گزارش گاردین از تبعید طلایی خانواده اسد

رویداد۲۴|  گاردین گزارش داد خانواده اسد پس از فرار از دمشق در مسکو زندگی آرام و مجللی دارند. بشار اسد دوباره به چشم‌پزشکی و یادگیری روسی مشغول است و خانواده‌اش در روبلیوفکا ساکن‌اند، اما اجازه فعالیت سیاسی یا رسانه‌ای ندارند.

گاردین نوشت: در سال ۲۰۱۱، گروهی از پسران نوجوان روی دیوار حیاط مدرسه‌شان با اسپری نوشتند: «نوبت توست، دکتر.» این گرافیتی تهدیدی پوشیده بود علیه رئیس‌جمهور سوریه، بشار اسد، چشم‌پزشکی که در لندن آموزش دیده بود و قرار بود نفر بعدی در صف دیکتاتور‌های عربی باشد که با موج بهار عربی سرنگون می‌شوند.

 در ادامه این مطلب آمده: ۱۴ سال طول کشید؛ سال‌هایی که طی آن حدود ۶۲۰ هزار نفر کشته و نزدیک به ۱۴ میلیون نفر آواره شدند. اما سرانجام نوبت «دکتر» هم رسید و اسد سرنگون شد و نیمه‌شب به مسکو گریخت.

اما پس از واگذاری دیکتاتوری‌اش در برابر تبعیدی زراندود در مسکو، گزارش‌ها حاکی است که اسد بار دیگر به سراغ آموزش پزشکی‌اش رفته است. به گفته منبعی مطلع، رهبر آخرین رژیم بعثی خاورمیانه اکنون در کلاس درس نشسته و دوره‌های چشم‌پزشکی را می‌گذراند.

به گفته دوستی از خانواده اسد که همچنان با آنها در تماس است: «او دارد روسی می‌خواند و دوباره چشم‌پزشکی‌اش را مرور می‌کند. این علاقه شخصی اوست؛ واضح است که به پولش نیازی ندارد. حتی پیش از آغاز جنگ سوریه هم به طور منظم در دمشق طبابت چشم‌پزشکی می‌کرد.»

این دوست خانوادگی اضافه می‌کند که نخبگان ثروتمند مسکو می‌توانند مشتریان بالقوه او باشند.

یک سال پس از سقوط رژیم در سوریه، خانواده اسد زندگی منزوی، آرام و مجللی را در مسکو و امارات متحده عربی می‌گذرانند. گفت‌و‌گو با یک دوست خانوادگی، منابعی در روسیه و سوریه، و همچنین داده‌های افشاشده، تصویری نادر از زندگی خانواده‌ای ارائه می‌دهد که زمانی با مشت آهنین بر سوریه حکومت می‌کرد.

به گفته دو منبع آگاه، احتمالاً خانواده اسد در روبلیوفکا، محله محصور و اشرافی نخبگان مسکو، سکونت دارند؛ جایی که افرادی، چون ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور سابق اوکراین که در سال ۲۰۱۴ از کی‌یف گریخت، نیز گفته می‌شود در آن زندگی می‌کنند.

خانواده اسد از نظر مالی در مضیقه نیستند. پس از آن‌که در سال ۲۰۱۱ و در پی سرکوب خونین معترضان، تحریم‌های غربی آنها را از بخش بزرگی از نظام مالی جهان قطع کرد، خانواده بخش عمده ثروت خود را به مسکو منتقل کردند؛ جایی که دست نهاد‌های نظارتی غرب به آن نمی‌رسید.

با وجود اقامتگاه مجلل، خانواده از محافل نخبگان سوری و روسی که زمانی در آنها رفت‌وآمد داشتند، منزوی شده‌اند. فرار لحظه آخری بشار از سوریه باعث شد نزدیکانش احساس رهاشدگی کنند و مأموران روس نیز مانع تماس او با مقامات ارشد رژیم سابق شده‌اند.

دوست خانوادگی می‌گوید: «زندگی بسیار ساکتی دارند. او تقریباً هیچ ارتباطی با دنیای بیرون ندارد. فقط با چند نفر از کسانی که در کاخش بودند در تماس است؛ مثل منصور اعظم (وزیر سابق امور ریاست‌جمهوری) و یسار ابراهیم (مهم‌ترین مهره اقتصادی اسد).»

منبعی نزدیک به کرملین نیز می‌گوید اسد برای پوتین و نخبگان سیاسی روسیه عملاً بی‌اهمیت شده است: «پوتین حوصله رهبرانی را که قدرت را از دست می‌دهند ندارد و اسد دیگر نه چهره‌ای بانفوذ است و نه مهمانی جذاب برای دعوت به شام.»

اسد بامداد ۸ دسامبر ۲۰۲۴ همراه پسرانش از دمشق گریخت؛ زمانی که شورشیان از شمال و جنوب به پایتخت نزدیک می‌شدند. آنها با اسکورت نظامی روسیه به پایگاه هوایی حمیمیم منتقل شدند و از آنجا از کشور خارج شدند.

اسد خانواده گسترده‌تر و متحدان نزدیکش را از فروپاشی قریب‌الوقوع باخبر نکرد و آنها را به حال خود رها کرد.

یکی از دوستان ماهر اسد، برادر بشار و مقام ارشد نظامی، می‌گوید: «ماهر چند روز پیاپی به بشار زنگ می‌زد، اما او جواب نمی‌داد. تا آخرین لحظه در کاخ ماند؛ وقتی شورشیان رسیدند، زغال‌های قلیانش هنوز گرم بود. این ماهر بود که به دیگران کمک کرد فرار کنند. بشار فقط به فکر خودش بود.»

وکیل رفعت اسد، عموی بشار، روایت می‌کند که موکلانش پس از فرار بشار وحشت‌زده با او تماس گرفتند و نمی‌دانستند چگونه از سوریه خارج شوند.

الی حاتم می‌گوید: «وقتی به حمیمیم رسیدند، به سربازان روس گفتند ما اسد هستیم، اما آنها انگلیسی یا عربی بلد نبودند. هشت نفرشان مجبور شدند شب را داخل ماشین‌هایشان جلوی پایگاه بخوابند.»

تنها پس از مداخله یک مقام ارشد روسی بود که خانواده توانستند به عمان بروند.

در ماه‌های نخست پس از فرار، متحدان سابق رژیم دغدغه اصلی بشار نبودند. خانواده در مسکو گرد هم آمدند تا از اسماء اسد، بانوی اول سابق سوریه که سال‌ها با لوسمی دست‌وپنجه نرم می‌کرد و وضعیتش بحرانی شده بود، حمایت کنند. او پیش از سقوط رژیم نیز در مسکو تحت درمان بود.

به گفته منبعی آگاه، اسماء اسد پس از درمان‌های آزمایشی تحت نظارت سرویس‌های امنیتی روسیه بهبود یافته است.

با تثبیت وضعیت سلامتی اسماء، دیکتاتور سابق مشتاق است روایت خود را مطرح کند. او مصاحبه‌هایی با راشا تودی (RT) و یک پادکستر راست‌گرای پرطرفدار آمریکایی در نظر گرفته، اما منتظر تأیید مقامات روسیه برای حضور رسانه‌ای است.

به نظر می‌رسد روسیه هرگونه حضور عمومی اسد را مسدود کرده است. سفیر روسیه در عراق، البرُس کوتراشف، در مصاحبه‌ای نادر در ماه نوامبر گفت: «اسد ممکن است اینجا زندگی کند، اما اجازه فعالیت سیاسی ندارد… حق هیچ‌گونه فعالیت رسانه‌ای یا سیاسی را ندارد. آیا چیزی از او شنیده‌اید؟ نه، چون اجازه ندارد—اما در امنیت و سلامت است.»

در مقابل، زندگی فرزندان اسد با اختلال نسبتاً کمتری ادامه یافته و آنها در حال تطبیق با زندگی جدید به عنوان بخشی از نخبگان مسکو هستند.

دوست خانوادگی که چند ماه پیش برخی از فرزندان را دیده، می‌گوید: «کمی گیج‌اند. هنوز در شوک هستند و دارند به زندگی بدون «خانواده اول» بودن عادت می‌کنند.»

تنها باری که خانواده اسد — بدون بشار — از زمان سقوط رژیم در انظار عمومی دیده شدند، مراسم فارغ‌التحصیلی زین اسد، دختر او، در ۳۰ ژوئن بود؛ جایی که او مدرک روابط بین‌الملل خود را از دانشگاه نخبه MGIMO مسکو دریافت کرد.

عکسی در وب‌سایت رسمی MGIMO، زین ۲۲ ساله را در کنار دیگر فارغ‌التحصیلان نشان می‌دهد. در ویدیویی تار از همان مراسم، اعضای خانواده اسد، از جمله اسماء و دو پسرش حافظ (۲۴ ساله) و کریم (۲۱ ساله)، در میان تماشاگران دیده می‌شوند.

دو نفر از هم‌کلاسی‌های زین تأیید کردند که اعضایی از خانواده در مراسم حضور داشتند، اما گفتند کم‌حاشیه بودند: «خانواده زیاد نماندند و مثل بقیه خانواده‌ها با زین روی صحنه عکس نگرفتند.»

حافظ اسد که زمانی برای جانشینی پدرش آماده می‌شد، پس از انتشار ویدیویی در فوریه — که در آن روایت خودش از فرار خانواده از دمشق را ارائه و ادعا کرد دستور خروج از سوریه از سوی مسکو صادر شده — تا حد زیادی از انظار عمومی کنار رفته است.

سوری‌ها خیلی زود محل ضبط ویدیو را شناسایی کردند؛ حافظ در خیابان‌های مسکو قدم می‌زد.

او بیشتر حساب‌های شبکه‌های اجتماعی‌اش را بسته و طبق داده‌های افشاشده، با نام مستعاری برگرفته از یک مجموعه کودکانه آمریکایی درباره کارآگاهی نوجوان مبتلا به نارساخوانی، حساب‌هایی ثبت کرده است. به گفته منبع نزدیک به خانواده، فرزندان و مادرشان بخش زیادی از وقت خود را به خرید و پر کردن خانه جدیدشان با کالا‌های لوکس می‌گذرانند.

داده‌های افشاشده روسی نشان می‌دهد زین اسد به طور منظم از برند‌های لوکس خرید می‌کند، در یک سالن پدیکور سطح بالا ثبت‌نام کرده و عضو یک باشگاه ورزشی نخبه در مسکو است.

فرزندان اسد همچنین به طور مکرر به امارات متحده عربی سفر می‌کنند و اسماء نیز دست‌کم در یکی از این سفر‌ها همراهشان بوده است. سوابق پروازی افشاشده که گاردین از سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۳ دیده، نشان می‌دهد امارات حتی در دوران قدرت نیز مقصد محبوب خانواده بوده است. کریم و حافظ بار‌ها میان ابوظبی، مسکو و سوریه سفر کرده‌اند؛ از جمله در نوامبر ۲۰۲۲ و سپتامبر ۲۰۲۳.

در ابتدا خانواده امیدوار بودند از مسکو به امارات نقل مکان کنند؛ جایی آشناتر برایشان. آنها روسی بلد نبودند و در یافتن جایگاه خود در محافل اجتماعی روسیه مشکل داشتند. اما اکنون دریافته‌اند که انتقال دائمی فعلاً ممکن نیست، زیرا حتی امارات — که میزبان بسیاری از نخبگان خاکستری جهان است — نیز از میزبانی اسد احساس ناراحتی می‌کند.

با پیشروی شورشیان در سوریه، تصاویر یافته‌شده در املاک اسد منتشر شد: عکس‌هایی از بشار جوان با لباس زیر، یا در حال شنا — تصاویری که فاصله زیادی با چهره اقتدارگرایی داشت که سال‌ها از هر گوشه سوریه به مردم خیره شده بود.

این تصاویر نخستین ترک در سیمای فولادین دیکتاتوری بود که تا یک سال پیش، حکومتش نفوذناپذیر به نظر می‌رسید. با این حال، سوری‌ها هنوز اطلاعات اندکی درباره مردی دارند که ۱۴ سال کشتار را هدایت کرد و صد‌ها هزار قربانی بر جای گذاشت.

کمال علم، پژوهشگر سابق شورای آتلانتیک، می‌گوید: «سقوط رژیم لازم بود تا این تصاویر بیرون بیاید. خانواده بسیار خصوصی هستند و هرگز دوست نداشتند در معرض دید باشند و به نظر می‌رسد در آینده هم چنین خواهد بود.»

شان واکر در تهیه این گزارش مشارکت داشته است.