خودکفایی در پنبه نزدیک است/ ضرورت کشت طلای سفید برای کشاورزی پایدار

رویداد۲۴ در هفته‌ای که گذشت محمود حجتی در پیامی به اولین همایش ملی روز جهانی پنبه در ایران که در شهرستان کاشمر برگزار شد، نوشته بود: «در شرایط فعلی و به منظور کاهش فشار‌های اقتصادی ناشی از تحریم، دستیابی به توسعه پایدار پنبه یک ضرورت انکارناپذیر است. گرچه اقدامات سال‌های اخیر امیدبخش بوده؛ اما حجم نیاز‌ها و فرصت‌های پیش رو برای پایداری تولید این محصول فراتر از اقدامات موجود است. برای مهیا نمودن زمینه توسعه پایدار کشت و تولید پنبه؛ افزایش عملکرد، بهبود کارایی مصرف آب، توسعه ضریب مکانیزاسیون و انتقال فناوری از راهبرد‌های اساسی است که انتظار می‌رود در ستاد و سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها در دستور کار قرار گیرد.»

مزیت‌های کشت طلای سپید بر کمتر کسی پوشیده است، دانه روغنی که می‌تواند چندین زنجیره تولیدی پس از خود را به راه اندازد. اما پرسش ایجاست که توسعه کشت پنبه برای اقلیم امروز کشور ما و با توجه به شرایط اقتصادی چه ضرورتی دارد و وظیفه وزارت جهاد کشاورزی در این میان چیست؟

محمدحسین کاویانی، رییس صندوق پنبه ایران می‌گوید که پیش از این در دهه ۵۰ کشور ما سابقه تولید ۳۵۰ هزار تن پنبه داشته و تنها در استان گلستان ۱۸۰ هزار هکتار پنبه‌کاری می‌شده و ۴۰ کارخانه پنبه پاک‌کنی فعال در این استان فعال و حدودا هفت ماه سال سه شیفت کار داشتند، ولی بی‌مهری‌هایی که در چندین سال به پنبه شد باعث شد تا سطح کشت زیر پنبه هرسال و هرسال کاهش یابد.

او همچنین ادامه می‌دهد: سال ۸۲ صندوق پنبه ایران حدود ۱۲ هزار تن پنبه مازاد بر نیاز صنایع نساجی را صادر کرد و در همان سال مدیر کل سازمان پنبه در شرایطی که پنبه صادر کرده بودیم مجوز واردات این محصول را داد و این یکی از بزرگ‌ترین ضربه‌هایی بود که به تولید پنبه در کشور خورد و علت این واردات تنها ارزان‌تر بودن قیمت جهانی پنبه از قیمت پنبه داخل بود مسئله‌ای که به نفع صنایع نساجی و به ضرر کشت پنبه بود.

پنبه ایران می‌تواند احیا شود

کاویانی معتقد است که با تمام بی‌مهری‌هایی که به کشت پنبه شده است هنوز این امکان وجود دارد که پنبه ایران احیا شود و کشت این محصول در سطح وسیع در کشور انجام پذیرد. «اگر بخواهیم پنبه را احیا کنیم کاری نشدنی نیست، اما نیاز به حمایت همه مسئولان به خصوص مسئولان وزارت جهاد کشاورزی دارد و باید بدانیم که اگر دولت بنای حمایت دارد پیش از هرچیز باید تشکیلات اداری پنبه را احیا کند. روزگاری در ایران سازمان پنبه داشتیم و بعد این سازمان به اداره کل پنبه تبدیل شد و اداره کل را کردند دفتر پنبه و دفتر پنبه را هم کوچک‌تر کردند و اسمش را گذاشتند دفتر پنبه و نباتات صنعتی. زمانی که من رییس اداره پنبه در استان گلستان بودم به تنهایی ۲۰۰ نفر کارشناس فنی داشتیم. ۱۸۰ هزار هکتار پنبه را کنترل می‌کردیم، ولی امروز سطح کشت ۱۸ هزار هکتار است و ۵ کارخانه پنبه پاک‌کنی از ۱۵ شهریور تا ۱۵ آبان نیم بند کار می‌کنند. ما امکانات توسعه و تولید را داریم، ولی نیاز به حمایت مسئولان است».

عملکرد دولت در پنبه قابل قبول است

به نظر این کارشناس کشت پنبه فعالیت‌های دو سه سال اخیر دولت درباره پنبه قابل قبول است. «در چندسال اخیر هم موسسه تحقیقات پنبه فعال شده و هم مجوز واردات بذر‌های پرمحصول را دادند. این بذر خارجی هم که ممنوع بوده وارد کشور می‌شود و همکاران ما در بخش تحقیقات نیز جوره‌های «واریته» زیادی را تولید کردند. من زمانی که سال ۵۲ در اداره پنبه استخدام شدم دو جوره ساحل و ورامین داشتیم و سال ۷۹ هم که بازنشسته شدم همان بذر‌ها بودند در حالی که به بخش تحقیقات می‌گفتیم که یکی از عوامل پایداری زراعت پنبه وجود بذر مناسب هست و در طی سی سال از دو نوع بذر فراتر نرفتیم و عملکرد این بذر‌ها هم دو تن در هکتار است در حالی که کشور‌های دیگر دنیا بذر‌هایی تولید کردند که عملکرد ۵ تن در هکتار را دارد».

رییس صندوق پنبه ایران درباره موانعی که بر سر واردات بذر‌های جدید پنبه بود چنین می‌گوید: «در دادن مجوز واردات بذر خیلی مقاومت می‌شد و هر کسی نمی‌توانست زیر بار این مسئولیت برود، اما آقای کشاورز معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی دستور داد بذر‌ها وارد کشور شود و مسئولیت این کار را به عهده گرفت و بذر‌هایی وارد شده ئ در مناطق مختلف کشور کشت شد که موفقیت‌آمیز هم بود؛ امروز به جرأت می‌توانیم بگوییم در زمینه عملکرد بذر‌های پنبه در هکتار پیشرفت کردیم و امیدوار هستیم میزان پنبه تولیدی در کشور را بیشتر کنیم».

کاویانی انجام کار‌های تحقیقاتی برای بذر‌های پربازده‌تر را آسان‌ترین راه برای افزایش پنبه کشور می‌داند. «افزایش سطح زیر کشت پنبه شاید کار چندان ساده‌ای نباشد، ولی افزایش عملکرد در هکتار کار چندان سختی نیست. امسال سطح کشت پنبه ۹۰ هزار هکتار است و امیدواریم حداقل دو تن و نیم در هکتار عملکرد داشته باشیم و این دو تن و نیم عملکرد با مدیریت صحیح و پیگیری و حمایت بیشتر می‌تواند به ۴ تن برسد و اگر به این میزان عملکرد برسیم با همین ۹۰ هزار هکتار می‌توانیم ۳۶۰ هزار تن وش داشته باشیم. ۳۰ درصد از وش برداشت شده پنبه تصفیه شده است یعنی ۱۲۰ هزار تن».

او ادامه می‌دهد: از طرفی آمار‌ها نشان می‌دهد صنایع نساجی در کشور حدود ۱۲۰ هزار تن الیاف در سال استفاده می‌کنند و اکنون ما ۵۰ هزار تن از نیاز این صنایع را از داخل و ۷۰ هزار تن را از طریق واردات تامین می‌کنیم. امسال امیدواریم ۶۵ هزار تن تولید داخل داشته باشیم، ولی کارخانه نساجی کاشمر به تازگی از ماشین آلات جدید خود رونمایی کرده و این یعنی ظرفیت تولید صنایع نساجی بیشتر و حدود ۲۰ تا ۴۰ هزار تن نیاز پنبه بیشتر در کشور ما نیاز خواهد شد یعنی اگر تا امروز ۱۲۰ هزار تن پنبه نیاز داشتیم از امروز حدود ۱۵۰ هزار تن پنبه نیاز خواهیم داشت.

کاویانی همچنین معتقد است اگر حمایت‌های دولت بیشتر و کشاورز‌ها تشویق شوند و پنبه قیمت واقعی خود را داشته باشد و جلوگیری از آفات توسط سازمان حفظ نباتات پیگیری بیشتری شود، بذر‌هایی که توزیع می‌شوند ظرفیت عملکرد بالای ۴ تن در هکتار را دارند. «اگر امروز به مزارعی که مبارزه با آفات به خوبی در آن‌ها انجام شده است برویم می‌بینیم که ۴ تن پنبه در هکتار را به راحتی برداشت می‌کنند البته مدیریت مزرعه مهم است و همه چیز باید به موقع باشد و این زمانی اتفاق می‌افتد که کشاورز به زراعت خود دلخوش باشد و بداند که اگر به خوبی مراقبت کند بازار خوبی برای فروش محصول خود دارد».

رییس صندوق پنبه ایران همچنین درباره قیمت تضمینی «وش» چنین می‌گوید: سه هزار و ۶۰۰ تومان نرخ خرید تضمینی پنبه است، ولی بین ۶ هزار تومان تا هفت هزار تومان وش آن را خریداری می‌کنند. اگر کشاورز‌ها در هر هکتار خود بتوانند پنج تن محصول بگیرند، پنبه می‌تواند با سایر محصولات رقابت کند.

ضرورت کشت طلای سپید

این کارشناس پنبه درباره ضرورت کاشت این محصول چنین می‌گوید: در تمام دنیا پنبه را به عنوان محصولی اساسی می‌شناسند و کشور‌های تولید کننده حمایت‌های خوبی از کشت این محصول می‌کنند. در درجه اول پنبه محصولی اشتغالزاست و از سوی دیگر سرلوحه دفتر زراعت تناوب است. پنبه می‌تواند بهترین تناوب زراعی با غلات باشد به دلیل اینکه ریشه عمیقی نسبت به گندم دارد و ما اگر پنبه بکاریم سطوح خاک فرصت می‌یابند خود را احیا کنند. پنبه زراعت وجینی است و وقتی پنبه می‌کارید یعنی علف‌های هرز را هم دفع کردید و نیازی به سم‌پاشی ندارید. بسیار محسنات از نظر کشاورزی دارد.

کاویانی می‌افزاید:من زمانی که سطح کشت پنبه کاهش پیدا کرده بود گزارشی به وزارت جهاد کشاورزی دادم و هشدار دادم که کاهش میزان پنبه خطرناک است. امروز خیلی از آفات در زمین‌های استان گلستان رشد کردند و چقدر سم پاشی شده و مردم را مبتلا به سرطان کرده است. باید این‌ها را مورد بررسی قرار داد تا ضرورت کشت پنبه درک شود.

او همچنین می‌گوید: همه این‌ها را در نظر بگیرید و اشتغال زایی کشت پنبه از کاشت آن تا تولید لباس بر کسی پوشیده نیست. پنبه باید حمایت شود که اگر در حد صادرات نمی‌خواهیم، باید بتوانیم در حد نیاز مملکت کشت کنیم. کشور پنبه خیز ازبکستان که ۹۰ درصد از واردات پنبه ما از این کشور است قرار را بر این گذاشته که از سال ۲۰۲۰ پنبه صادر نکند و به جای آن لباس تولید کند.

خودکفایی در پنبه نزدیک است

رییس صندوق پنبه ایران، اما در پایان صحبت‌های خود می‌گوید که فعالیت‌های امروز وزارت جهاد کشاورزی در راستای کشت پنبه امیدوارکننده است، اما باید با شدت بیشتر و به طور مدام انجام پذیرد. پنبه زراعتی است که ظاهر امروز آن نشان می‌دهد که امکان خودکفایی ندارد، ولی ما سابقه خودکفایی در پنبه را داریم اگر یک مقدار دیگر دولت حمایت کند کشت پنبه در کشور ما موفقیت آمیز خواهد بود. یکی از مشکلات امروز ما برداشت پنبه است که به نیروی انسانی بسیاری نیاز دارد در حالی که دنیا سال‌های سال پنبه را با ماشین برداشت می‌کند. ما قبل از انقلاب ماشین پنبه برداشت داشتیم، اما ماشین برداشت نمی‌توانست در زمین‌های “کرت‌بندی شده” حرکت کند. امروز وزارت جهاد کشاورزی قسمتی از هزینه ماشین برداشت را پرداخت می‌کند و بخش دیگر را هم به کشاورزان وام می‌دهد، اما مسئله تحریم‌ها باعث شده تا نتوانیم ماشین برداشت پنبه وارد کنیم، اما در داخل کشور زیرساخت برای تولید ماشین‌های صنعتی را داریم که آن هم وابسته به حمایت دولت از صنعتگران این رسته است.