بحران پیچیده اوکراین به زبان ساده/ اگر روسیه به اوکراین حمله کند چه می‌شود؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: روسیه بزرگترین آماده‌باش نظامی را از زمان جنگ سرد تا کنون را کلید زده است. در اواسط دسامبر ۲۰۲۱ وزیر خارجه روسیه فهرستی از درخواست‌های این کشور را مطرح کرد که شامل توقف عضویت اوکراین در ناتو و کاهش نیرو‌ها و تجهیزات نظامی ناتو در شرق اروپا بود. آمریکا و دیگر اعضای ناتو با درخواست‌های روسیه موافقت نکردند و روسیه هشدار دادند که در صورت حمله به اوکراین، اقدام متقابل خواهند کرد.

اوایل فوریه، بایدن دستور داد سه هزار نیروی آمریکایی در مرز‌های کشور‌های لهستان و رومانی که هر دو عضو ناتو هستند مستقر شوند. دولت بایدن گفت استقرار این نیرو‌ها موقتی است و قرار هم نیست آن‌ها وارد خاک اوکراین شوند. همزمان تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌داد که تعداد زیادی از نیرو‌های روسیه در مرز‌های بلاروس مستقر شده‌اند.

چندین هفته تلاش دیپلماتیک نتیجه نداده و با اقدام روز دوشنبه کرملین بحران وارد مرحله تازه‌ای شده است. روز دوشنبه ۲۱ فوریه ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه، استقلال دو منطقه دونتسک و لوهانسک که دو منطقه جدایی‌طلب در شرق خاک اوکراین بودند را به رسمیت شناخته و همزمان به نیرو‌های تحت عنوان «صلح‌بانان» روسیه دستور داده عازم این مناطق شوند.

ریشه درگیری روسیه و اوکراین چیست؟

زمانی که اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۹۰ فروپاشید، یک‌سوم انبار‌های اتمی جهان به یکی از جمهوری‌های تازه استقلال‌یافته شوروی رسید. از همان ابتدا آمریکا و روسیه با کمک هم سعی کردند اوکراین را خلع سلاح هسته‌ای کنند و توافق‌های دیپلماتیک متعددی هم با هدف تحویل صد‌ها کلاهک هسته‌ای شوروی به روسیه در ازای تضامین امنیتی منعقد شد. اما همچنان اوکراین اهمیت خود را برای غرب و شرق از دست نداد. پوتین هیچگاه چشمش را از اوکراین برنداشت و همیشه یک اصطلاح را در مورد اوکراین به کار برد: «مردم اوکراین و روس‌ها یک پیکرند.»

این اولین بار نیست که بحران اوکراین جهانی شده است. در سال ۲۰۱۴ روسیه به اوکراین حمله کرد و شبه جزیره کریمه را به خاک روسیه ملحق و از گروه جدایی‌طلب حامی روسیه در منطقه دانباس (که روز گذشته استقلال آن‌ها توسط روسیه به رسمیت شناخته شد) حمایت کرد. اما در آن زمان اوباما از افزایش تنش‌ها خودداری کرد و سعی کرد جلوی تسلیح گروه‌های اوکراینی مورد حمایت غرب توسط اروپایی‌ها را بگیرد. چشم‌انداز پیوستن گرجستان و اوکراین به ناتو از زمان جرج بوش مطرح بوده و از همان موقع مایه خشم پوتین.

بیشتر بخوانید: اختلاف ناتو و روسیه در بحران اوکراین بر سر چیست؟

چه چیزی جرقه بحران اوکراین را زده است؟

بحران روسیه و اوکراین امروز در واقع ادامه بحران سال ۲۰۱۴ است. بحرانی که در نوامبر سال ۲۰۱۳ با اعتراضات سراسری مردم در کی‌یف علیه تصمیم رئیس جمهور وقت اوکراین ویکتور یانوکویچ برای رد توافق اقتصادی بزرگ با اتحادیه اروپا آغاز شد. بعد از سرکوب وحشیانه معترضان و تشدید درگیریها، یانوکویچ از کشور فرار کرد. به گزارش رویداد۲۴ در ماه مارس سال ۲۰۱۴ نیرو‌های روسیه کنترل منطقه کریمه را در دست گرفتند و به طور رسمی این ناحیه را به روسیه ملحق کردند. دو ماه بعد رفراندومی در منطقه دونباس (دونتسک و لوهانسک) برگزار شد و جدایی‌طلبان از اوکراین رای اکثریت را آوردند.

در ماه جولای سال ۲۰۱۴ با سقوط هواپیمای مالزیایی در آسمان اوکراین، تنش‌ها به یک بحران بین‌المللی تبدیل شد. گزارش‌ها نشان می‌داد روسیه با موشک زمین به هوا این هواپیما را ساقط کرده و متجر به مرگ ۲۹۸ مسافر آن شده است. در فوریه ۲۰۱۵ روسیه، آلمان، فرانسه و اکراین به توافقی تحت عنوان پیمان مینسک دست پیدا کردند که در وهله نخست طرفین را دعوت به آتش‌بس و خروج نیرو‌های نظامی می‌کرد.

نشریه ووکس تحولات اخیر را ناشی از یک محاسبه در ذهن پوتین می‌دادند. این نشریه آمریکایی نوشته انتخابات سال ۲۰۱۹ در اوکراین نقش مهمی در این اشتباه محاسباتی دارد. این انتخابات منجر به روی کار آمدن یک کمدین اوکراینی شد که قبلا در تلویزیون این کشور نقش رئیس جمهور را بازی می‌کرد! اما این بار واقعا به ریاست جمهوری رسیده بود. زلنسکی رئیس جمهور اوکراین در زمان تبلیعات انتخاباتی وعده داده بود که برای پایان دادن به درگیری شرق اوکراین، گفتگو‌های صلح با روسیه را کلید بزند. روسیه هم زلنسکی را فردی می‌دید که دیدگاه بازتری نسبت به کرملین دارد.

در همان ابتدا روسیه از زلنسکی خواست که به پیمان مینسک متعهد باشد. بر اساس این پیمان مناطق مورد حمایت روسیه تحت کنترل اوکراین در می‌آمد، اما عملا به گفته کارشناسان به اسب تروای روسیه بدل می‌شد. طبیعتا هیچ رئیس جمهور اوکراینی این شرایط را نمی‌پذیرفت و زلنسکی هم برای فرار از فشار مستمر روسیه به غرب متوسل شد و تمایل خود را برای پیوستن به ناتو اعلام کرد.

پوتین یکبار در بهار سال ۲۰۲۱ برای امتحان غرب، نیروهایش را در نزدیکی بخش‌هایی از مرز‌های شرقی اوکراین مستقر کرد. افزایش نیرو‌ها صدای بایدن را در آورد و بعد از یک نشیت مشترک بین پوتین و بایدن، نیروهیا روسیه عقب‌نشینی کردند. اما این بار به نظر می‌رسد محاسبات روسیه به سمت تشدید تنش‌هاست.

چرا پوتین از اوکراین عقب‌نشینی نمی‌کند؟

بعضی کارشناسان تضعیف آمریکا و اروپا را دلیل اصلی اقدامات پوتین می‌دانند. خروج آشفته نیرو‌های آمریکایی از افغانستان نشانه ضعف واشنگتن بود. از طرفی نشریه ووکس معتقد است ممکن است پوتین روی تضعیف نقش رهبری آمریکا در جهان غرب هم حساب باز کرده باشد. در دورات ترامپ شرکای اروپایی آمریکا از این کشور دور شده‌اند. دولت بایدن هم در بدو ورود توافقنامه زیردریایی هسته‌ای با استرالیا و بریتانیا امضا کرد و دست فرانسه را خالی گذاشت.

اروپا هم خودش دچار سردرگمی است. اتحادیه اروپا هنوز درگیر پیامد‌های برگزیت است. کرونا هم مزید بر علت شده است. آلمان بعد از ۱۶ سال مرکل را از دست داده و اروپا همچنان به واردات گاز از روسیه وابسته است. فرانسه ماه آوریل انتخابات دارد و مکرون در تلاش است که با میانجی‌گری در بحران اوکراین اعتباری برای خود بهم بزند. همه این اختلافات و آشفتگی‌ها در غرب ممکن است پوتین را جسورتر کرده باشد. از سوی دیگر پوتین به لجاظ داخلی هم تحت فشار است. شیوع کرونا و وضعیت اقتصادی کشور می‌تواند عاملی برای تشدید ماجراجویی‌های کرملین باشد.

اگر روسیه به اوکراین حمله کند چه می‌شود؟

در سال ۲۰۱۴ روسیه از تاکتیک‌های ترکیبی برای حمله اوکراین استفاده کرده بود. استفاده از حملات سایبری و انتشار اخبار مخدوش در رسانه‌ها بخشی از بحران اوکراین سال ۲۰۱۴ بود و همین مساله هم سبب شده بود پوتین بتواند از زیر بار اتهام حمله مستقیم به اوکراین شانه خالی کند. اما این بار وضع فرق می‌کند. روسیه رسما استقلال مناطق شرقی را به رسمیت شناخته و نیروهایش را گسیل کرده است.

سناریو‌های متفاوتی درباره نحوه حمله روسیه وجود دارد که شامل اعزام نیرو‌های بیشتر به مناطق شرقی اوکراین، اشغال مناطق استراتژیک و سد کردن مسیر‌های دریایی اوکراین است. مسکو حتی ممکن است با یک لشکرکشی به سمت کی‌یف یک جنگ تمام‌عیار به راه بیاندازد. با این حال برخی معتقدند روسیه دست به چنین کاری نخواهد زد. بی‌بی‌سی در گزارشی ۵ دلیل آورده که چرا روسیه دست به یک حمله تمام عیار به اوکراین نخواهد زد.

۱) هر حمله‌ای بسیار خونبار خواهد بود

اوکراین در پی حمله مقاومت خواهد کرد. شاید نیرو‌های این کشور در برابر روسیه کم‌تعداد و بدون تجهیزات باشند، اما به این معنی نیست که هر دو طرف خسارت جانی قابل توجهی نمی‌بینند. اگر مسکو به سمت حمله تمام‌عیار برود باید شهر‌های کی‌یف، خارکیف و اودسا را اشغال کند و این یعنی شاهد یک جنگ خیابانی خونبار خواهیم بود.

۲) جنگ تمام‌عیار در روسیه مصرف داخلی ندارد

نظرسنجی‌های اخیر در بین جوانان روس نشان می‌دهد اکثرا با اعلان جنگ علیه همسایه خود مخالفند. این چشم‌انداز که بسیاری از روس‌ها و اوکراینی‌ها به خاطر تصمیم پوتین کشته می‌شوند، مصرف داخلی در افکار عمومی روسیه ندارد.

۳) تحریم‌های غرب

اروپا و آمریکا روسیه را تهدید به تحریم‌های سخت کرده‌اند. با اینکه کشور‌های اروپایی به شدت به گاز روسیه وابسته‌اند، اما باز هم تحریم‌های آن‌ها برای اقتصاد کوچک روسیه سنگین است به ویژه اگر تصمیم بگیرند سوئیفت بانکی را برای روی روسیه ببندند.

۴) جنگ هزینه سیاسی بالایی دارد

روسیه در سال ۲۰۱۴ شبه جزیره کریمه را به خاک این کشور ملحق کرد و چندین سال در فضای بین‌الملل طرد شد. همین اتفاق ممکن است دوباره تکرار شود. حتی چین، شریک استراتژیک روسیه هم به این کشور هشدار داده است. وانگ یی وزیر خارجه چین در کنفرانس امنیتی مونیخ گفته حاکمیت ارضی، استقلال و انسجام سرزمینی هر کشوری باید حفظ شود. اوکراین هم استثنا نیست.

۵) پوتین همین الان به هدفش رسیده است

مسکو همین الان همه توجه غرب را جلب کرده است. از منظر پوتین، ناتو باید در عضویت بخش شرقی مرز‌های روسیه در ناتو تجدید نظر کند. سه کشور بالتیک که همگی اقمار شوروی هستند پیش‌تر به ناتو پیوسته‌اند و پیوستن اوکراین به این پیمان امنیتی بیش از آستانه صبر موسکو است. پوتین خواستار تغییر رویه غرب در قبال اوکراین است.