شکست تلخ ایران در عملیات والفجر

رویداد۲۴ علیرضا نجفی: «مردم می‌گویند ما این همه شهید و معلول دادیم تا کربلا را زیارت کنیم. اگر میسر نشود چه پاسخی می‌توانیم به مردم بدهیم. امام دو سال پیش آزادی قدس را وعده دادند. اگر صلح کنیم تکلیف آن‌ها چه می‌شود. نتیجه خواهیم گرفت که جز ادامه جنگ راهی وجود ندارد. اصلا اجازه نمی‌دادیم کسی درباره صلح فکر کند.» علی شمخانی درباره عملیات والفجر 

«در محافل داخلی و بین‌المللی به‌هیچ‌وجه احساس نمی‌شد و تمام محافل داخلی و خارجی از حمله‌ی وسیع قریب‌الوقوع نیروهای ایران در صحنه عملیات خوزستان و شرق عماره آگاه بودند.» سرهنگ یعقوب حسینی در کتاب والفجر مقدماتی

عملیات والفجر که پس از شکست، والفجر مقدماتی نام گرفت، در هفدهم بهمن ماه سال ۱۳۶۱ آغاز شد و در ۲۱ بهمن با شکست نیرو‌های ایرانی به پایان رسید. هدف عملیات والفجر تسخیر شهر العماره عراق بود که اکثریت ساکنان این شهر شیعه بودند.

فرماندهان ایرانی تصور می‌کردند با ورود به آن شهر نیرو‌های مردمی عراق نیز به کمک ایرانی‌ها خواهند آمد. فرماندهان سپاه با همین استدلال و در تابستان همان سال عملیات رمضان را اجرا کرده بودند که موفقیت‌آمیز نبود. حال دوباره با همین استدلال عملیات دیگری در شرف وقوع بود.

سال‌های نخست جنگ اغلب مناسبات میدانی به نفع ایران رقم می‌خورد و عراقی‌ها در خاک ایران چندان موفق نمی‌جنگیدند. اما احساسات ناسیونالیستی آن‌ها با حمله ایران به قصد فتح بصره تحریک شده بود و این بار بسیار مقاومت کردند. از طرف دیگر هم ادوات جنگی ایران در سال‌های نخستین جنگ بسیار پیشرفته‌تر از عراق بود چرا که محمدرضا شاه پهلوی در سال‌های حکومتش یکی از قوی‌ترین ارتش‌های قاره آسیا را ساخته بود.

حال هر چه از سال‌های ابتدایی جنگ می‌گذشت ادوات خریداری شده پیش از انقلاب، فرسوده و کم می‌شدند و دولت جدید انقلابی به علت تحریم‌های ایالات متحده قادر به خریداری سلاح‌های جدیدتر نبود. دیپلماسی دولت ایران نیز که مسئول تهیه ادوات جنگی بود بسیار ضعیف عمل می‌کرد و راهکار‌های دیپلماتیک نیز مورد استقبال واقع نمی‌شدند.

بیشتر بخوانید: لحظه دردناک جنگ در عملیات کربلای ۵

محمدعلی رجایی که در همان زمان در سازمان ملل برنامه سخنرانی داشت، در سخنرانی خود گفت ایران از سازمان ملل و شورای امنیت که نهاد‌هایی آمریکایی هستند توقعی ندارد و سرنوشت جنگ را نه دیپلماسی که میدان جنگ معین می‌کند.

رجایی تاکید کرد که «جنگ زمانی پایان خواهد یافت که گلوله‌های ما پایان یابد.» همه اینن موارد باعث شد یکی از تلخ‌ترین شکست‌های ایران در تاریخ جنگ رقم بخورد. صدام حسین از پیروزی عراق در عملیات والفجر به عنوان بزرگ‌ترین، شیرین‌ترین و بهترین پیروزی عمرش یاد کرد.

چندین بار طرح عملیاتی تغییر کرد و گاه اهداف محدودتری برای آن تعریف شد. به گزارش رویداد۲۴ روز ۲۷ دی ۶۱ در جلسه فرماندهان، محسن رضایی به این محدود کردن‌ها اعتراض کرد و گفت: «تا ما به بغداد نرویم، صدام ساقط نمی‌شود.» به نظر می‌رسد بحث سقوط صدام با گرفتن چند شهر مهم عراق جایگزینِ رسیدن به حاشیه شط‌العرب شده بود.

جعفر شیرعلی نیا درباره عملیات والفجر می‌نویسد: «پیش از عملیات نشانه‌های فراوانی از لو رفتن آن وجود داشت و به‌صورت عجیب و باورنکردنی افراد بسیاری از جزییات عملیات و منطقه عملیاتی باخبر بودند. گزارش‌هایی از گسترش خرافات میان نیرو‌های ایرانی دیده می‌شد. افرادی مدعی دیدن امام زمان بودند و از قول امام زمان خبر‌هایی می‌دادند. مهدی‌قلی رضایی از نیرو‌های اطلاعات عملیات می‌گوید وقتی یکی از مدعیان گفته بود امام زمان گفته است من در داخل کانال در پشت بشکه‌های فوگاز مخفی شده‌ام و ... برق از سرم پرید! بچه‌ها چه اطلاعاتی داشتند! ما تا آن روز بین نیرو‌های گردان حرفی از کانال و بشکه‌های فوگاز نزده بودیم. پخش شدن این اطلاعات، قبل از توجیه شب حمله، موجب لو رفتن عملیات می‌شد؛ اما کار به جایی رسیده بود که از زبان هرکس می‌توانستیم اطلاعات جامعی بگیریم. روحانی پیش‌نماز برای رزمنده‌ها چنان از جزییات عملیات می‌گفت که از تعجب نزدیک بود شاخ دربیاورم. صحبت‌هایش به یک جلسه توجیهی بیشتر شبیه بود تا به سخنرانی بین‌الصلاتین.»

به گفته مهدی کیانی از فرماندهان ارشد سپاه، علت تاکید فرماندهان جنگی به اجرای عملیات با وجود آگاهی از لو رفتن آن، کنفرانس غیر متعهد‌ها بود زیرا شمخانی از فرماندهان خواسته بود کاری کنند که رئیس‌جمهور با دست پر به اجلاس بروند.

در این عملیات ارتش عراق نیرو‌های ایرانی را شکست داد و حدود شش هزار نفر از ایرانیان جان باختند. پس از این عملیات‌ها، شهید ابراهیم همت به نیرو‌ها می‌گفت «وقتی به شهر می‌روید بنا به فرمان امام ما تکلیف شرعی داریم که از تداوم حضور ملت در امر جنگ حراست کنیم لذا در بازگویی مشاهدات و تجربه‌هایتان از عملیات برای دوستان، اقوام، همکاران و اهل محلِ خودتان لازم است بسیار دقت به خرج بدهید. طوری حرف نزنند که خدای ناخواسته بر روحیه مردم تاثیر منفی و ناجور باقی بگذارد.»

رسانه‌های ایرانی نیز آن شکست را بازتاب ندادند و حتی به جای واژه شکست از عبارت غریب «عدم‌الفتح» استفاده کردند تا مردم ناامید نشوند.