ابی و حاشیه‌های ترانه خلیج فارس/ اصلاح طلبان، اصولگرایان و سلطنت‌طلبان چگونه در انتقاد از ابی ائتلاف کردند؟

رویداد۲۴ مازیار وکیلی: سخت است پذیرفت در میان صدها چهره سیاسی در ایران و خارج کشور، ناگاه ابراهیم حامدی معروف ابی، خواننده مشهور موسیقی پاپ ایرانی موضوع یک انتقاد شدید سیاسی قرار بگیرد و بتواند اصلاح طلبان و اصولگرایان و حتی سلطنت‌طلبان را در یک نقطه به اشترک برساند: انتقاد و حمله شدید به ابی.

ماجرا از این قرار بود که ابی در یک مصاحبه تلویزیونی در پاسخ به اینکه چرا در امارات ترانه «خلیج فارس» را نخوانده، گفته من سیاسی نیستم و موضوع خلیج فارس مربوط به اختلاف دو کشور است و ربطی به او ندارد. همین پاسخ، موجب آغاز موج شدیدترین حملات مردم ایران از جریان‌های مختلف سیاسی به او شد. اما آیا واقعا ابی سیاسی نیست یا موضوع خلیج فارس موضوع اختلاف دو کشور است و ارتباطی به او ندارد؟

در سایت بی‌بی‌سی انگلیسی، ابی را «تام جونز»ی با تمایلات سیاسی معرفی کرده‌اند. یکی از دلایل واکنش گسترده کاربران فضای مجازی به صحبت‌های ابراهیم حامدی دقیقاً پیشینه سیاسی او است. برخلاف خواننده بریتانیایی تام جونز که عمده شهرت خود را مدیون آهنگ‌های غیر سیاسی مانند «بمب جنسیت» و «دلیله» است، ابی هیچ‌گاه از سیاست جدا نبوده است.

مسئله درباره این خواننده ایرانی فقط مضامین ترانه‌هایش نیست که برخی از آن‌ها به شدت سیاسی است، بلکه ابراهیم حامدی در زندگی شخصی خودش هم کنش‌های سیاسی زیادی داشته که باعث می‌شود صحبت‌های اخیرش درباره خلیج فارس منطقی به نظر نرسد. همین تناقض در رفتار و گفتار بود که باعث شد تا کاربران فضای مجازی با حمله به این خواننده او را متهم به ریاکاری و دورویی کنند؛ اتهامی که با توجه به زندگی و کنش‌های سیاسی این خواننده نمی‌تواند چندان غیرمنطقی هم تلقی شود.

ابراهیم نبوی در کتاب «آواز‌های زیرزمین» چرایی اهمیت ابراهیم حامدی را این‌گونه توصیف می‌کند: «نخست: اغلب کارشناسان موسیقی فارسی معتقدند صدای ابی قدرتمندترین صدای پاپ فارسی است. دوم: فعالیت‌های ابی در طول نیمهٔ دوم زندگی‌اش نه تنها کاهش نمی‌یابد بلکه این دوران، نقطهٔ عطفی در حرفه‌اش محسوب می‌شود و این نخستین ویژگی است که ابی را از خوانندهٔ پاپ جدا می‌کند و در کنار خوانندهٔ کلاسیک یا اپرا قرار می‌دهد. سوم: ابی از معدود خوانندگان پاپ است که ممکن است مخاطب ترجیح بدهد کنسرت او را از همان خانه بشنود؛ اجرا‌های او شاید چیزی فراتر از صدای ضبط‌شدهٔ او نیست. چهارم: ابی بیشتر مورد توجه مخاطبانی است که به رغم آنکه می‌دانند در موسیقی پاپ بر خلاف موسیقی سنتی، جنس و قدرت و طنین صدای آوازه‌خوان چندان موضوع مهمی نیست، صدای ابی را از این منظر نیز در خور توجه و ستایش قلمداد می‌کنند. پنجم: کنسرت‌های او پس از انقلاب که در خارج از ایران برگزار شده‌است، پربیننده است. کمتر اتفاق می‌افتد که مانند خوانندگان دیگر پاپ، موسیقی‌اش موجب رقصیدن شود یا اصولاً برای رقصیدن دیگران بخواند.»

بیشتر بخوانید: تاریخ رابطه ایران و عربستان از قاجار تا جمهوری اسلامی / رقابت بر سر رهبری جهان اسلام

در کنسرت‌های ابراهیم حامدی هم حاضران همیشه آهنگ‌های او را هم‌خوانی می‌کنند که همین موضوع نشان دهنده پُرطرفدار بودن ترانه‌های این خواننده ایرانی است. ابراهیم حامدی محصول موسیقی دهه چهل و پنجاه ایران است. دهه‌ای که بعد از نضج و شکل‌گیری جنبش‌های چپ‌گرایانه و اسلامی جامعه ایران به شدت سیاسی/اجتماعی شده بود؛ بنابراین هر خواننده‌ای که به عرصه موسیقی پا می‌گذاشت، ناگزیر بود سیاسی بخواند. این قاعده شامل ابراهیم حامدی هم می‌شد و خواندن ترانه‌های سیاسی/اجتماعی باعث شد ابراهیم حامدی هم گرایش سیاسی پیدا کند.

ابراهیم حامدی برخلاف بسیاری از خوانندگان پاپ که به اجبار از ایران مهاجرت کردند، این رویه را ادامه داد. ترانه‌هایی مانند «خانه سرخ» که ابی در آن می‌خواند: «خانه سرخ و کوچه سرخ است و خیابان سرخ است/آری از خون پهنه‌ی برزن و میدان سرخ است/ده به ده پرچم خشم است که بر می‌خیزد/مزرعه زرد و چپر سبز و بیابان سرخ است.»

یا در آهنگ «بشکن» با لحنی حماسی می‌خواند: «ای خسته از زنجیر جهل و فتنه بشکن‌ای در کنار چشمه مانده تشنه بشکن/بشکن حدیث تلخ پشت و دشنه بشکن تا نشکنی در خویشتن این فتنه بشکن»

ابی همچنین ترانه «گل سرخ» با شعر جنتی عطایی را خواند: «شکفته چون گل سرخ بر سینه‌های یاران عشقی به نام مَردم قلبی به شکل ایران» همچنین آثاری مثل «کوه یخ» را با ترانه‌ بیژن سمندر توسط ابی خوانده شد. «تو سرزمین یخ‌ها پُر از سکوت غمناک، همیشه باد قطبی همیشه برف و کولاک / رو سردی لبِ من ملاله غم نشسته طوفان وحشی شب کوه یخ و شکسته»

این ترانه‌ها به نقطه عطفی مانند ترانه «نون و پنیر و سبزی» ختم شد که ابراهیم حامدی در کنار داریوش اقبالی به شکل واضحی به حاکمیت ایران اعتراض می‌کرد؛ ترانه‌هایی که ابراهیم حامدی تا به امروز خوانده است برعکس ادعای روز‌های اخیرش درباره سیاسی نبودن او را در جرگه خوانندگانی قرار می‌دهد که به شدت سیاسی/اجتماعی هستند و نسبت به اتفاقات زمانه خود بی‌تفاوت نیستند.

اما فقط ماجرا به ترانه‌های ابراهیم حامدی ختم نمی‌شود. گزارش رویداد۲۴ ابراهیم حامدی در سال‌های اخیر کنش‌های سیاسی واضحی داشته است. ابراهیم حامدی یکی از اولین خوانندگانی بود که به «کارزار نه به جمهوری اسلامی» پیوست. هم چنین او بار‌ها در مصاحبه‌های مختلف و از تریبون‌هایی که در اختیار داشته از زدن طعنه به حاکمیت سیاسی ایران استفاده کرده و حتی این نکته را هم گفته که هوادار چریک‌هایی مانند سیروس نهاوندی بوده است و به قول خودش دلش برای کتاب‌های نهاوندی تنگ شده است. مجموعه این اظهارنظرها و کنش‌های او نشان می‌دهد برخلاف گفته‌های اخیر این خواننده او به شدت سیاسی است.

بیشتر بخوانید: موسیقی اعتراضی چگونه در ایران شکل گرفت؟

خلیج فارس موضوعی ملی یا سیاسی؟

ابراهیم حامدی درباره چرایی اجرا نکردن آهنگ خلیج فارس در کشور امارات گفته «مسئله خلیج فارس یک اختلاف سیاسی بین ایران و امارات و چند کشور دیگر است و من به عنوان یک هنرمند به خودم اجازه دخالت در این موضوع را نمی‌دهم.»

این سخنان ابی با توجه به پیشینه کاملاً سیاسی این خواننده، واکنش‌های تندی در فضای مجازی برانگیخت. کاربری در واکنش به سخنان ابی در توئیتر نوشت: «کسی که سیاسی‌ترین آهنگ‌ها را خوانده به خاطر یک مشت دلار عربی از سیاسی نبودن می‌گوید! وطن‌فروشی‌های قبل از تو سوءتفاهم بود»

کاربر دیگری هم با انتشار تصویر ابی و همسرش در زمان پیوستن به کمپین نه به جمهوری اسلامی نوشت: «ابی می‌گوید خلیج فارس گفتن یک کار سیاسی و من نمی‌گویم خلیج فارس! پس عکس [کمپین نه به جمهوری اسلامی] هم حتماً یک کار هنری است نه سیاسی!»

این فقط کاربران توئیتری نبودند که به صحبت‌های ابی واکنش دادند. برخی چهره‌های سیاسی و هنری هم درباره صحبت‌های ابی مطالبی نوشتند. محمدعلی ابطحی در صفحه توئیتر خود نوشت: «خیلی‌ها با صدایتان زندگی کرده‌اند. اما خلیج فارس سیاسی نیست. مشکل منطقه‌ای نیست. یک واقعیت تاریخی است که تا بوده و خواهد بود نام این‌جا خلیج فارس است.»

محمدحسین مهدویان هم با انتشار عکس تابلوی قدیمی خلیج فارس در قاهره در خلیج فارس نوشت: «خلیج فارس این نام جاودان، در تاریخ و فرهنگ عالم ریشه دارد. خلیج فارس سیاسی نیست. میراث تاریخی یک ملت است که در کوران حوادث ناگوار بسان یک پرچم مواج، همواره وحدت آفرین بوده و خدشه نمی‌پذیرد.»

یقیناً ابراهیم حامدی به این موضوع واقف بود که مسئله خلیج فارس برای ایرانیان فراتر از یک مسئله سیاسی است. اما چرا حاضر شد با گفتن چنین حرف‌های متناقضی خودش را در معرض سنگین‌ترین اتهامات قرار دهد؟ ریشه این صحبت‌ها اقتصادی است. چهره‌هایی مانند ابراهیم حامدی از برگزاری کنسرت در کشور خود محروم هستند و تنها راه درآمدشان به عنوان خواننده برگزاری کنسرت در کشور‌های مختلف است.

وقتی قرار است شما برای کسب درآمد به کشور‌هایی که به لحاظ ایدئولوژیک با ایران زاویه دارند بروی، ناگزیر به تمکین از خواسته‌های آن‌ها هستی. ابراهیم حامدی هم در چنین وضعیتی قرار گرفته و به ناچار صحبت‌هایی را مطرح کرده که با اعمال گذشته او در تضاد است. این‌که آیا طمع برای پول بیشتر (در حالیکه ابی ثروتمند است) انقدر آرزش دارد که یک هنرمند در مقابل مردم کشورش قرار بگیرد سوالی است که ابراهیم حامدی باید به آن پاسخ دهد. اما مسئله واضح این است که ابراهیم حامدی با صحبت‌های اخیرش که به خاطر مسائل اقتصادی انجام داده، بخش عمده‌ای از محبوبیت خود را به عنوان یک هنرمند میان مردم ایران از دست داده است.

هرچند نمی‌توان با یک جمله یا تنها یک اکت، یک عمر فعالیت هنری یا سیاسی هر فرد را نادیده گرفت و تنها به همان یک اکت اتکا کرد، اما در مورد ابی این موضوع آنقدر پررنگ است و از بد ماجرا دست روی موضوعی گذاشت که برای مردم ایران اساسا موضوعی سیاسی نیست بلکه یک هوایت ملی است بنابراین نمی‌توان درباره ابی توقع داشت جمله همیشگی و بی‌مایه «قضاوت نکنیم» را به کار برد بلکه این بار واقعا باید به سختی و تندی هم قضاوت کرد و فضایی ایجاد کرد که ابی هر روز برای خودش مدام زمزمه کند: «و خلیج همیشگی فارس فارس فارس ...»