انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی و نگرانی های محیط زیستی
رویداد24 انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی باهدف تامین آب موردنیاز صنایع بزرگ در هرمزگان، کرمان و یزد، در حالی آغازشده که خسارت این طرح برای مردم و محیط زیست کم نیست و مقصود عمده طرح، شیرین سازی و انتقال آب نمک زدایی شده از خلیج فارس به سه استان مذکور است تا بخشی از نیازها و مصارف آب مجتمع های تولیدی و طرح های توسعه مجتمع های معدنی و صنعتی این سه استان تامین شود. این صنایع عبارتند از مجتمع معدنی و صنعتی گل گهر، مجتمع مس سرچشمه و صنایع فولادی و معدنی استان یزد. سهامداران این پروژه بزرگ نیز همین سه شرکت یعنی گل گهر، ملی مس و چادرملو هستند که هم از اجرای پروژه سودی کلان می برند و هم از آب انتقال داده شده برای مجتمع های صنعتی خود بهره می برند. فاز اول طرح شامل سه قطعه است. طول خط انتقال آب شیرین در بخش اول که افتتاح شد ۳۰۵ کیلومتر است که از خلیج فارس شروع و به صنایع گل گهر در سیرجان می رسد. قطعه دوم این فاز انتقال از گل گهر به مس سرچشمه به طول ۱۵۰ کیلومتر و قطعه سوم به طول ۳۶۰ کیلومتر برای انتقال آب از مس سرچشمه تا صنایع فولادی اردکان و انشعاب صنایع معدنی چادرملو به طول ۱۵۰ کیلومتر خواهد بود. با تکمیل فاز نخست این پروژه قرارست، سالانه ۱۸۰ میلیون مترمکعب از آب خلیج فارس با هزینه ای هنگفت شیرین و به فلات مرکزی انتقال داده شود. از این حجم کم تر از یک سوم (تنها ۵۰ میلیون مترمکعب) برای تامین آب شرب هرمزگان در نظر گرفته شده و مصارف کشاورزی هم جزو اهداف آن نیست. کارشناسان سال ها پیش درباره این پروژه هشدار دادند که اجرای آن با «هزینه سنگین بهره برداری، نگهداری و تامین انرژی و هزینه های کلان سرمایه گذاری» همراه است و پیامد آن افزایش «هزینه قیمت تمام شده آب و دشواری های اجتماعی ناشی از عبور خطوط انتقال آب به شهرها و روستاهاست.» آن ها تاکید داشتند که «مسیر انتقال که همگی با بحران شدید مواجه هستند همه دلایلی می شود تا این طرح را فاقد توجیه کند.»
این هشدارها پنج سال پیش، مورد توجه قرار نگرفت و هم اکنون، هزینه پروژه بالغ بر ۱۶ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان است و مردادماه امسال، در نشست «کانون تفکر آب دانشگاه یزد» بحث هایی در همین زمینه صورت گرفت که محور آن ها هزینه فایده این طرح و تاثیرات آن بر محیط زیست بود. در این نشست حسین غفوری، مدیرعامل سابق آب منطقه ای یزد با اشاره به خشکسالی و نبود منابع آب اعم از زیرزمینی و سطحی برای «حجم وسیع معادن مس، سنگ آهن و صنایع فولادسازی و طرح های عظیم توسعه صنایع معدنی» در این استان گفت این پروژه «صرفا برای برطرف کردن نیاز صنایع در نظر گرفته شده است» زیرا جابه جایی محصولات فرآوری نشده این صنایع و معادن به بندرعباس، «گران تر از انتقال آب نمک زدایی شده از خلیج فارس» است و «نمک زدایی و انتقال آب خلیج فارس تنها راه حل نیاز آبی صنایع یادشده است.» او اضافه می کند در صورت نیاز به تامین آب شرب، تفاهم نامه ای با وزارت نیرو منعقدشده که بر اساس آن می توان «آب انتقالی باقیمت کارشناسی شده به وزارت نیرو فروخته شود.» در ارتباط با کشاورزی نیز سهمی در نظر گرفته نشده و در صورت لزوم «کشاورزان می توانند این آب را خریداری کنند و مورداستفاده قرار دهند.»
اما هزینه تامین آب شرب از این طریق بیش از فایده اش است. آرش دالوند، عضو هیئت علمی گروه بهداشت محیط علوم پزشکی یزد ازجمله شرکت کنندگان در نشست یادشده، با اشاره به «هزینه بسیار زیاد و مباحث کیفیتی آب شرب» می گوید این پروژه نه تنها برای مصرف آب شرب مقرون به صرفه نیست بلکه «هزینه های سالم سازی و افزایش کیفیت آب نیز باید در نظر گرفته شود.»
حسین ملکی نژاد، دبیر «کانون تفکر آب دانشگاه یزد» به «دغدغه های زیست محیطی و اجتماعی اساسی» در رابطه با این پروژه اشاره می کند. به گفته او ۱۳۰ میلیون مترمکعب آب شیرین شده از خلیج فارس به مجتمع های تولیدی و صنایع یزد اختصاص می یابد «که درنهایت این میزان آب به پساب صنعتی تبدیل خواهد شد و مسلما آلودگی هایی به همراه خواهد داشت.»
حدود هزار کیلومتر خط انتقال آب از خلیج فارس تا چادرملو، حدود ۱۰۰ کیلومتر از اراضی یزد را تصرف می کند که به گفته او «تخریب و آسیب های زیست محیطی را در پی خواهد داشت، ضمن این که اثرات اجتماعی مانند مهاجرت های احتمالی به استان نیز قابل چشم پوشی نیست.»
این طرح به گفته دبیر «کانون تفکر آب دانشگاه یزید» سبب تخریب ۶ هزار هکتار از اراضی و از بین رفتن ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بوته شده «و لازم است بخشی از این آب انتقالی به گسترش فضای سبز و توسعه پوشش گیاهی تخصیص پیدا کند.» از این گذشته با اجرایی شدن این پروژه می توان انتظار داشت که طمع بهره برداری صنعتی بیشتر در مناطقی رشد کند که ساکنانش همین حالا نیز با آلودگی، خشکسالی و تخریب محیط زیست روبه رو هستند. محمد اخوان، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد نسبت به همین احتمال هشدار می دهد و می گوید: «اداره صنایع مس یکی از سهامداران اصلی طرح مذکور است، با اجرای این طرح، ممکن است در آینده توقع داشته باشد که باقدرت تر از گذشته در پی توسعه و اکتشاف از معادنی چون معدن مس علی آباد باشد.» کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس پیش از ما، چنین طرح هایی را برای تامین آب شیرین موردنیاز خود استفاده کرده اند که تاکنون باعث آلودگی ، شوری و نابودی بخشی از آبزیان و اکوسیستم خلیج فارس شده است. برخی با اشاره به همین موضوع، طرح انتقال آب خلیج فارس را توجیه می کنند و می گویند میزان بهره برداری ایران نسبت به این کشورها ناچیز است. مدیرعامل سابق آب منطقه ای یزد با استناد به مصرف این کشورها می گوید آن ها حدود ۴۰ مترمکعب آب در ثانیه شیرین و مصرف می کنند و «در مقایسه با این میزان، کشور ما کم ترین میزان برداشت آب از خلیج فارس را دارد.» آیا کارشناسان محیط زیست این استدلال را قابل قبول می دانند؟ محمدحسن معماریان، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد می گوید«این استدلال شایسته ای نیست و بهتر بود ما به جای شرکت در این مسابقه آلودگی زیست محیطی به صورت حقوقی، این عمل کشورهای حاشیه خلیج فارس را به چالش می کشیدیم.»
