سفر بایدن به خاورمیانه چگونه جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار می‌دهد؟

رویداد۲۴ علیرضا مکی: جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده بعد از هفته‌های گمانه‌زنی بالاخره اولین سفر منطقه‌ای خود به غرب و جنوب غرب آسیا را آغاز کرد. سفر او با دیدار از اسرائیل شروع شد و قرار است در مورد روابط دو جانبه و نیز مسائل کلی‌تر امنیت منطقه‌ای با رهبران منطقه گفتگو کند.

جو بایدن قرار است برای اولین بار با یک پرواز مستقیم از تل‌آویو به سوی جده پرواز کرده تا آنجا با رهبران عربستان سعودی گفتگو و در نهایت در اجلاس مشترک شورای همکاری خلیج فارس شرکت کند.

بایدن در حالی سفر خود را به منطقه آغاز کرده که مسائل کلان بین‌المللی و نیز مسائل منطقه‌ای و مسائل داخلی آمریکا به این سفر گره خورده است. از سویی بایدن به منظور جبران قیمت‌های بالای ناشی از حذف منابع انرژی روسیه از بازار نیاز‌مند یاری متحدان منطقه‌ای است و از سوی دیگر متحدان منطقه‌ای بایدن از او انتظار همکاری و مشارکت بیشتر در مسائل منطقه‌ای را دارند؛ مسئله‌ای که خیلی برای دولت دموکرات بایدن خوشایند نیست.

بایدن در حالی به اسرائیل سفر کرده است که دولت نوپای بنت – لاپید که در سال ۲۰۲۱ موفق به سرنگونی دولت نتانیاهو شده بود، در نتیجه بحران‌های متعدد داخلی با کناره‌گیری بنت از قدرت فرو پاشید. در نتیجه کناره‌گیری بنت، لاپید رهبر حزب میانه «یش عاتید» مسئولیت دولت انتقالی این کشور تا زمان برگزاری انتخابات نوامبر سال جاری را بر عهده گرفته است. این در حالی است که بایدن نیز با یک انتخابات حیاتی میان دوره‌ای کنگره طی ماه نوامبر سال جاری مواجه است که انتظار می‌رود جمهوری‌خواهان موفق به تصرف کنگره شوند.

فارغ از مباحث سیاسی میان اسرائیل و ایالات متحده آمریکا، روابط واشنگتن – تل‌آویو این روز‌ها در مسائل متعدد منطقه‌ای از جمله روابط اعراب و اسرائیل، مشکلات ناشی از ادامه شهرک‌سازی‌ها و نیز پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دچار پیچیدگی‌هایی شده است. این در حالی است که آمریکایی‌ها امیدوار هستند که با حمایت از خط لوله مشترک اسرائیل – امارات موسوم به «ایست مد» بخشی از منابع گاز دریای مدیترانه را به اروپا منتقل کنند تا بتوانند قیمت‌های جهانی انرژی را تحت تاثیر قرار بدهند.

بیشتر بخوانید: آیا بایدن می‌خواهد عربستان را از نزدیکی به پکن، به دلیل «روابط نزدیک ایران و چین» بترساند؟

طبق گفته‌های رسانه‌های غربی قرار است طی این سفر توافق تنگه تیران میان اسرائیل و عربستان سعودی نهایی شده تا طی آن با واگذاری نهایی جزایر تیران و صنافیر به عربستان، ریاض به جمع پیمان ابراهیم ملحق شود. این در حالی است که محمد بن‌سلمان بار‌ها به صورت رسمی و غیررسمی از تمایل نهایی خود برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل سخن گفته است، اما این مهم را منوط به پذیر پیشنهاد صلح سال ۲۰۰۵ ملک عبدالله کرده است؛ طرحی که به «طرح ریاض» معروف شده است.

تاثیر سفر بایدن بر تحولات سیاسی خاورمیانه

به گزارش رویداد۲۴ یکی از مهم‌ترین زمینه‌های سفر بایدن، تحولات سیاسی امنیتی منطقه است؛ آن هم در زمانی که تحولات پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و نیز تحولات بازار انرژی بر مسائل منطقه‌ای سایه افکنده است. این مسئله مخصوصا در بازه زمانی نشست مشترک شورای همکاری خلیج فارس و شورای اتحادیه اروپا که منجر به امضا بیانیه اقدام مشارکت راهبردی میان شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا شد، حائز اهمیت است؛ بیانیه‌ای که مهم‌ترین بند‌های آن اختصاص به مبارزه مشترک با فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران داشت.

طی ماه‌ها و هفته‌های گذشته نیز بحث امضا قرار دا‌های مشارکت راهبردی و امنیتی دو جانبه و چند جانبه میان ایالات متحده آمریکا و متحدان منطقه‌ای بالا گرفته است. از جمله «نشست نقب» با حضور وزاری خارجه اعضای پیمان ابراهیم از جمله امارات، اسرائیل آمریکا، بحرین و مراکش و در نهایت مصر و نیز نشست محرمانه شرم‌الشیخ با حضور مقامات نظامی و امنیتی اعضا پیمان ابراهیم به علاوه مصر و عربستان و قطر که به ترتیب در فروردین و تیر سال گذشته صورت گرفته است.

در سال جاری نیز مباحثی مانند تشکیل «ناتوی خاورمیانه» که از سوی پادشاه اردن در گفتگو با شبکه خبری سی.ان.بی.سی آمریکا بر آن تاکید کرده بود و نیز مباحثی مانند تشکیل پیمان مشترک دفاع هوایی و دریایی میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس و اسرائیل و ایالات متحده زیر نظر فرماندهی مرکزی آمریکا در خلیج فارس یا سنتکام بر وزن نتایج امنیتی سفر بایدن افزوده است.

به خاطر داشته باشیم که سال ۲۰۱۸ زمانی که ترامپ رئیس جمهور پیشین آمریکا طرح «معامله قرن» را با ادعای برقراری صلح خاورمیانه کلید زد، بسیاری از شکست این طرح صحبت می‌کردند. اما در سال ۲۰۲۰ با اعلام توافق تاریخی صلح میان برخی از کشور‌های عربی و اسرائیل موسوم به پیمان ابراهیم، ترامپ برای اولین بار توانست زمینه سیاسی یک توافق چند جانبه امنیتی را در منطقه میان اعراب و اسرائیل را فراهم کند.

روابط عربستان و آمریکا در دوره جدید چگونه است؟

این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که در صورت موفقیت بایدن، عربستان نیز به عنوان عضو ششم این توافق و نیز به عنوان مرجع کشور‌های عربی و نیز جهان اسلام اهل سنت به آن ملحق خواهد شد. پیامد همین پیمان بود که روابط علنی نظامی و امنیتی میان دولت‌های حاشیه خلیج فارس و نیز اسرائیل رو به فزونی رفت؛ تا جایی که سنتکام در سال ۲۰۲۰ اسرائیل را به حوزه تحت پوشش خود اضافه کرد و تل‌آویو یکی از افسران ارشد ستاد خود را به عنوان رابط به سنتکام مستقر در بحرین اعزام کرد تا در کنار نیروهای نظامی دیگر کشور‌های منطقه انجام وظیفه کند؛ چنانچه در همین چارچوب کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس در رزمایش‌های مشترک با اسرائیل به رهبری آمریکا شرکت کرده و روابط نظامی – نظامی – و امنیتی آنها نیز در حال گسترش است.

سفر بایدن چگونه جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار می‌دهد؟

در صورت الحاق عربستان به این پیمان و نیز در صورت استقرار یک پیمان مشترک نظامی دفاعی به رهبری آمریکا، ثبات منطقه‌ از چند جهت می‌تواند دستخوش تغییراتی شود. چرا که توزان قدرت در جنوب خلیج فارس و شرق مدیترانه به ضرر جمهوری اسلامی ایران تغییر خواهد کرد. اگر پیامد‌های فاز اول پیمان ابراهیم در حوزه امنیتی باشد، قطعا پیامد‌های فاز دوم پیمان ابراهیم که در قالب طرح پیمان مشترک دفاعی منطقه‌ای یا ناتوی منطقه‌ای شکل خواهد گرفت را می‌توان در فاز نظامی تصور کرد. این در حالی است که بایدن به دلیل نیاز به حسن نیت عربستان سعودی در بازار انرژی در حال تدارک یک بسته پیشنهادی به منظور لغو دستور العمل ممنوعیت فروش تسلیحات تهاجمی به عربستان است. امری که در صورت اجرا می‌تواند توان بن سلمان برای پیگیری برنامه‌های منطقه‌ای خود را تقویت کند.

با این اوصاف اگر بحث تشکیل یک پیمان دفاعی مشترک در حوزه دفاع هوایی – موشکی و نیز دفاع دریایی بین شورای همکاری خلیج فارس و اسرائیل نهایی شود، اسرائیل می‌تواند با استقرار برخی از سامانه‌های پیشرفته خود از جمله رادار‌ها و سیستم‌های پدافندی از جمله سیستم گنبد آهنین یا سایر سیتستم‌های ضد موشکی، حضور نظامی و امنیتی خود را در اطراف مرز‌های ایران تشدید کند.

افزایش حضور نظامی اسرائیل از دو جنبه برای جمهوری اسلامی ایران خطرآفرین خواهد بود. چرا که از سویی توان آفندی کشور‌های عرب جنوب خلیج فارس در برابر راهبرد نظامی جمهوری اسلامی ایران تقویت خواهد شد و از سوی دیگر توان عملیات آفندی امنیتی – اطلاعاتی اسرائیل در اطراف مرز‌های جمهوری اسلامی ایران تشدید می‌شود.

این احتمال دارد که اسرائیل برای همین هدف نیز برنامه‌ریزی کرده باشد؛ چنانچه برخی ناظران اینگونه تحلیل کردند که اسرائیل با به نمایش در آوردن سامانه‌های ضد پهپاد لیزر پایه خود هنگام ورود بایدن به فرودگاه بن گوریون درصدد بازاریابی در سطح منطقه‌ای به منظور پیشبرد طرح توافق مشترک دفاعی بود. این تسلیحات درست نقطه ضعف کشور‌های عربی را در برابر راهبرد جمهوری اسلامی ایران در دو حوزه موشکی و پهپادی پوشش می‌دهد.

سفر بایدن به منطقه را باید در چهارچوب زمینه گسترده‌تری از رقابت‌های راهبردی جهانی و منطقه‌ای تحلیل کرد؛ چهارچوبی که در آن سعی می‌شود ایران را به عنوان یک بازیگر بزرگ منطقه‌ای تحت فشار و محاصره قرار گیرد؛ امری که در حوزه‌های امنیتی می‌توان آن را به خوبی مشاهده کرد.