آیا جنگنده‌های جی-۱۰‌ چین در راه آسمان ایرانند؟ | سفیر پیشین ایران در پکن: منتظر نقش‌آفرینی قاطع‌تر چین هستیم | کارشناس روابط بین الملل: جنگنده‌ها حداقل تا دو سال دیگر نمی‌رسند

رویداد۲۴ | عرفان بیوک نژاد- در پی تجاوز نظامی ۱۲ روزه اسرائیل به خاک ایران، اهمیت داشتن یک متحد راهبردی و قابل اتکا برای جمهوری اسلامی بیش از گذشته آشکار شده است. این رویداد باعث شده تا بار دیگر پرسش‌های اساسی درباره کیفیت روابط ایران با دو قدرت شرقی ـ روسیه و چین ـ مطرح شود. در حالی‌که هر دو کشور سال‌هاست به‌عنوان شرکای راهبردی ایران معرفی می‌شوند، اما رویکرد آنها در بزنگاه‌های حیاتی همواره محل تردید بوده است.

منتقدان تأکید می‌کنند که روسیه در تاریخ روابطش با ایران همواره اولویت را به منافع خود داده و در مواردی حساس مانند بحران سوریه یا پرونده هسته‌ای، پشت ایران را خالی کرده است. در مورد چین نیز، نمونه‌هایی مانند اظهارات جنجالی رئیس‌جمهور این کشور درباره جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج فارس، خاطره‌ای ناخوشایند از همراهی پکن با کشور‌های عربی به جای ایران را در ذهن افکار عمومی زنده کرده است.

با این حال، سال‌های اخیر و به‌ویژه پس از آغاز جنگ اقتصادی چین با آمریکا، برخی کارشناسان چین را شریک راهبردی مطمئن‌تری نسبت به روسیه می‌دانند؛ به‌ویژه با توجه به عضویت مشترک ایران و چین در نهادهایی، چون «سازمان همکاری شانگهای» و «بریکس».

آیا چین به ایران جنگنده J-۱۰C می‌دهد؟

در هفته‌های اخیر، اخباری مبنی بر احتمال خرید جنگنده‌های پیشرفته J-۱۰C از چین توسط ایران منتشر شده است. به گزارش روزنامه فرهیختگان، در جریان سفر اخیر سرتیپ عزیز نصیرزاده، وزیر دفاع ایران، به چین، مذاکراتی درباره خرید فوری این جنگنده‌ها انجام شده است. گرچه این خبر هنوز به‌طور رسمی از سوی دولت تأیید نشده، اما بازتاب آن در حساب‌های کاربری وابسته به سازمان بریکس در فضای مجازی، توجه‌ها را جلب کرده است. این سازمان که توسط قدرت‌های نوظهور مانند چین، روسیه و برزیل تأسیس شده است، نهادی برای مبارزه با یکجانبه‌گرایی سیاسی و اقتصادی آمریکا در عرصه جهانی است و ایران نیز دو سالی می‌شود که به عضویت آن درآمده است.

کشاورز‌زاده: انتظار داریم چین نقش پررنگ‌تری ایفا کند

محمد کشاورز زاده، سفیر پیشین ایران در چین، در گفت‌و‌گو با خبرنگار رویداد ۲۴ درباره موضع چین در قبال حمله اسرائیل به ایران گفت: «بدیهی است که چین به‌عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت و مدافع اصول روابط بین‌الملل، باید این تجاوز را به شدیدترین شکل محکوم کند. تا آنجا که اطلاع دارم، این کار نیز توسط نماینده چین در سازمان ملل انجام شده است.»

وی با اشاره به واکنش‌های داخلی در چین اظهار داشت: «افکار عمومی چین نسبت به این تجاوز واکنش منفی نشان داده‌اند. مردم این کشور خاطرات تلخ زیادی از تجاوز قدرت‌های غربی دارند و همین باعث می‌شود که با چنین اقداماتی همراهی نکنند.»

کشاورز زاده در ادامه با اشاره به ابتکار عمل چین در حوزه صلح جهانی گفت: «با توجه به جایگاه جهانی چین و ابتکار "صلح جهانی" آقای شی جین‌پینگ، انتظار داریم چین نقش فعال‌تری ایفا کند. دستگاه دیپلماسی ایران باید این مطالبه را پیگیری کند، هم برای محکومیت حمله و هم برای جلوگیری از تکرار آن.»

وی اضافه کرد: «با توجه به روابط راهبردی و نزدیک ایران و چین، عضویت مشترک در سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای، و همچنین توافقات دوجانبه در مخالفت با یک‌جانبه‌گرایی، این مطالبه از سوی ایران کاملاً قابل دفاع و اصولی است.»

بیشتر بخوانید:

پشت پرده سکوت چین در جنگ ایران و اسرائیل| آیا اتحاد ایران و چین ترک برداشته؟

مشخصات جنگنده J-۱۰C | جدیدترین جنگنده چین که ایران خریداری کرد

وی در پایان تأکید کرد: «با توجه به پایبندی چین به منشور سازمان ملل، از این کشور انتظار می‌رود نه‌تنها تجاوز را محکوم کند، بلکه برای جلوگیری از تکرار چنین حملاتی نیز نقش فعالی ایفا کند. شرایط کنونی نیازمند آن است که چین حضور پررنگ‌تری در روند‌های دیپلماتیک مرتبط با این موضوع داشته باشد.»

انتظار از چین به عنوان متحد ایران چیست؟

رضا طوسی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، نیز در گفت‌وگویی تفصیلی با رویداد۲۴ به زمینه‌های فنی و راهبردی این چرخش به‌سوی پکن پرداخت. او گفت معتقد است که یکی از نخستین نشانه‌های ضعف ساختاری نظامی در ایران، تمرکز بیش از حد ساختار دفاعی کشور بر پدافند و جداسازی آن از نیروی هوایی است؛ موضوعی که در نهایت به شکل‌گیری قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا و تفکیک نیرو‌ها از ارتش و سپاه منجر شد. این روند تاریخی، هرچند با هدف تخصصی‌سازی انجام شد، اما در مقاطع بحرانی، اثرات جانبی خود را به نمایش گذاشت.

او در ادامه با اشاره به ناکارآمدی نسبی سامانه‌های پدافندی در برابر حملات پیچیده دشمن، افزود: حتی سامانه‌های پدافندی چند میلیارد دلاری روسی هم پس از عملیات «وعده صادق ۲»، در معرض تهدید جدی قرار گرفتند و به‌نوعی ناکارآمدی نسبی آنها در برابر سناریو‌های پیچیده نظامی را نشان دادند.

تجربه تلخ معامله با روس‌ها

طوسی معتقد است یکی از دلایل تشدید نگرانی‌ها، ضعف محسوس در توان هوایی ایران است؛ نیرویی که طی سال‌های گذشته به دلایل مختلف – از جمله ملاحظات بین‌المللی – با کاهش بودجه، فرسودگی تجهیزات و عدم توسعه مواجه شده است. تلاش جمهوری اسلامی برای خرید جنگنده‌های پیشرفته سوخو-۳۵ از روسیه نیز، دست‌کم در یک سال گذشته، به بن‌بست‌هایی خورده که تردید‌ها نسبت به تعهد مسکو را افزایش داده است.

وی با اشاره به تجربه ناموفق تعامل با روسیه می‌گوید: روابط راهبردی ما با مسکو، در لحظات حساس، پاسخ‌گوی نیاز‌های حیاتی نبوده است. او در این زمینه از مثال‌های متعددی سخن می‌گوید که نشان می‌دهد روسیه یا تمایلی به تحویل تجهیزات کلیدی نداشته یا شروط پیچیده‌ای را برای فروش مطرح کرده است.

رضا طوسی با انتقاد از عملکرد روسیه در قبال ایران اظهار داشت: ما تلاش زیادی برای خرید سوخو-۳۵ انجام دادیم، اما روس‌ها یا حاضر به تحویل نشدند، یا شرط‌های پیچیده‌ای مطرح کردند.

او حتی به احتمال وجود توافقات پنهانی میان روسیه و اسرائیل اشاره کرد و گفت: همان‌طور که در ماجرای گرجستان و اوکراین هم دیدیم، روس‌ها وقتی پای منافع خودشان در میان باشد، کمک راهبردی نمی‌کنند.

از نگاه او، این رفتار روسیه باعث ایجاد تردید عمومی در افکار عمومی ایران نسبت به نقش حمایتی این کشور در مواقع اضطراری شده است؛ چراکه برخلاف پهپاد‌هایی که روسیه از ایران دریافت کرد، کمکی که بتوان آن را «تغییر‌دهنده بازی» دانست، از مسکو دریافت نشده است.

چین؛ گزینه‌ای محتاط، اما عمل‌گرا

بر خلاف روسیه، طوسی چین را بازیگری محتاط، اما عمل‌گرا توصیف کرده که می‌تواند جایگزین روسیه شود. به اعتقاد او، برخلاف روسیه که بازیگر انرژی‌محور است و از بحران‌های منطقه‌ای نفع می‌برد، چین مصرف‌کننده اصلی انرژی است و به‌دلیل وابستگی شدید به ثبات در خاورمیانه، تمایلی به تشدید تنش ندارد. این مسأله موجب شده تا چین، در تعاملات خود با ایران، رویکردی عملگرایانه‌تر در پیش بگیرد.

او می‌گوید: «چین به ثبات در خاورمیانه وابسته است و برخلاف مسکو، بحران‌محور نیست. همین باعث می‌شود که تعاملش با ایران به‌ویژه در حوزه‌های صنعتی و نظامی، واقع‌بینانه‌تر باشد.»

در همین زمینه، به گفته او، خرید جنگنده‌های J-۱۰C می‌تواند بخشی از نیاز فوری ایران در حوزه دفاع هوایی را برطرف کند. این جنگنده‌ها پیش‌تر نیز در بحران‌های امنیتی مانند درگیری پاکستان با هند کارآمدی خود را نشان داده‌اند؛ اما حتی در صورت قطعی شدن خرید جنگنده‌های J-۱۰ «این فرایند سریع نیست؛ از تولید و آموزش خلبان گرفته تا زیرساخت‌ها، حداقل یک تا دو سال زمان نیاز است.»

او معتقد است که در صورت تعامل مناسب و در نظر گرفتن منافع متقابل، چین می‌تواند به یک شریک قابل‌اتکاتر از روسیه تبدیل شود. اما با این وجود، در نهایت هر معامله‌ای تابع محاسبات هزینه–فایده بازیگران طرف مقابل است و نباید انتظار داشت که همه تعهدات صرفاً به دلیل روابط سیاسی تحقق پیدا کنند.

مسیر دشوار بازسازی بازدارندگی

طوسی در پایان گفت: برای ایران، بازسازی بازدارندگی نظامی تنها در خرید جنگنده خلاصه نمی‌شود. ما نیاز به بازتعریف راهبرد ملی، تقویت توان بومی، افزایش بازدارندگی هوایی، و اصلاح تعاملات خارجی بر اساس واقع بینی نسبت به ماهیت روابط بین الملل داریم.»

او هشدار داد که نباید بر اساس روابط سیاسی یا شعار‌های رسانه‌ای، انتظاراتی فراتر از واقعیت از چین یا روسیه داشت. هر دو کشور در نهایت منافع خود را می‌سنجند. هیچ‌یک به‌دنبال پر کردن خلأ‌های استراتژیک ایران نیستند. ایران نیز باید راهبردی مستقل، هوشمند و بر اساس محاسبات دقیق در حوزه امنیت ملی اتخاذ کند.

«امنیت آسمان کشور، دیگر قابل اتکا بر انبار‌های فرسوده نیست و نیازمند تصمیم‌های جسورانه‌تری است.»