکا به ایران تضمین می‌دهد؟

در عین حال راهکار حسین امیرعبداللهیان برای اخذ بیانیه سیاسی به عنوان تضمین از آمریکا هم قابل بررسی است. اما سوال اینجاست که آیا اساسا کنگره آمریکا چیزی به نام بیانیه سیاسی صادر خواهد کرد و اگر بله، این بیانیه چه حکمی دارد؟

رضا نصری تحلیلگر سیاست خارجی در اینباره در یک رشته توییت توضیحاتی ارائه کرده است. او گفته کنگره آمریکا «بیانیه سیاسی» صادر نمی‌کند. صرفاً می‌تواند قطعنامه‌های غیرالزام‌آوری با رأی اکثریت تصویب کند که به آن‌ها قطعنامه‌های «Sense of» گفته می‌شود.

نصری در ادامه گفته اگر چنین قطعنامه‌ای در قالب یک «قطعنامه هم‌زمان» (Concurrent resolution) به رأی هر دو مجلسین گذاشته شد و به تصویب رسید، به آن «Sense of Congress» می‌گویند و اگر در قالب یک «قطعنامه ساده» به تصویب یکی از مجلسین رسید، به آن «Sense of the House» یا «Sense of Senate» می‌گویند.

اما مشکل ترکیب سناست. نصری می‌گوید: با توجه به ترکیب مجلس سنا -و ویژگی‌های آیین‌نامه‌ای آن- بسیار بعید است مجلس سنا قطعنامه‌ای در حمایت از برجام به تصویب برساند. مجلس نمایندگان هم بعید است در قالب چنین قطعنامه‌ای از برجام حمایت کند. حتی اگر چنین کند، نیز قطعنامه غیرالزام‌آوری که صرفاً به تصویب یکی از مجلسین رسیده باشد ارزش «سیاسی» چندانی نخواهد داشت.

اگر فرض کنیم منظور علی باقری کنی از واقع‌گرایی و تصمیم‌گیری، طرف آمریکایی باشد، این تصمیم از منظر ایران تبدیل برجام به قانونی است که به راحتی توسط دولت بعدی ملغی نشود. برای روشن شدن اراده سیاسی هر دو حزب آمریکا برای بازگشت به برجام کافی است به نامه هشدارآمیز جمهوری‌خواهان مراجعه کنید. ۲۰۰ تن از جمهوری‌خواهان آمریکا نامه‌ای به بایدن نوشتند و اعلام کردند هر توافق با ایران بدون تصویب کنگره، سرنوشتی مشابه برجام سال ۲۰۱۵ خواهد داشت. در این نامه گفته شده برجام برای تصویب به عنوان پیمان بین المللی به سنا عرضه نشده و به همین دلیل هم غیرالزام آور است.

نقش جمهوری خواهان در مذاکرات وین

جمهوری خواهان گفته‌اند با هر توافقی که در آن تحریم‌های ایران لغو شود، بدون اینکه ایران به طور کامل توانایی غنی‌سازی اورانیومش را متوقف کرده باشد، مخالفند. آن‌ها از ایران خواسته‌اند که همه موشک‌های دارای ظرفیت حمل بمب اتمش را نابود کند، حمایت از نیروهای منطقه‌ای (منظور در یمن و سوریه و لبنان و عراق) را متوقف کند و غرامت تعیین‌شده در دادگاه برای قربانیان در این کشورها را بپردازد. جمهوری‌خواهان البته از عبارت «قربانیان تروریستی» استفاده کرده‌اند.

درخواست‌های جمهوری‌خواهان در این نامه به عنوان پیش‌شرط قبول برجام به نظر متوهمانه است و ایران مطمئنا با آن‌ها موافقت نخواهد کرد. به گزارش رویداد۲۴ اهمیت این نامه که به امضای اکثر اعضای کلیدی حزب جمهوری‌خواه آمریکا رسیده، زمانی بیشتر می‌شود که به نظرسنجی‌های داخل آمریکا مراجعه کنید. نظر سنجی‌ها نشان می‌دهد سال آینده اکثریت مجلس نمایندگان (که همین الان هم یک اکثریت شکننده در دست دموکرات‌هاست) به جمهوری خواهان خواهد رسید. از سوی دیگر همین الان ۱۷۵ تن از امضا کنندگان نامه در واقع اعضای جمهوری خواه مجلس نمایندگانند.

این نامه در واقع یادآور نامه سرگشاده‌ای است که سناتور تام کوتن خطاب به ایران نوشته بود. نامه‌ای که کوتن در آن عبارت «از بین رفتن توافق با یک قلم خودکار روی کاغذ» را به کار برده بود. این نامه کوتن در واقع پاسخ به اظهار نظر محمدجواد ظریف وزیر خارجه وقت ایران بود که در آن زمان گفته بود امضای جان کری تضمین است.

ریچارد گلدبرگ مقام سابق شورای امنیت ملی دولت ترامپ در گفتگو با سایت خبری اکسیوس آمریکا نامه جمهوری‌خواهان را پیام روشنی به دولت ایران خوانده و گفته «این نامه پیامی برای بخش خصوصی آمریکا هم بود. در واقع به آن‌ها توصیه می‌کرد که در یک سال پیش رو سرشان را در دهان شیر نکنند، چون همین جمهوری‌خواهان قرار است در ماه نوامبر به کنگره برگردند. به دولت ایران هم به روشنی اعلام کرد که هر توافقی که با دولت بایدن می‌کنند با تغییر اکثریت کنگره و تغییرات در کاخ سفید عملا از بین خواهد رفت و تحریم‌ها قطعا برمی‌گردند.»