وظایف و اختیارات کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس چیست؟
رویداد۲۴ الهام عندلیبمقدم: کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی یکی از کمیسیونهای تخصصی مجلس است که برای رسیدگی به شکایات مردم از عملکرد سه قوه مجریه، قضاییه و مقننه دایر شده است. از آنجایی که هر یک از این سه نهاد به صورت مجزا اعمال قدرت میکنند، برای جلوگیری از استبداد و تضمین امنیت مردم، باید بر عملکرد این سه قوه توسط یک مقام ناظر نظارت شود تا تخطی از چارچوب قانونی صورت نگیرد.
طبق اصل نود قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هرکس شکایتی از عملکرد مجلس به عنوان قوه مقننه، یا قوه مجریه و یا قوه قضائیه داشته باشد میتواند شکایت خود را کتباً به مجلس شورای اسلامی ارائه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کرده و باید پاسخ کافی دهد و در صورتی که شکایت به قوه مجریه و یا قضائیه مربوط است بایستی از آنها پاسخ کافی خواسته و در مدت مشخص نتیجه را اعلام نماید.
این کمیسیون طبق اصول مختلف قانون اساسی به ویژه اصل نودم آن عمل کرده و با نظارت بر عملکرد مجلس و بر اساس ماده ۴۴ آییننامه داخلی مجلس شورای اسلامی، در جهت ساماندهی و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان آن فعالیت میکند.
از آنجایی که جنس فعالیت مجلس سیاسی است و نه قضایی، کمیسیون اصل نود، یک مرجع قضایی نبوده و حکم صادر نمیکند، بلکه به نوعی نظارت مجلس بر اجرای قوانین است.
ساختار سازمانی کمیسیون اصل نود
اعضای این کمیسیون عبارتند از:
۱. یک نماینده از هر کمیسیون تخصصی مجلس
۲. هشت عضو دائمی از نمایندگان به انتخاب رؤسای شعب و هیئت رئیسه مجلس
رئیس این کمیسیون از بین اعضای دائم آن با پیشنهاد حداقل دو نفر از طرف هیئت رئیسه مجلس و با رأی نمایندگان برای مدت یک سال انتخاب میشود؛ بنابراین کمیسیون دارای ۸ عضو دائم و ۱۳ عضو دیگر خواهد بود.
بیشتر بخوانید: برای ارتباط با نمایندگان مجلس چکار کنیم؟
شایان ذکر است هرچند قانونی مبنی بر حضور روحانیون در راس این کمیسیون وجود ندارد، ولی با مرور ساختار این کمیسیون از اولین دوره تاکنون مشاهده میشود که عموما یک نماینده روحانی در راس این کمیسیون وجود داشته است.
تاریخچه کمیسیون اصل نود
از آنجایی که شکایت از نحوه عمل ارگانهای وابسته به دولت، بر عهده دیوان عدالت اداری است و شکایت از نهادهای قضایی نیز با مراجعه به مراجع بالاتر از قوه قضائیه امکانپذیر است، بنابراین فلسفه وجودی این کمیسیون مربوط به زمانی است که این شکایات غیرممکن بوده و یا نتیجهبخش نبوده و در واقع به عنوان آخرین راه رسیدگی به شکایات مردم از عملکرد سه قوه است.
براساس اصل نود قانون اساسی که همان اصلاحیه اصل هفتاد و سه پیشنویس قانون اساسی است؛ مجلس برای اجرای این اصل با شروع به کار اولین دوره خود در هفتم خردادماه سال ۱۳۵۹، طبق ماده سی و دو آیین نامه داخلی مجلس، کمیسیونی تشکیل داد. البته با وجود تعریف وظایف و اختیارات تحت عنوان نظارت بر سه قوه، این کمیسیون عملا تا مجلس ششم فعالیت چندانی نداشت و از این دوره به بعد به تدریج فعال شد.
به گزارش رویداد۲۴ کمیسیون اصل نود در مجلس هفتم و هشتم فعالیت جدی خود را شروع کرد و مجلس هشتم در اولین روزهای فعالیت خود آیین نامه داخلی مجلس در خصوص تعداد و ترکیب اعضا را اصلاح نمود.
وظایف و اختیارات کمیسیون اصل نود
طبق اصل نود قانون اساسی وظایف و اختیارات این کمیسیون عبارت است از:
۱. ساماندهی و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان آن
۲. بررسی عملکرد قوه مجریه و قضائیه و مجلس
۳. رسیدگی به شکایات در خصوص عملکرد مجلس، قوه مجریه و قوه قضائیه
۴. مطالبه پاسخ کافی از مجلس، قوه مجریه و قوه قضائیه
۵. ارائه و اعلام نتیجه رسیدگی کمیسیون به اشخاص ذینفع
۶. اعلام نتیجه رسیدگی کمیسیون به عموم (در مواردی که مربوط به عموم باشد)
۷. ارائه و اعلام نتیجه رسیدگی کمیسیون به مجلس در خصوص گزارشات قرائت شده از تریبون مجلس از سوی کمیسیونهای تخصصی با تقاضای آن کمیسیون
۸. مراجعه و مکاتبه با قوای سهگانه، وزارتخانهها، ادارات، بنیادها، نهادهای انقلابی، شرکتهای دولتی و مؤسسات مرتبط به یکی از این سه قوه
۹. اعلام تخلف مسئولین دستگاهها به مراجع قضائی (درصورت عدم اجابت دعوتهای مربوطه، عدم پاسخگوئی به کمیسیون و یا عدم ارائه پاسخ مناسب)
۱۰. اعزام بازرس برای تحقیق و بررسی شکایات
۱۱. اعلام تخلف عملی دستگاهها به مراجع قضائی برای رسیدگی خارج از نوبت
۱۲. اقدام قانونی نسبت به گزارش نهایی تحقیق و بررسیها
۱۳. ارائه گزارشات که مربوط به عموم باشد به هیئت رئیسه مجلس و قرائت آن در جلسه علنی مجلس
۱۴. تقاضای بازرسی فوقالعاده از سازمان بازرسی کل کشور
۱۵. عضویت دو نفر از اعضا کمیسیون در هیئت مرکزی نظارت بر امر انتخابات شوراهای اسلامی کشوری
واحدها
کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی از دو واحد سازمانی تشکیل شده است:
۱. واحد رسیدگی به عملکردها و شکایات مربوطه که اعضای آن از نمایندگان بوده و طبق آئیننامه داخلی انجام وظیفه میکند.
۲. دفتر اداره امور اجرائی که اعضا آن از طرف هیات رئیسه مجلس تعیین میشود.
حوزه کاری کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس
۱. حوزه رسیدگی به عملکرد قوه مجریه و شکایات مربوط به آن
۲. حوزه رسیدگی به عملکرد قوه قضائیه و شکایات مربوط به آن
۳. حوزه رسیدگی به عملکرد مجلس و امور ویژه و شکایات مربوط به آن
در هر یک از این سه حوزه، کمیسیون میتواند کمیته یا کمیتههایی تشکیل دهد.
کمیتههای کمیسیون اصل نود
کمیسیون اصل نود در حوزه رسیدگی به عملکرد قوه مجریه و شکایات مربوط به آن دارای پنج کمیته دائمی میباشد:
۱. کمیته فرهنگی: جهت بررسی عملکرد و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف فرهنگی، آموزشی و پژوهشی وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان حج و زیارت، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور، سازمان تربیت بدنی، دانشگاه آزاد اسلامی و...
۲. کمیته اقتصادی: جهت بررسی عملکرد و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف اقتصادی و برنامه، بودجه و محاسبات مربوط به وزارت بازرگانی ایران، وزارت امور اقتصادی و دارایی، گمرک، بانکها، شرکتهای بیمه، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و...
۳. کمیته سیاسی و نظامی: جهت بررسی عملکرد و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف مربوط به امنیت ملی و سیاست خارجی و شوراها و امور داخلی کشور در نهاد ریاستجمهوری کشور، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزارت امور خارجه ایران، نیروهای نظامی و انتظامی، استانداریها، شهرداریها، شوراهای اسلامی و...
۴. کمیته اجتماعی: جهت بررسی عملکرد و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف بهداشت و درمان و اجتماعی مربوط به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی ایران، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بنیاد شهید و امور ایثارگران، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، بنیاد پانزده خرداد و...
۵. کمیته فنی و عمرانی: جهت بررسی عملکرد و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف صنایع و معادن، عمران، انرژی و کشاورزی، آب و منابع طبیعی در وزارت نیروی ایران، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و...
کمیسیون اصل نود در حوزه رسیدگی به عملکرد قوه قضائیه و شکایات مربوط به آن دارای یک کمیته دائمی میباشد:
۱. کمیته قضائی: جهت بررسی عملکرد و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف مربوط به قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران شامل دیوان عالی کشور، سازمان بازرسی کل کشور، دیوان عدالت اداری، دادستان کل کشور، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، سازمان قضایی نیروهای مسلح، سازمان پزشکی قانونی و سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، وزارت دادگستری و ستاد اجرایی فرمان امام و...
کمیسیون اصل نود در حوزه رسیدگی به عملکرد مجلس (و امور ویژه) و شکایات مربوط به آن دارای یک کمیته دائمی میباشد:
۱. کمیته مجلس و امور ویژه: جهت بررسی عملکرد و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف مجلس و نمایندگان آن، کمیسیونها و شعب آن، دیوان محاسبات کشور، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی و...
این کمیته همچنین موارد خاص مانند گزارشات وزارت اطلاعات و یا مربوط به امنیت ملی کشور را نیز بررسی میکند.
حوزه کار کمیسیون اصل نود قانون اساسی و دامنه رسیدگی و بازرسی مجلس بسیار وسیع است و اصل نود با کلمه «هر کس» شروع میشود؛ به این معنا که هر شخص حقیقی یا حقوقی میتواند صاحب شکایت باشد، اما به این معنی نیست که کسی بتواند هر شکایتی را ارایه و حتما جواب دریافت کند.
همچنین باید توجه داشت تنها شکایاتی قابل طرح در این کمیسیون است که مراحل ابتدایی شکایت را طی کرده باشد.
کسانی که مایل به ارسال شکایات خود به کمیسیون اصل نود باشند میتوانند از طریق آدرس پستی مجلس و یا با حضور در میدان بهارستان، دفتر مراجعات مردمی مجلس، شکایات خود را مطرح کنند.
اگر ارزش داشت وقتی که در مورد اختلاس 92 هزار میلیاردی فولاد که اعلام کرد دولت رییسی جلو آن را میگرفت نه اینکه براحتی ماست مالی کردن و بروی مبارک خود نیاوردند